Κάθε τέτοια εποχή...

"Κάθε τέτοια εποχή, η θλιμμένη μου ψυχή σε γυρεύει..." τραγουδούσε η Ρένα Βλαχοπούλου στις 78 στροφές στα χρόνια του '50. Κάθε τέτοια εποχή εγώ νοσταλγώ τα φθινόπωρα της εφηβείας μου, πριν από 20-22 χρόνια... Μην περιμένετε να αναφερθώ σε σχολικές αναμνήσεις, άγουρους έρωτες ή εφηβικές επαναστάσεις. Ως αμετανόητος Rena Fan, νοσταλγώ τα φθινόπωρα εκείνα που παρακολουθούσα με αγωνία τις θεατρικές στήλες εφημερίδων και περιοδικών, για να μάθω όλα τα νεότερα για τη χειμερινή θεατρική σεζόν και φυσικά για την παράσταση στην οποία θα πρωταγωνιστούσε η Ρένα Βλαχοπούλου.

Από το 1988 που η Ρένα επανήλθε στο αθηναϊκό σανίδι, έπειτα από μια μικρή απουσία, μέχρι το 1994 που αποσύρθηκε από τη σκηνή, ρουφούσα κάθε φθινόπωρο τις θεατρικές σελίδες του αθηναϊκού Τύπου όχι απλώς με ενδιαφέρον, αλλά με λαχτάρα, αγωνία, κέφι, αισιοδοξία... Σε ποια επιθεώρηση θα παίξει η Ρένα Βλαχοπούλου; Ποιοι/ες θα συμπρωταγωνιστήσουν; Θα είναι η παράσταση αντάξια του ονόματός της; Και βέβαια, για ένα επαρχιωτόπουλο των Σερρών που δεν μπορούσε εύκολα να επισκεφτεί την πρωτεύουσα, υπήρχε άλλη μια βασική ερώτηση: θα "ανηφορίσει" αυτή η παράσταση το Πάσχα στη Θεσσαλονίκη; Κι αν δεν ανηφορίσει, θα κυκλοφορήσει τουλάχιστον σε βιντεοκασέτα; Ή, αργότερα, θα την προβάλει κάποιο κανάλι της ιδιωτικής τηλεόρασης;

Η Ρένα Βλαχοπούλου, ο Ντίνος Ηλιόπουλος και η Άννα Βαγενά στην περίοδο της
συνεργασίας τους στην επιθεώρηση Οι τελευταίοι ΠΑΣΟΚράτορες

Έτσι, το φθινόπωρο του 1988, όταν ο Γιώργος Κωνσταντίνου προετοίμαζε την επιθεώρηση Οι τελευταίοι ΠΑΣΟΚράτορες στο αδικοχαμένο θέατρο "Καλουτά" και είχε στυλοβάτες στο πλάι του τη Ρένα Βλαχοπούλου και τον Ντίνο Ηλιόπουλο, χαιρόμουν που διάβαζα ότι θα επρόκειτο για μια μεγάλη παραγωγή που θα προσέδιδε στο επιθεωρησιακό είδος την παλιά του αίγλη. Και πέθαινα από περιέργεια να μάθω λεπτομέρειες για τα νούμερα της παράστασης, ειδικά για το βασικό νούμερο της Ρένας που θα είχε τον τίτλο "Μοντέρνος κινηματογράφος". Την επόμενη χρονιά (1989) οι προσδοκίες για την αναβίωση της παλιάς αίγλης του είδους ήταν ακόμα περισσότερες, καθώς η Ρένα επέστρεφε μετά από σχεδόν είκοσι χρόνια στο "Ακροπόλ" (στην επιθεώρηση Τρελλάντα Λαμπάντα μαζί με τους Κ. Βουτσά, Κ. Καρρά και τη Μ. Κοντού), ενώ τα σκηνικά και τα κοστούμια της παράστασης αναλάμβανε και πάλι, όπως στα χρόνια του '50, ο Γιώργος Ανεμογιάννης. Το φθινόπωρο του 1990, η Ρένα και ο Καρράς "κλείνουν" και πάλι στο "Ακροπόλ". Εγώ στεναχωριέμαι για την αισθητική των τίτλων που ακούγεται πως θα δοθούν στο έργο (λογοπαίγνια με τις λέξεις Ψηλός και πήδημα--ευτυχώς τελικά επιλέχτηκε το Ούτε Ψηλός στον κόρφο μας--ο Κώστας Μητσοτάκης είναι πλέον πρωθυπουργός), ενώ δημοσιογράφοι "λαΐκών" εντύπων απορούν αν θα καταφέρει να δουλέψει το "σχήμα" χωρίς τον Βουτσά (τελικά "έσκισε" εμπορικά) και προσπαθούν να εμπλέξουν τη Βλαχοπούλου στην αποχώρηση της Μαρίας Αλιφέρη από τον θίασο (κάτι που ένιωθα ότι δεν ίσχυε--και το επιβεβαίωσε και η ίδια η Αλιφέρη αργότερα).

Η Ρένα Βλαχοπούλου στο καμαρίνι της στο Ρεξ (1992) επιδιορθώνει την... τουαλέτα της...

Το φθινόπωρο του 1991 ήμουν πια πραγματικά εκστασιασμένος με τις ειδήσεις για την επιστροφή της Ρένας Βλαχοπούλου στη νυχτερινή ζωή της Αθήνας ως show-woman: είχε ακουστεί ότι τής είχε γίνει πρόταση να συμμετάσχει ως guest star στο πρόγραμμα του "Ρεξ", μαζί με τη Γλυκερία και τους Μητροπάνο-Μηλιώκα-Νικολόπουλο. Για ένα μικρό διάστημα φημολογούνταν ότι το σχέδιο αυτό δεν προχώρησε, αλλά τελικά η παράσταση ανέβηκε τον Δεκέμβριο με μεγάλη επιτυχία και με μια υπέροχη Ρένα να λάμπει (ο Παναγιώτης Τιμογιαννάκης είχε γράψει στον Ταχυδρόμο με αφορμή την κριτική μιας ταινίας της: "Αν δεν έχετε δει ακόμα τη Βλαχοπούλου στο "Ρεξ", να πάτε: η τελευταία μεγάλη είναι ακόμα εκεί.")

Και το φθινόπωρο του 1992 ο Rena Fan έχει και πάλι λόγους να είναι αναστατωμένος, αφού έχει αναγγελθεί και πάλι η συνεργασία της Ρένας Βλαχοπούλου με το θέατρο "Ακροπόλ" όπου θα γιορταστούν τα 100 χρόνια της επιθεώρησης (σαφώς λίγο νωρίτερα από την κανονική επέτειο) και η μεγάλη πρωταγωνίστρια θα ξανατραγουδήσει στο σχετικό αφιέρωμα παλιές της επιθεωρησιακές επιτυχίες (το "Ομόνοια Πλας" και το "Άλα Κάλα Κούμπα") αλλά και ως τραγουδίστρια του θιάσου θα ερμηνεύσει ένα τζαζ κομμάτι (το "What a wonderful world" του Louis Armstrong). Το επόμενο φθινόπωρο (1993) ο Ανδρέας Παπανδρέου επανέρχεται στην εξουσία, αλλά η Ρένα Βλαχοπούλου δεν θέλει να επανέλθει στο θέατρο. Έχει δηλώσει ότι η επιθεώρηση δεν την καλύπτει πια, καθώς δεν την ικανοποιούν τα κείμενα που τής δίνονται. Ίσως θα έλεγε το "ναι" σε κάτι διαφορετικό--και η διαφορετική πρόταση έρχεται αργότερα, όταν χειμωνιάζει για τα καλά και ο Βασίλης Πλατάκης τής προτείνει να ξαναπαίξει τη Χαρτοπαίχτρα στο θέατρο Μπρόντγουεϊ...

Το φθινόπωρο του 1994 ο Rena Fan ανησυχεί: δεν γράφεται σχεδόν τίποτα για θεατρική εμφάνιση της Ρένας Βλαχοπούλου τη σεζόν 1994-95. Μόνο η εφημερίδα Λοιπόν αναφέρει ότι ο Βασίλης Πλατάκης τής έχει προτείνει να εμφανιστεί και πάλι στο Μπρόντγουεϊ, σε κωμωδία μαζί με τον Νίκο Παπαναστασίου και ότι αν και αρχικά η Ρένα είπε το "ναι", τελικά μάλλον προτιμά να ξεκουραστεί και να μην παίξει στο θέατρο.

Η λήψη της απόφασης αυτή θα επαναληφθεί και την επόμενη χρονιά, παρά τις προτάσεις που κάνουν στη Ρένα οι επιχειρηματίες του θεάτρου "Ακροπόλ". Το σχήμα του "Ακροπόλ" αναζητεί πρωταγωνίστρια το φθινόπωρο του 1995 (τελικά θα τη βρει στο πρόσωπο της Μαίρης Χρονοπούλου), ενώ η Ρένα περιορίζεται σε εμφανίσεις σε τιμητικές εκδηλώσεις και τηλεοπτικές εκπομπές, όπου όμως είναι εμφανές ένα πρόβλημα στην κίνησή της ("Με έριξε ο Μάο, θα τον σκοτώσω τον άτιμο!" διαμαρτύρεται...). Τα προβλήματα αυτά φαίνεται ότι δεν πτοούν τους επιχειρηματίες ακόμα και το φθινόπωρο του 1996: γράφεται στις εφημερίδες ότι γίνονται και πάλι δελεαστικότατες προτάσεις στη Ρένα Βλαχοπούλου να εμφανιστεί και πάλι στο θέατρο για μια ολιγόλεπτη έστω εμφάνιση... Τούτη τη φορά όμως η απόφαση είναι αμετάκλητη. Η Ρένα Βλαχοπούλου έχει πει "αντίο" στο θέατρο (παρόλο που οι συνάδελφοί της δεν την πιστεύουν). Η ίδια ασχολείται το φθινόπωρο του 1996 με τις τελευταίες λεπτομέρειες του δίσκου Η Ρένα τραγουδάει jazz--η τελευταία της καλλιτεχνική κατάθεση. Και το φθινόπωρο του 1997 κανένα έντυπο δεν γράφει πια για τις θεατρικές δραστηριότητες της Ρένας Βλαχοπούλου. Είναι το φθινόπωρο που ανεβαίνει το Βίρα τις άγκυρες στο Εθνικό Θέατρο (παράσταση που θα χαρεί και η ίδια η Ρένα σε μια από τις τελευταίες δημόσιες εμφανίσεις της), το μοναδικό υπερθέαμα που τιμά τα 100 χρόνια της επιθεώρησης.

Πλέον όμως η επιθεώρηση έχει περάσει σε δεύτερη μοίρα στις προτιμήσεις μου. Έχει στο μεταξύ μεσολαβήσει η τακτική επαφή μου με το θέατρο ρεπερτορίου χάρη στο ΚΘΒΕ και τις πειραματικές ομάδες της Θεσσαλονίκης. Είδα πολλές παραστάσεις του Εθνικού, του Θεάτρου του Νότου, του Λευτέρη Βογιατζή, χάρηκα τις μεγάλες κυρίες της πρόζας, γνώρισα τα νέα ταλέντα του ελληνικού θεάτρου, έμαθα το αρχαίο δράμα μέσα από κλασικές ή πειραματικές προσεγγίσεις, ήρθα σε επαφή με το παγκόσμιο δραματολόγιο... Ταυτόχρονα όμως και το ίδιο το επιθεωρησιακό είδος έφθινε, πέρασε σε μια περίοδο παρακμής με ελάχιστες πια εκλάμψεις (κάποιοι/ες λένε ότι το Βίρα τις άγκυρες ήταν μάλλον το μνημόσυνό του...). Οι εκπρόσωποι της "Ελεύθερης Σκηνής" το είχαν εγκαταλείψει σχεδόν ταυτόχρονα με τη Βλαχοπούλου, ενώ συνέχισαν να το υπηρετούν κάποια από τα παλιά μεγάλα ονόματα (που συνέχιζαν βέβαια να αποτελούν πόλο έλξης και για μένα), άνδρες κυρίως και από γυναίκες μόνο η Βάσια Τριφύλλη και η Έλντα Πανοπούλου, όμως σιγά-σιγά αραίωσαν κι εκείνες τις εμφανίσεις τους...

Και σήμερα, δυο δεκαετίες μετά τα φθινόπωρα της εφηβείας μου, κάνω τη μελαγχολική διαπίστωση: η Ρένα Βλαχοπούλου λείπει από το φθινόπωρό μου. Μπορεί να διαβάζω με ενδιαφέρον τα νέα για τον επερχόμενο θεατρικό χειμώνα, αλλά μου λείπει εκείνη η λαχτάρα, εκείνο το "αχ, τι θα κάνει φέτος;" Κάνω όμως κι άλλη μια μελαγχολική διαπίστωση: η Ρένα δεν λείπει μόνο από το δικό μου φθινόπωρο. Λείπει από το ελληνικό θέατρο. Ακόμα και σε εκείνη την τελευταία περίοδο της θεατρικής της καριέρας (1988-1994), όταν τα κείμενα των παραστάσεων στις οποίες έπαιζε έδειχναν σαφέστατα προς τα πού βαδίζει το επιθεωρησιακό είδος (παρά τις υποσχέσεις και τις φιλόδοξες δηλώσεις των συντελεστών τους) ή όταν κάποιοι/ες υποστήριζαν ότι η ίδια δεν είχε πλέον το παλιό της μπρίο, η παρουσία της χάριζε στο αθηναϊκό θέατρο ένα σπάνιο κύρος, μια ξεχωριστή λάμψη και ένα πολύτιμο αλατοπίπερο που το κοινό αποζητούσε και αποθέωνε. Η Ρένα Βλαχοπούλου έδινε αίγλη στην επιθεώρηση: η παρουσία της αποτελούσε μια ξεχωριστή εγγύηση για τις παραστάσεις, οι οποίες με τη συμμετοχή της "νομιμοποιούσαν" τις ατέλειές τους και τα--δυστυχώς αρκετά--τρωτά τους σημεία.

Ίσως τελικά η αποχώρηση της Ρένας Βλαχοπούλου από την επιθεώρηση και από τη σκηνή γενικότερα να άφησε αυτό το αγαπημένο είδος ακόμα πιο εκτεθειμένο στις αδυναμίες του και να συνέβαλε στην οριστική παρακμή του--τουλάχιστον στην παραδοσιακή εκδοχή του που η Ρένα υπηρετούσε. Ακούγεται υπερβολικό αυτό, το δέχομαι (προφανώς οδήγησαν πολλοί άλλοι παράγοντες σ' αυτή την παρακμή), αλλά τολμώ να το πω βλέποντας την εξέλιξη και τα σημερινά δείγματα της εκδοχής αυτής. Γιατί, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τις γυναικείες παρουσίες του σημερινού μουσικού θεάτρου, νομίζω ότι επαληθεύεται απόλυτα ένα τραγούδι του Σταμάτη Κραουνάκη, έστω κι αν αναφέρεται σε κυρίες της πρόζας: "Ποια παίζει τώρα, τι να παίξει τώρα..."

Ποια παίζει τώρα, τι να παίξει τώρα

Δράμα και σάτιρα, τραγούδι μου, ερημιά

τι να παίξει τώρα...

Τι παίζει τώρα, τι να παίξει τώρα,

θέλω ένα ίνδαλμα της προκοπής,

όχι τα ρέστα μας από την κατηφόρα...

Άλλο να ποιείσαι τη θεά, κι άλλο να γεννάει ο ρόλος αίμα

Κορμί που παραδίνεται στου σανιδιού την ερημιά,
πες μου αν έχει θέμα...

Πες τι παίζει τώρα...

Καλή θεατρική σεζόν να έχουμε!

(Απολαύστε ολόκληρο το τραγούδι από το επίσημο κανάλι της Σπείρας Σπείρας στο youtube, από το οποίο δεν επιτρέπεται, δυστυχώς, να κάνω embedding. Κι αν έχετε χρόνο ακούστε/δείτε και την πρώτη εκδοχή του τραγουδιού)

Σαν σήμερα στο Παναθηναϊκό Στάδιο...

Ένα τραγικό γεγονός, ο σεισμός της 12ης Αυγούστου 1953 που κατέστρεψε τη Ζάκυνθο, έγινε αφορμή για να χαρεί το αθηναϊκό κοινό μια σπάνια συνύπαρξη μεγάλων ονομάτων του καλλιτεχνικού χώρου. Την Κυριακή 20 Σεπτεμβρίου 1953, στις 6.30μμ, το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας (ΕΙΡ) διοργάνωσε στο Παναθηναϊκό Στάδιο μια μεγάλη εκδήλωση υπέρ των σεισμοπαθών της Ζακύνθου με τη συνεργασία της Ολυμπιακής Επιτροπής, του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών, του Συλλόγου Καλλιτεχνών της Λυρικής Σκηνής και του Πανελλήνιου Μουσικού Συλλόγου.

Η μεγάλη τραγωδός Μαρίκα Κοτοπούλη "προσεφέρθη να κάμη έναρξιν της Εορτής με θέμα εμπνευσμένον από την Πνευματικήν Επτάνησον" ξαναζωντανεύοντας τη "Στέλλα Βιολάντη" του Κωστή Παλαμά, ποίημα εμπνευσμένο από την ηρωίδα του Γρηγορίου Ξενόπουλου. Μεγάλη ορχήστρα ογδόντα οργάνων με διευθυντή τον Μανώλη Καλομοίρη διηύθυνε την ειδική μουσική που συνέθεσε ο μεγάλος μουσουργός.

 

Ανθή Ζαχαράτου 

Στη συνέχεια ο Τότης Καραλίβανος διηύθυνε την Καβαλερία Ρουστικάνα με τη Φανή Αηδάλη, τον τενόρο Αντώνιο Δελένδα, τον βαρύτονο Πέτρος Τσουμπρής και τη Λουκία Χολέβα, σε σκηνοθεσία του Τάκη Μουζενίδη. Έπειτα ο αρχιμουσικός Βάλτερ Πφέφερ διηύθυνε αποσπάσματα από ελληνικές και ξένες οπερέττες που ερμήνευσαν η Ναυσικά Βουτυρά, ο Πέτρος Επιτροπάκης, η Λέλα Ζωγράφου, ο Κώστας Τρωγάδης και η Ανθή Ζαχαράτου.

Πέτρος Επιτροπάκης

Στην εκδήλωση πήρε μέρος το Κρατικό Μπαλέτο με χορογραφία της Τατιάνας Βαρούτη-Μαμάκη και σολίστ την Έλενα Τσουκαλά, η χορευτική ομάδα Ματέυ που παρουσίασε τον "Χορό των Κυμάτων" του Νίκου Σκαλκώτα και ο Καλλιτεχνικός Όμιλος της Εταιρίας Ελληνικών Χορών και Τραγουδιού.

Η μεγάλη χορωδία της Λυρικής Σκηνής υπό τη διεύθυνση του Μιχάλη Βούρτση (πατέρα της Μάρθας Βούρτση) μαζί με τη χορωδία Τσιλίφη και Παπαοικονόμου επανέφεραν το επτανησιακό κλίμα τραγουδώντας Ζακυνθινά και Κεφαλλονίτικα τραγούδια.

Το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε με τα μεγάλα ονόματα του ελαφρού τραγουδού και του ελαφρού μουσικού θεάτρου. Εμφανίστηκαν η Μπελίντα, ο Νίκος Γούναρης, η Κούλα Νικολαΐδου, ο Σώτος Παναγόπουλος, η Δανάη και η Ρένα Βλαχοπούλου. Επίσης οι "βεντέτες του μουσικού θεάτρου" Άννα και Μαρία Καλουτά παρουσίασαν τις τελευταίες τους επιτυχίες. Διευθυντής ορχήστρας του "ελαφρού" προγράμματος ήταν ο Κώστας Γιαννίδης.

Δεν γνωρίζω αν η βραδιά αυτή ηχογραφήθηκε από το ΕΙΡ (νομίζω ότι μεταδόθηκε ζωντανά) και βέβαια δεν γνωρίζω ποια τραγούδια ακούστηκαν από τις σπουδαίες αυτές φωνές. Υπάρχει μια φωτογραφία της Δανάης με τον Γούναρη, αλλά δεν ξέρω ποιο ήταν το ντουέτο τους, ενώ η Φραντζέσκα Ιακωβίδου θυμόταν σε μια εκπομπή της ότι ο Γούναρης ξεσήκωσε το Παναθηναϊκό Στάδιο με το τραγούδι του "Ένα βράδυ που 'βρεχε": σείστηκε το στάδιο όταν το κοινό ξέσπασε μαζί με τον αξέχαστο καλλιτέχνη "Αχ, αυτός ο άτιμος..."

Κλείνοντας αυτή τη σύντομη αναφορά στο σπουδαίο αυτό καλλιτεχνικό γεγονός, που γίνεται σπουδαιότερο αν αναλογιστούμε τον λόγο για τον οποίο διοργανώθηκε, αξίζει να αναφέρω ότι την τεχνική επιμέλεια της βραδιάς είχε αναλάβει ο σκηνογράφος Γιώργος Ανεμογιάννης και τον φωτισμό ο κινηματογραφικός οργανισμός "Κόσμος" των Νίκου Σκουλικίδη και Σία...

Πέθανε η Γκιζέλα Ντάλι

Κηδεύτηκε χτες στη Νάξο η Γκιζέλα Ντάλι, η οποία έχασε την πολύχρονη μάχη της με τον καρκίνο το απόγευμα της Παρασκευής, στα εβδομήντα της χρόνια. Η Γκιζέλα Ντάλι ήταν μια χαρακτηριστική φιγούρα του ελληνικού κινηματογράφου στη δεκαπενταετία 1960-1975, γυρίζοντας περίπου σαράντα ταινίες. Στα πρώτα χρόνια έπαιξε ρόλους που θύμιζαν το πρότυπο που είχε καθιερώσει η Αλίκη Βουγιουκλάκη--αν και η Γκιζέλα Ντάλι δεν συνεργάστηκε με μεγάλες εταιρίες όπως η Φίνος Φιλμ--τόσο σε κωμωδίες όσο και σε μελό (για κάποιον λόγο μου έχει μείνει ιδιαίτερα το Όταν η μοίρα προστάζει που σκηνοθέτησε ο Γιώργος Σταματόπουλος το 1964, όπου η Ντάλι παίζει το καλό κορίτσι της γειτονιάς, την Ηλιάνα--cult η σκηνή στην οποία όλη η γειτονιά με επικεφαλής τη Γεωργία Κορώνη και τη μικρούλα Ρένα Παγκράτη τής τραγουδούν το ομότιτλο τραγούδι...). 

(από το διαδικτυακό βιβλιοπωλείο www.bibliopolio.gr)

Σύντομα όμως καθιερώθηκε ως ένα από τα sex symbols του ελληνικού σινεμά: χαρακτηριστική η σκηνή της ταινίας Πολυτεχνίτης και ερημοσπίτης του Αλέκου Σακελλάριου (1964) όπου αναστατώνει τον φωτογράφο Θανάση Βέγγο.

Άλλες χαρακτηριστικές ταινίες της: Η Μπέτυ παντρεύεται, Η Ελληνίδα και ο έρωτας, Τρία κορίτσια από το Αμέρικα. Από αυτή την τελευταία ταινία, που σκηνοθέτησε ο τότε σύζυγος της Γκιζέλας Ντάλι Ντίμης Δαδήρας, η φίλη Χρονοστιβάδα έχει ανεβάσει στο youtube ένα τραγούδι των Γιώργου Κατσαρού-Απόλλωνα Γαβριηλίδη:

Σε ό,τι αφορά τη  θεατρική της σταδιοδρομία, η Γκιζέλα Ντάλι έπαιξε κυρίως σε επιθεωρήσεις. Σε μια από αυτές συναντήθηκε και με τη Ρένα Βλαχοπούλου: το καλοκαίρι του 1970, στο θέατρο Εθνικού Κήπου παρουσιάζεται το Έρχονται δεν έρχονται των Κώστα Νικολαΐδη-Ηλία Λυμπερόπουλου-Γιώργου Μουζάκη, από τον θίασο Ρένας Βλαχοπούλου, Σταύρου Παράβα, Νινής Τζάνετ με σύμπαρξη Ελένης Προκοπίου-Γκιζέλας Ντάλι και χορευτικό Φώτη Μεταξόπουλου-Νάντιας Φοντάνα. Η επιθεώρηση εκείνη σπάει ταμία και ενοχλεί τη χουντική κυβέρνηση (ιδιαίτερα το θρυλικό νούμερο "Ντιρλαντά" που έπαιζε ο Σταύρος Παράβας) η οποία την επόμενη χρονιά δεν επιτρέπει στο κηποθέατρο να λειτουργήσει. Από το καλοκαίρι του '70 υπάρχει η ακόλουθη φωτογραφία με κάποιους από τους συντελεστές της παράστασης: Ρένα Βλαχοπούλου, Σταύρος Παράβας, οι τραγουδιστές Γιάννης Ντουνιάς και Γιώργος Νταλάρας και η Γκιζέλα Ντάλι που έλεγε τα καλύτερα λόγια για εκείνη τη συνεργασία της με τη Ρένα Βλαχοπούλου, όταν πέθανε η μεγάλη πρωταγωνίστρια το 2004.

 (Φωτογραφία από το βιβλίο Βίβα Ρένα, εκδ. Άγκυρα, 2002)

Στο πρώτο μισό της δεκαετίας του '70 η Γκιζέλα Ντάλι συμμετείχε σε αρκετές ταινίες του ερωτικού ελληνικού κινηματογράφου. Μια από αυτές, Η σπηλιά της αμαρτίας (συμπρωταγωνιστής της ο Γιώργος Μούτσιος) δημιούργησε αρκετό θόρυβο 15 χρόνια μετά την πρώτη προβολή της, όταν παιζόταν επανειλημμένα στο δορυφορικό κανάλι RTL (1990-91).

Τα τελευταία χρόνια της ζωής της η Γκιζέλα Ντάλι ζούσε στον επίγειο παράδεισό της, τη Νάξο, όπου αντιμετώπισε με θάρρος και υπομονή τον καρκίνο. Είχε εμφανιστεί σε πολλές τηλεοπτικές εκπομπές για να μιλήσει για τη δοκιμασία της κερδίζοντας τη συμπάθεια του κόσμου και δίνοντας κουράγιο με τη στάση της. Η Γκιζέλα Ντάλι των τελευταίων 30 χρόνων ήταν αρκετά διαφορετική από τις κοπέλες που ενσάρκωνε στις ταινίες της. Η Δέσποινα Γλέζου, που μοιράζει τον χρόνο της μεταξύ Αθήνας και Νάξου, είχε την ευκαιρία να τη γνωρίσει καλά και μίλησε για εκείνην χτες στον Αντώνη Μποσκοΐτη:

Τα τελευταία τριάντα χρόνια που τη γνώριζα και κάναμε στενή παρέα, δεν υπήρχε βιβλίο λογοτεχνίας και ποίησης που να μην είχε πέσει στα χέρια της. Σα να ήθελε να μορφωθεί απότομα, μού φαινόταν η κοπέλα αυτή, ενοχικά σχεδόν για τα ανέμελα χρόνια που έζησε ως σταρ του σινεμά. Ποτέ δεν έχανε το χιούμορ της, αστειευόταν με το θάνατο που ολοένα την πλησίαζε και γι' αυτό της ανήκει επάξια ο χαρακτηρισμός του μαχητή της ζωής. Πριν μερικές εβδομάδες είχε τοποθετήσει ταμπέλα έξω απ' το κτήμα της που έλεγε να μην πλησιάζει κανείς, γιατί ήταν άρρωστη...

(Διαβάστε την πλήρη ανάρτηση του bosko για την Γκιζέλα Ντάλι εδώ)

Τζέλλα Βανάκου-Φίνου

Το Σάββατο 29 Αυγούστου πέθανε, πλήρης ημερών, η Τζέλλα Βανάκου-Φίνου, σύζυγος του σπουδαιότερου κινηματογραφικού παραγωγού της Ελλάδας Φιλοποίμενος Φίνου. Ωστόσο, η Τζέλλα Βανάκου δεν ήταν μόνον η "γυναίκα πίσω από τη Φίνος Φιλμ", όπως έγραψαν τα περισσότερα έντυπα. Στα μέσα της δεκαετίας του '30 υπήρξε τραγουδίστρια του ελαφρού τραγουδιού με υπολογίσιμη καριέρα και, όταν εγκατέλειψε το τραγούδι για να αφοσιωθεί στον Φίνο, άφησε πίσω της γύρω στις 40 ηχογραφήσεις σε δίσκους 78 στροφών της εταιρίας Odeon-Parlophone. 

Όπως με πληροφόρησε ο παραγωγός του Δεύτερου Προγράμματος της ΕΡΑ Σιδερής Πρίντεζης, σε αρκετές από αυτές τις ηχογραφήσεις η Τζέλλα Βανάκου τραγουδάει είτε σόλο είτε την πρώτη φωνή: "Και οι γυναίκες πίνουν" των Κατριβάνου-Ζάχου, "Έκλαψα" των Παπαδόπουλου-Παναγιωτόπουλου, "Σοροπιασμένη" του Θ. Παπαδόπουλου, "Αθήνα" των Pujol-Σαββίδη, "Τα δικά σου τα μάτια" των Γιαννίδη-Σπυρόπουλου-Παπαδούκα (τραγούδι που έγινε γνωστή με τη φωνή της Σοφίας Βέμπο σε δίσκο της Columbia), "Μη μου θυμίζεις τις ώρες που φύγανε" (Β΄φωνή ο Δημήτρης Καββαδίας), "Δεσποινάκι" των Βιτάλη-Ρηγόπουλου (Β΄φωνή ο Νίκος Γούναρης), "Περασμένα-ξεχασμένα" (Β΄φωνή ο Τάκης Μωράκης) και η μεγαλύτερη ίσως επιτυχία της, η "Βαγγελίτσα" των Κιούση-Πετρά (Β΄φωνή ο Κώστας Κοντόπουλος). Τα δυο τελευταία τραγούδια υπάρχουν στο youtube, στο κανάλι του συλλέκτη Πάνου Μαυραγάνη:

Το "Περασμένα-ξεχασμένα" σύμφωνα με την Εκ περάτων δισκογραφία γραμμοφώνου γράφτηκε από τους Θεόδωρο Παπαδόπουλο και Αλέκο Σακελλάριο, ενώ ο Πάνος Μαυραγάνης το αποδίδει στους Ζοζέφ Κορίνθιο και Φώτη Πολυμέρη. Σε κάθε περίπτωση είναι ένα ωραίο ταγκό που αξίζει να ακούσετε.

Στην Εκ περάτων δισκογραφία γραμμοφώνου του Δ. Μανιάτη συναντούμε το όνομα της Τζέλλας Βανάκου και σε άλλα ντουέτα, αλλά δεν είναι σαφές αν σ' αυτές τις ηχογραφήσεις τραγουδάει την πρώτη ή τη δεύτερη φωνή: "Ξαναδώσ' μου την καρδιά μου" του M. Pujol (με τη Σούλα Καραγιώργη), "Τσιγγάνικο ρομάντζο" των Παπαδόπουλου-Σακελλάριου (με τη Σούλα Καραγιώργη), "Το ξέρω καλά" (με την Κούλα Νικολαΐδου), "Πάρε την καρδιά μου" του Θέμη Νάλτσα (με τον Κώστα Μανιατάκη), "Τι να την κάνω τη ζωή χωρίς εσένα" των Μυρογιάννη-Κοφινιώτη (με τον Κώστα Μανιατάκη) και άλλα.

Λέγεται ότι ο Φιλοποίμην Φίνος γνώρισε την Τζέλλα Βανάκου στη σκηνή και την ερωτεύτηκε, αλλά παντρεύτηκαν μετά από δέκα χρόνια σχέσης γιατί ο Φίνος δεν έβρισκε ποτέ χρόνο (ο Ιάσονας Τριανταφυλλίδης αναφέρει ότι ο γάμος τους τελέστηκε όταν ο Αλέκος Σακελλάριος έφερε έναν παπά στα στούνιο της Φίνος Φιλμ). Φαίνεται ότι, αφού γνώρισε τον Φίνο, η Τζέλλα αποσύρθηκε οριστικά από την καλλιτεχνική ζωή και ανέλαβε να στηρίζει τον αγαπημένο της σύζυγο, αρχικά τον καιρό της σύλληψής του από τους Γερμανούς και στη συνέχεια, όταν ίδρυσε τη Φίνος Φιλμ, στις πάμπολλες οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπιζε λόγω της τελειομανίας του και της υπευθυνότητάς του απέναντι στους συνεργάτες/στις συνεργάτιδές του και στο κοινό. Αγαπημένο ζευγάρι, ο Φιλοποίμην και η Τζέλλα δεν απέκτησαν παιδιά, και όπως έχει αναφέρει ο Παντελής Παλιεράκης στο βιβλίο του 30 χρόνια πίσω από την κάμερα της Φίνος Φιλμ, αγαπούσαν παθολογικά τη Ζωή Λάσκαρη στην οποία πρότειναν να την υιοθετήσουν αλλά εκείνη δεν δέχτηκε. Είχαν πάντως μια ανηψιά, τη Μαρικαίτη Καμβασινού, η οποία εξέδωσε το βιβλίο Φίνος Φιλμ: Φιλοποίμην και Τζέλλα (εκδ. Ορφέας, 2005) που περιέχει χρήσιμες πληροφορίες για τη ζωή του ζευγαριού, ωστόσο ειδικά για το έργο και την προσφορά της εταιρίας, πολύτιμες πληροφορίες αντλούμε, εκτός από το βιβλίο του Παλιεράκη, στα βιβλία του διευθυντή παραγωγής της εταιρίας Μάρκου Ζέρβα (Φίνος Φιλμ 1939-1977: Ο μύθος και η πραγματικότητα, εκδ. Άγκυρα, 2003) και του Ιάσονα Τριανταφυλλίδη (Ταινίες για φίλημα, εκδ. Εξάντας, 1997).

Η Τζέλλα, ο Φίνος και κάποια από τα αστέρια της Φίνος Φιλμ στα εγκαίνια των νέων στούντιο της εταιρίας (1970)

Φυσικά δεν θα ασχοληθώ σήμερα με την αποτίμηση της προσφοράς της εταιρίας και του ίδιου του Φίνου στον ελληνικό κινηματογράφο. Αυτό πρέπει να είναι το θέμα μιας ξεχωριστής ανάρτησης αφιερωμένης σε εκείνον. Θα σημειώσω απλώς εδώ πως αν δεν υπήρχε η Φίνος Φιλμ και οι 14 ταινίες που γύρισε εκεί η Ρένα Βλαχοπούλου με τον Γιάννη Δαλιανίδη και τον Αλέκο Σακελλάριο, πιθανότατα δεν θα είχαμε μια τόσο καλή αποτύπωση του πολύπλευρου ταλέντου της (κρίνοντας από τις ταινίες που γύρισε με τις άλλες εταιρίες πριν, ενδιάμεσα και μετά τη συνεργασία της με τον Φίνο). Ας επιστρέψουμε όμως στην Τζέλλα Φίνου.

Μετά τον θάνατο του Φίνου τον Γενάρη του 1977, η σύζυγός του βρέθηκε αντιμέτωπη με τεράστια χρέη και για κάποιο διάστημα φαινόταν ασύμφορη η αποδοχή της κληρονομιάς του συζύγου της. Ωστόσο, με συμπαραστάτη τον Γιώργο Τσαγκαράκη η Τζέλλα Φίνου κατάφερε να διευθετήσει τις οικονομικές εκκρεμότητες. Η παραγωγή ταινιών σταμάτησε (η ίδια δεν ήθελε να συνεχιστεί χωρίς την παρουσία του Φίνου), τα στούντιο νοικιάστηκαν, τα μηχανήματα πωλήθηκαν και οι ταινίες δόθηκαν για προβολή στην τηλεόραση. Τελικά, όπως γράφει ο Ιάσονας Τριανταφυλλίδης, η Τζέλλα φίνου "κράτησε όρθια και με πυγμή τη Φίνος Φιλμ ... [και] έζησε και απόλαυσε εκ μέρους του αείμνηστου συζύγου της την αποκατάσταση του μύθου της εταιρείας και τη θρυλική επιτυχία στην τηλεόραση". Η επιτυχία αυτή έγινε θρίαμβος όταν άρχισαν να λειτουργούν τα ιδιωτικά κανάλια. Για το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του '90 οι ταινίες της Φίνος Φιλμ προβάλλονται αδιάκοπα, στηρίζουν το πρόγραμμα των ιδιωτικών σταθμών και χαρίζουν αμείωτη δημοτικότητα στους πρωταγωνιστές και τις πρωταγωνίστριες των ταινιών.

Αν και λίγα χρόνια πριν ο Γιάννης Δαλιανίδης αγωνιούσε στο βιβλίο του για το αν η προχωρημένης ηλικίας Τζέλλα Φίνου μπορούσε να αντιληφθεί την ανάγκη της ψηφιακής επεξεργασίας των ταινιών της εταιρίας, τελικά οι ταινίες πέρασαν και σε DVD, αρχικά με τη μορφή που είχαν όταν προβάλλονταν από τα ιδιωτικά κανάλια μέχρι πριν πέντε-έξι χρόνια, ενώ πρόσφατα ολοκληρώθηκε η εκ νέου ψηφιακή επεξεργασία και αποκατάστασή τους από την εταιρία Graal--δείτε ένα άκρως κατατοπιστικό βίντεο σχετικά με το θέμα αυτό, με τη συμμετοχή του Κώστα Βουτσά. (Βέβαια, εδώ τίθεται ένα θέμα για όσους/όσες έσπευσαν να αγοράσουν τη συλλογή των ταινιών της Φίνος Φιλμ σε DVD που κυκλοφόρησαν από την εταιρία Victory, μέσω του περιοδικού Τηλεθεατής: θα αγοράσουν ξανά αυτές τις ταινίες εάν και όταν κυκλοφορήσουν και πάλι σε DVD;) Μια γεύση της νέας επεξεργασίας πήραμε την περσινή τηλεοπτική σεζόν, όταν η ΝΕΤ ξεκίνησε να προβάλλει ταινίες της Φίνος Φιλμ (20 χρόνια αφότου η κρατική τηλεόραση είχε προβάλει για τελευταία φορά ταινίες της εταιρίας...) και είδαμε επιτέλους τα σινεμασκοπικά μιούζικαλ του Δαλιανίδη Κάτι να καίει και Κορίτσια για φίλημα σε φορμά 16:9, δίχως να κόβεται η εικόνα στη δεξιά και την αριστερή πλευρά της οθόνης, όπως συνέβαινε στο φορμά 4:3.

Ο Γιάννης Βογιατζής, η Ρένα Βλαχοπούλου, η Μαίρη Χρονοπούλου και η Τζέλλα Βανάκου-Φίνου σε μια εκδήλωση που έγινε προς τιμήν του Φιλοποίμενος Φίνου στις αρχές του 1994.

Σε βαθιά γεράματα λοιπόν (ήταν μάλλον 97 χρόνων, αν και γράφτηκαν επίσης οι ηλικίες 96 και 98) η Τζέλλα Βανάκου-Φίνου αναχώρησε, αφήνοντας πίσω της ως προσωπική της κατάθεση στον χώρο της ελληνικής τέχνης αρκετές ηχογραφήσεις αλλά και την κληρονομιά της Φίνος Φιλμ. Δύσκολα μπορεί να πει κανείς ποια ακριβώς ήταν η συμβολή της στα χρόνια που η θρυλική εταιρία ήταν δραστηριοποιούνταν στον χώρο του ελληνικού κινηματογραφου, αλλά όλοι/ες μιλούν για μια γυναίκα που αγάπησε πολύ τον Φίνο και σαφώς η παρουσία της του πρόσφερε συναισθηματική στήριξη--δηλαδή κάτι καθόλου αμελητέο για οποιονδήποτε άνθρωπο βρίσκεται σε μια τόσο σημαντική θέση. Καλό της ταξίδι.

Διευκρίνιση: Γράφτηκε στα Νέα ότι η Τζέλλα Βανάκου μαζί με τη Ρένα Βλαχοπούλου και την αδελφή της Νίτσα (αδελφή της Ρένας ή της Τζέλλας, δεν διευκρινίζεται) αποτελούσαν προπολεμικά το Τρίο Σταρ. Η Ρένα Βλαχοπούλου δεν ανήκε ποτέ σε κάποιο τραγουδιστικό τρίο και η αδελφή της Νίτσα δεν ασχολήθηκε ποτέ με την καλλιτεχνία (την εποχή εκείνη ήταν μάλιστα παντρεμένη με τον στρατηγό Βαρδουλάκη). Σχετικά με την εμπλοκή της Τζέλλας Βανάκου στο Τρίο Σταρ είχε γράψει παλιότερα ο Γιώργος Παπαστεφάνου στο ένθετο του CD Τραγούδια ελαφρά σε άσπρο-μαύρο: 1946-1953, όπου ανέφερε  ότι το Τρίο  Σταρ, που συνόδευε τη Μαίρη Λω σε ηχογραφήσεις των 78 στροφών γύρω στο 1947, αποτελούνταν από τη Βέρα Ζαβιτσιάνου, την αδελφή της και την Τζέλλα Βανάκου, πληροφορία που αναπαρήγαγα και εγώ στο blog όταν πέθανε η Βέρα Ζαβιτσιάνου, τον Σεπτέμβρη του 2008. Ωστόσο, πέρσι, με αφορμή την επέτειο του ενός χρόνου από τον θάνατο της μεγάλης ηθοποιού, η Ελευθεροτυπία δημοσίευσε ένα κείμενο της Μαίρης Λω (που επίσης αναπαρήγαγα στο blog πέρσι), στο οποίο η τραγουδίστρια ανέφερε ότι το Τρίο αποτελούνταν από την ίδια, τη Βέρα Ζαβιτσιάνου και την αδελφή της Μαίρη. Ωστόσο, στη δισκογραφία της εποχής, δίπλα στους τίτλους των τραγουδιών (όπως το "Καλαμαζού" και το "Ρούμι και Κόκα Κόλα") διαβάζουμε "Μαίρη Λω και Τρίο Σταρ(ς)", οπότε ενδεχομένως να υπήρχε ακόμα μια φωνή: δεδομένου όμως ότι εκείνη την εποχή (τέλος της δεκαετίας του '40) η Τζέλλα Βανάκου ήταν πλέον αφοσιωμένη στον Φιλοποίμενα Φίνο, δεν ξέρω πόσο πιθανό είναι το να αποτελούσε μέλος του Τρίο...