Σαν σήμερα το 1959: Το Α' Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού

Στις 3 Οκτωβρίου 1959 διεξήχθη το Α' Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού που διοργάνωσε το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας στο ξενοδοχείο King George στην Αθήνα στο οποίο συμμετείχε και η Ρένα Βλαχοπούλου. Για την ακρίβεια τα ρήματα που χρησιμοποιήθηκαν στον Τύπο της εποχής για τη βραδιά της 3ης Οκτωβρίου ήταν "ολοκληρώνεται" ή "λήγει" το Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού--καθώς η διαδικασία επιλογής των τραγουδιών είχε ξεκινήσει νωρίτερα. Το φεστιβάλ διοργανώθηκε με πρωτοβουλία του γενικού διευθυντή του ΕΙΡ Πύρρου Σπυρομήλιου, και αποτελούσε, όπως αναφερόταν στο έντυπο πρόγραμμα της βραδιάς, "μια προσπάθεια που έχει σκοπό να βοηθήση την Ελληνική Μουσική, την μουσική που βρίσκεται τόσο κοντά στο λαό μας, να γίνη πιο καλή, πιο αγνή, πιο ελληνική". Ο διαγωνισμός διεξήχθη στο πλαίσιο του χορού των υπαλλήλων της ραδιοφωνίας που δόθηκε υπέρ των παιδικών κατασκηνώσεων του ΕΙΡ και η είσοδος κόστιζε 300 δραχμές--μεγάλο ποσό για την εποχή.

Η όλη διαδικασία είχε ξεκινήσει τον Απρίλιο, με την ανακοίνωση της διοργάνωσης του φεστιβάλ από το ΕΙΡ. Στη συνέχεια υποβλήθηκαν 584 τραγούδια από τα οποία προκρίθηκαν από "επιτροπή ειδικών" τα 44. Στη συνέχεια ανέλαβε τον ρόλο της επιλογής των τραγουδιών που θα εκτελούνταν τη βραδιά του φεστιβάλ η κριτική επιτροπή η οποία αποτελούνταν από τις/τους: Γιώργο Ασημακόπουλο, Ελένη Βλάχου, Αντίοχο Ευαγγελάτο, Μ. Κυριακίδη, Αχιλλέα Μαμάκη, Μάριο Πλωρίτη, Αλέκο Σακελλάριο, Στάθη Σπηλιωτόπουλο, Πύρρο Σπυρομήλιο (πρόεδρος της επιτροπής), Δόρα Στράτου, Ελένη Χαλκούση, Δημήτρη Χορν, Δημήτρη Ψαθά. Η επιτροπή συναντήθηκε τρεις φορές για να καταλήξει σε 16 τραγούδια, ένα από τα οποία όμως, ο "Υμηττός" του Μάνου Χατζιδάκι, αποκλείστηκε τελικά επειδή ο συνθέτης το είχε χρησιμοποιήσει στην ταινία Η Λίζα το 'σκασε, κάτι που απαγορευόταν από τον κανονισμό.

Το εξώφυλλο του προγράμματος του 
Α' Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού του ΕΙΡ
Από τη συλλογή προγραμμάτων του κριτικού
Αλκ. Μαργαρίτη που βρίσκεται στο ΕΛΙΑ

Ο Αχιλλέας Μαμάκης, στις Εικόνες, σε ρεπορτάζ γραμμένο με το γνωστό γλαφυρό του ύφος, διασώζει την παρακάτω φωτογραφία με εννιά από τα δεκατρία μέλη της επιτροπής να συνεδριάζουν για την τελική έκδοση των αποτελεσμάτων (δεν διευκρινίζεται πού βρίσκονταν τα υπόλοιπα τρία εκείνη τη στιγμή). 

Από τις Εικόνες, 19-10-1959

Δεν μπορώ δυστυχώς να σας παρουσιάσω τα τραγούδια με τη σειρά που εκτελέστηκαν. Αυτή τη σειρά την παρουσίασε με σχόλια για κάθε τραγούδι ο Γιάννης Φερμάνογλου στη Βραδυνή στις 5 Οκτωβρίου, αλλά δεν κατάφερα να αποκτήσω πρόσβαση στο πλήρες κείμενο, παρά μόνο σε ένα απόσπασμα που αναδημοσίευσε ο Γιώργος Χατζηδάκης σε αφιέρωμά του στο φεστιβάλ που δημοσιεύτηκε στη Ραδιοτηλεόραση τον Οκτώβριο του 1989. Θα σας τα παρουσιάσω με τη σειρά που αναγράφονται στο πρόγραμμα: 1) "Βρίσκεσαι παντού", του Ανδρέα Αλεξανδράτου με το Τρίο Καντσόνε, 2) "Είσαι η άνοιξη κι είμαι ο χειμώνας" των Κώστα Καπνίση-Θάνου Σοφού με τη Ρένα Βλαχοπούλου, 3) "Ένα γράμμα" των Κώστα Κλάββα-Γιώργου Οικονομίδη με τη Ζωίτσα Κουρούκλη, 4) "Εσένα" των Γιάννη Σπάρτακου-Αλέκου Λιδωρίκη με τον Γιάννη Βογιατζή, 5) "Εφύτεψα μια λεμονιά" του Τάκη Παναγόπουλου με τον Μπάμπη Μαρκαντωνάτο (το τραγούδι που άνοιξε τη βραδιά), 6) "Καλή τύχη, στο καλό" των Τάκη Μωράκη-Γ. Αναγνωστόπουλου με τη Νάντια Κωνσταντοπούλου, 7) "Κάπου υπάρχει η αγάπη μου" του Μάνου Χατζιδάκι με τη Νάνα Μούσχουρη, 8) "Λα λα λα" των Μίμη Πλέσσα-Γιώργου Οικονομίδη με τη Νάνα Μούσχουρη και το Τρίο Καντσόνε, 9) "Λίγα Λόγια" των Άκη Σμυρναίου-Αιμίλιου Σαββίδη με τους Μουζά-Λιγνό και χορωδία, 10) "Μια συννεφιά" των Μίμη Πλέσσα-Γιώργου Οικονομίδη με τη Γιοβάννα, 11) "Μποέμ" των Δημήτρη Κύρου-Γιώργου Κοτζιούλα με το Τρίο Μπελκάντο, 12) "Ξέρω κάποιο αστέρι" των Μίμη Πλέσσα-Κώστα Πρετεντέρη με τη Νάνα Μούσχουρη και το Τρίο Καντσόνε, 13) "Το καράβι" του Σπήλιου Μεντή με την Άντζελα Νάκου και χορωδία, 14) "Φεύγεις αγάπη μου" των Αλέκου Γεωργιάδη-Κώστα Μάνεση με τη Γιοβάννα, 15) "Φύγε" των Αλέκου Σπάθη-Γιώργου Οικονομίδη με τη Μαίρη Μοντ και το Τρίο Καντσόνε.

Για κάποιο λόγο στο πρόγραμμα του φεστιβάλ οι φωτογραφίες
που συνοδεύουν τους στίχους έχουν τοποθετηθεί με τυχαία σειρά,
και επιπλέον δεν υπάρχουν φωτογραφίες όλων όσοι συμμετέχουν.
Έτσι η φωτογραφία της Ρένας Βλαχοπούλου απουσιάζει...

...ενώ, τραγική ειρωνεία, στη σελίδα του τραγουδιού του Μ. Χατζιδάκι 
έχει τοποθετηθεί η φωτογραφία του Τάκη Μωράκη: ένα χρόνο αργότερα
θα ξεσπάσει κόντρα ανάμεσα στους δυο συνθέτες όταν ο πρώτος
θα απορρίψει συλλήβδην όλους τους συνθέτες του ελαφρού τραγουδιού
και ο δεύτερος θα αμφισβητήσει την ικανότητα του Χατζιδάκι ακόμα και
να ενορχηστρώσει ένα τραγούδι του Αττίκ (και ο Χατζιδάκις απάντησε
ηχογραφώντας με την ορχήστρα του ΕΙΡ το τραγούδι του Αττίκ
"Έχετε δίκιο, ας αλλάξουμ' ομιλία"). 
Ανάμνηση του Γιώργου Παπαστεφάνου από την εκπομπή Μια φορά θυμάμαι
που παρουσίαζε μια επιλογή κειμένων του Γ. Παπαστεφάνου από το διαδίκτυο
σε επιμέλεια του Σιδερή Πρίντεζη (Τρίτο Πρόγραμμα, 2016)

Στο εισαγωγικό σημείωμα του προγράμματος του φεστιβάλ σημειώνεται ότι η πλειοψηφία των υποβληθέντων τραγουδιών ήταν μέτρια ή κακά, αλλά αυτό δεν πρέπει να προκαλεί απογοήτευση γιατί το πρώτο βήμα για το καλύτερο έγινε. Ο Μαμάκης γράφει για την τελική 15άδα των τραγουδιών:

Ο Πλέσσας είχε επιλεγή με τρία τραγούδια, ενώ δυο γνωστοί συνθέται--"δημοφιλείς" κατά την καθιερωμένη έκφραση--ο Μουζάκης και ο Ζακ Ιακωβίδης, ενώ είχαν μπη τα τραγούδια τους στα 44, δεν εισήλθαν στον τελικό. Τώρα και οι δυο τους τα κυκλοφορούν και επιδιώκουν, δια του κοινού, να πάρουν την "ρεβάνς" γι' αυτή την συμπτωματική ατυχία τους. Αλλά φυσικά μια εμπορική κατάκτηση δεν σημαίνει πάντοτε και ευτυχισμένη έμπνευση. Το λέω αυτό ακριβώς γιατί πρόκειται για δυο συνθέτες με πλούσιο ενεργητικό και με παρελθόν γεμάτο και από καλλιτεχνικές επιτεύξεις.

Αν και είχε ανακοινωθεί ότι το φεστιβάλ θα διεξαγόταν στον Ιππόδρομο, η ξαφνική μεταβολή του καιρού ανάγκασε το ΕΙΡ να το μεταφέρει στις αίθουσες του King George. Τη βραδιά του τελικού τα τραγούδια παρουσιάστηκαν σε τρεις ομάδες των πέντε τραγουδιών. Τις πρώτες δύο ομάδες παρουσίασε ο Δημήτρης Χορν και την τρίτη ομάδα παρουσίασε ο Γιώργος Οικονομίδης (ο οποίος υπέγραψε τους στίχους τεσσάρων τραγουδιών). 

Νομίζω ότι και οι πέτρες γνωρίζουν σήμερα ποια τραγούδια κέρδισαν τα τρία πρώτα βραβεία (που συνοδεύονταν από 12.000, 9.500 και 6.500 δραχμές αντίστοιχα). Πρώτο αναδείχτηκε το "Κάπου υπάρχει αγάπη μου"--το μόνο που δεν εκτελέστηκε από την ορχήστρα αλλά από ένα σεξτέτο και τον Χατζιδάκι στο πιάνο (ήταν το πρώτο της τρίτης ομάδας τραγουδιών). Γράφει ο Φερμάνογλου ότι η Νάνα Μούσχουρη "έδωσε όλη της την ψυχή για να το αποδώσει όσο καλύτερα μπορούσε και το πέτυχε. Μια ωραία νησιώτικη μελωδία σε μοντέρνα τεχνοτροπία που ρεμπετίζει ελαφρώς και μιλά στην ψυχή του λαού με τον απλό αλλά ελληνικό στίχο του. Σουξέ εκατό τοις εκατό που εκάλυψε ένας ομαδικός χείμαρρος χειροκροτημάτων." 

Η Νάνα Μούσχουρη και το Τρίο Καντσόνε που τραγούδησαν
το "Ξέρω κάποιο αστέρι" (Β' βραβείο)

Το δεύτερο βραβείο κέρδισε το "Ξέρω κάποιο αστέρι" (το 4ο κατά σειρά τραγούδι που ακούστηκε εκείνο το Σαββατόβραδο), που κατά τον Φερμάνογλου ήταν ένα "μουσικότατο τραγούδι που παίρνει ξεχωριστή πνοή από την εκτέλεση της Νάνας Μούσχουρη και του Τρίο Καντσόνε, που θα μπορούσε ίσως με άλλες συνθήκες να διεκδικήσει το πρώτο βραβείο". Ο Μαμάκης συμπληρώνει: "όταν το ακούσαμε, μόνο με πιάνο, στην πρώτη ακρόαση της επιτροπής, πήρε παμψηφία. Κανένα άλλο τραγούδι δεν είχε αποκτήσει αυτό το βαθμό αξιολογήσεως. Όταν, όμως, το ενορχήστρωσε, ο δημιουργός του το παραγέμισε, του πρόσθεσε, το εβάρυνε και, χωρίς να χάση τη βασική αξία του, έχασε κάπως από την ελαφράδα του". Γιατί κατά τον Μαμάκη το ελαφρό τραγούδι πρέπει να είναι απλό, πρόσχαρο, ευχάριστο και όχι μακρόσυρτο, μελαγχολικό "με μελωδίες και στίχους που μεταδίδουν κλαυθμηρίσματα"... (Υποπτεύομαι λοιπόν ότι το μελαγχολικό και κάπως μακρόσυρτο τραγούδι που συνέθεσε ο Καπνίσης, με μελαγχολικούς στίχους του Θ. Σοφού που τραγούδησε η Ρένα Βλαχοπούλου δεν άρεσε καθόλου στον Μαμάκη...).  

 

Για το τρίτο βραβείο που κέρδισε το "Εσένα" των Σπάρτακου και Λιδωρίκη (εκτελέστηκε αμέσως μετά το "Κάπου υπάρχει η αγάπη μου") γράφει ο Μαμάκης ότι παρόλο που τα δυο πρώτα τραγούδια κέρδισαν με μεγάλη πλειοψηφία, σχεδόν παμψηφία, "Για την τρίτη θέση έγινε αγώνας. Ισοφαρίσανε (5 ψήφοι με 5 ψήφους) το τραγούδι του Σπάρτακου, που τελικά επικράτησε, και το "Φύγε" του Σπάθη. Τρεις άλλες ψήφοι είχαν διαμοιρασθή σε άλλες συνθέσεις. Ο πρόεδρος της επιτροπής κάλεσε τότε τα τρία αυτά μέλη να διαλέξουν ένα από τα δυο τραγούδια που είχαν τον ίδιο αριθμό ψήφων. Στη δεύτερη αυτή ψηφοφορία επικράτησε ο Σπάρτακος."

Ο Μαμάκης συμπληρώνει για το κλίμα της βραδιάς:

Η όλη διαδικασία έγινε με όλους τους τύπους και τους κανόνες. Μονάχα όταν παίχθηκε το "Αστέρι" ο Πλέσσας έκαμε "μπις", όταν το κοινό χειροκρότησε εκείνον, την Νάνα Μούσχουρη και το Τρίο Καντσόνε θερμά. Αλλ' αυτό ήταν παρατυπία και έτσι, όσα άλλα τραγούδια άρεσαν δεν επανελήφθησαν. Το κοινό--αξίζει να αναφερθή και αυτό--δεν φάνηκε να διαφωνή με την κρίσι της επιτροπής. Οι συνθέτες, που δεν πήραν τα βραβεία, χειροκροτήθηκαν θερμά αλλά χωρίς ξεχωριστές εκδηλώσεις, εκδηλώσεις δηλαδή που να έχουν νόημα διαφωνίας με την απόφαση των κριτών. Μονάχα ο Κατσαρός είχε από τους συναδέλφους του της ορχήστρας ένα διακριτικό χειροκρότημα την ώρα που προσήλθε και επήρε το δίπλωμα του επαίνου από τα χέρια του γενικού διευθυντού του ΕΙΡ.

Κάνοντας τον απολογισμό του πρώτου φεστιβάλ ο Μαμάκης επισημαίνει ότι το κλίμα μιας κοσμικής χοροεσπερίδας ("την ώρα που ο άλλος τρώει ή έχει πιει λίγο παραπάνω") δεν ήταν το πιο κατάλληλο πλαίσιο για ένα διαγωνισμό τραγουδιού, οπότε δόθηκε από όλες/-ους η ευχή να συνεχιστεί ο θεσμός, αλλά σε ευρύτερη κλίμακα, να γίνει δηλαδή "ένα λαϊκό πανηγύρι για να χαρή πολύς κόσμος την ωραία πρωτοβουλία [του ΕΙΡ] και να δοκιμάζεται και η απήχηση του κάθε τραγουδιού στις αντιδράσεις και τις προτιμήσεις του μεγάλου κοινού, του κοινού για το οποίο, άλλωστε, προορίζεται".

Από τις Εικόνες, 19-10-1959
Διακρίνεται ο Γιώργος Μουζάκης που διευθύνει τη χορευτική ορχήστρα του.

Ο κόσμος πάντως πέρασε καλά... Το αποδεικνύουν και κάποιες φωτογραφίες που δημοσίευσαν ο Ταχυδρόμος και οι Εικόνες. Παρέστησαν άλλωστε όλες οι προσωπικότητες της κοσμικής Αθήνας καθώς και οι υπουργοί Ανδριανόπουλος και Τριανταφυλλάκος. Ο ίδιος ο Πύρρος Σπυρομήλιος ανέλαβε να πουλήσει τους λαχνούς του χορού και σημείωσε "εισπρακτικήν επιτυχίαν". Η βραδιά μεταδόθηκε ζωντανά από το ΕΙΡ με εκφωνητή τον Γ. Αναστόπουλο: η μετάδοση ξεκίνησε στις 23.10 και ολοκληρώθηκε στις 3 το πρωί--στο τέλος της βραδιάς εκτελέστηκαν και τα τρία βραβευθέντα τραγούδια.

Μ. Μερκούρη-Δ. Ψαθάς και Δ. Χορν-Α. Σολωμού
Από τον Ταχυδρόμο, 10-10-1959

Αναμφισβήτητη νικήτρια του Α' Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού ήταν η Νάνα Μούσχουρη. Μία εβδομάδα μετά τη βραδιά, ο Ταχυδρόμος της αφιερώνει το εξώφυλλό του και ο Γιώργος Πηλιχός την παρουσιάζει στο προλογικό σημείωμα της συνέντευξης που του έδωσε η ερμηνεύτρια ως "το λαμπρότερο αστέρι από όσα ανέτειλαν μετά τον πόλεμο στο στερέωμα του ελληνικού ελαφρού τραγουδιού". 

Εικόνες, 19-10-1959

Στη συνέντευξη αναφέρεται ότι μέχρι εκείνη τη στιγμή η Μούσχουρη είχε ηχογραφήσει 12 τραγούδια στη δισκογραφία (είχε βέβαια ηχογραφήσει πολύ περισσότερα στους ραδιοθαλάμους του ΕΙΡ). Δυο μέρες μετά το φεστιβάλ διαφημίζονταν ήδη οι δίσκοι με τα τραγούδια που διαγωνίστηκαν στον τελικό, ενώ η Μούσχουρη ηχογράφησε στο ΕΙΡ, υπό τη διεύθυνση του Μίμη Πλέσσα, και ένα πολύ γοητευτικό ποτ-πουρί με κάποια από τα ρεφρέν του Α' Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού--ανάμεσά τους και το "Είσαι η άνοιξη κι είμαι ο χειμώνας"...

Σύμφωνα με την παραπάνω διαφήμιση, 12 από τα 15 τραγούδια του φεστιβάλ κυκλοφόρησαν σε δίσκους Fidelity. Το "Είσαι η άνοιξη και είμαι ο χειμώνας" δεν ήταν ανάμεσά τους, παρόλο που όπως έγραψε η Ελευθερία (6-10-1959) "εχειροκροτήθη ιδιαιτέρως" (το μόνο έντυπο, από όσα διάβασα, που το ξεχώρισε...) Πολλά χρόνια αργότερα συμπεριλήφθηκε σε ένα τριπλό CD που κυκλοφόρησε από την Ελληνική Ραδιοφωνία με όλα τα τραγούδια των τριών πρώτων φεστιβάλ ελαφρού τραγουδιού που οργάνωσε το ΕΙΡ το 1959, το 1960 και το 1961, προτού μεταφερθεί ο θεσμός στη Θεσσαλονίκη...

Και μια... άγνωστη ρενοφανατική λεπτομέρεια. Σε μια από τις βιντεοταινίες που γύρισε η Ρένα Βλαχοπούλου με τίτλο Η μεγάλη ρεμούλα τη βλέπουμε να τρώει σε κάποιο εστιατόριο με τον συνοδό της Ερρίκο Μπριόλα, ενώ ακούγεται ως υπόκρουση το "Κάπου υπάρχει η αγάπη μου", αλλά με τη Γιοβάννα. Και η Ρένα, που υποδυόταν μια πρώην τραγουδίστρια, του λέει: "Αυτά τα τραγούδια κάποτε τα τραγούδαγα κι εγώ. Χάλαγα κόσμο..." Δεν αποκλείεται όντως να τραγουδούσε και το συγκεκριμένο τραγούδι στα κέντρα που εμφανιζόταν εκείνη την περίοδο...

Από τις Εικόνες, 19-10-1959

Και κάτι τελευταίο. Ξέρουμε από διηγήσεις του Σπάρτακου ότι είχε υποβάλει στο φεστιβάλ και το "Τι κρίμα αγάπη μου" αλλά τελικά δεν προκρίθηκε... Ο Μαμάκης αφιερώνει πολλές αράδες σε τίτλους απορριφθέντων τραγουδιών που του έκαναν εντύπωση. Δεν αναφέρει το "Τι κρίμα αγάπη μου", αλλά αναφέρει ένα τραγούδι με τον τίτλο "Ρένα"!...