Σήμερα, στις επτά το απόγευμα, συμπληρώνονται δεκαεννιά χρόνια από τον θάνατο της σπουδαίας αρτίστας και, μούσας αυτού του μπλογκ, Ρένας Βλαχοπούλου. Η Ρένα Βλαχοπούλου έχει συνδεθεί στο μυαλό όλων μας με το κέφι, τη χαρά και την αισιοδοξία--κυρίως επειδή στη συνείδηση του κόσμου έχει καταγραφεί ως ένα από τα μεγαλύτερα ταλέντα στον χώρο της κωμωδίας και της επιθεώρησης. Η Ρένα ήταν όμως και μια σπουδαία τραγουδίστρια, από τις πιο σημαντικές τραγουδίστριες που γέννησε η Ελλάδα.
Με τραγούδια λοιπόν θέλησα να τιμήσω τη φετινή επέτειο του "φευγιού" της και, καθώς τις τελευταίες εβδομάδες κάθε άλλο παρά χαρούμενη είναι η Ελλάδα με τις καταστροφές που βλέπουμε γύρω μας και τις άδικες απώλειες της ανθρώπινης ζωής, θέλησα να θυμηθώ κάποια τραγούδια της Ρένας που δεν είναι κεφάτα ή αισιόδοξα. Ομολογουμένως αυτά τα τραγούδια της είναι λιγότερα, γιατί, τόσο λόγω των ρόλων της όσο και λόγω της ιδιοσυγκρασίας της, οι συνθέτες και οι στιχουργοί τής έγραφαν συνήθως χαρούμενα τραγούδια. Ωστόσο, κάθε τόσο ερμήνευε και ένα λυπητερό τραγούδι, με θέμα συνήθως έναν χωρισμό ή έναν έρωτα που μένει ανεκπλήρωτος... Τα πιο πολλά από αυτά τα τραγούδια είναι φυσικά γραμμένα σε ελάσσονες τονικότητες, αν και κάποια από αυτά τα μινοράκια διανθίζονται με ματζόρε περάσματα...
Το πιο ταιριαστό στις αναμνήσεις του Ρένα Φαν από τη σημερινή ημέρα είναι το τραγούδι "Το πρωτοβρόχι μου" που τραγούδησε η Ρένα Βλαχοπούλου στις 45 στροφές σε μουσική του Γεράσιμου Λαβράνου και στίχους του Κώστα Πρετεντέρη. Μια πανέμορφη ερμηνεία της Ρένας που λειτουργεί σαν λυτρωτικό βάλσαμο σε στιγμές καλοκαιρινών αποχωρισμών, ενώ από την ενορχήστρωση του Λαβράνου ξεχωρίζει το ακορντεόν που υπογραμμίζει τον πόνο: "Το καλοκαίρι το χαρωπό χωρίς εσένα δεν τ' αγαπώ, κι έχει η καρδιά μου μια συντροφιά στου φθινοπώρου τη συννεφιά..."
Τους χωρισμούς μερικές φορές τους απαλύνουν οι ρυθμοί κι οι μελωδίες της τζαζ, ίσως επειδή δεν πρόκειται πάντα για... μινοράκια--κι ίσως αυτή είναι η δύναμη της μουσικής του Γιάννη Σπάρτακου που έγραψε τραγούδια που τα λόγια τους μιλούσαν για χωρισμό και η Ρένα τα τραγούδησε στα χρόνια του '40 ("Αγάπη μου, πού να 'σαι", "Δέκα μέρες σ' έχω χάσει") προκαλώντας μάλλον το κέφι παρά τη θλίψη. Ένα τέτοιο τραγούδι τής έγραψε και το 1959, το "Τι κρίμα, αγάπη μου" (που αρχικά προοριζόταν για το 1ο Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού του ΕΙΡ), τραγούδι σε στίχους του Αιμίλιου Σαββίδη που η Ρένα απογείωσε με την ερμηνεία της. Είναι η 2η στάση του φετινού μου αφιερώματος:
Στην άλλη πλευρά του δίσκου όμως υπάρχει ένα... καθαρόαιμο μινόρε, ένα ταγκό σε στίχους του Κώστα Πρετεντέρη, τρυφερά θλιβερό: "Κάποιο ρεφραίν", η τρίτη μας στάση.
Την ίδια περίπου εποχή, τέλος της δεκαετίας του '50, στους ραδιοθαλάμους του παλιού ΕΙΡ η Ρένα Βλαχοπούλου τραγουδάει ένα ακόμα ταγκό για έναν αγαπημένο που πλέον κουράστηκε ν' αγαπά... Το ελαφρώς... παλιομοδίτικο αλλά πάντα γοητευτικό "Τι φταίω εγώ αν σ' αγαπώ", σε μουσική του Ανδρέα Χατζηαποστόλου και στίχους του Τάκη Σωτήρχου, είναι η τέταρτη στάση μας σήμερα.
Την ίδια περίοδο όμως τραγουδούσε στο ΕΙΡ και τα πιο νέα ακούσματα που είχε φέρει στη μουσική πραγματικότητα της χώρας ο Μάνος Χατζιδάκις: "Έλα πάρε μου τη λύπη" σε στίχους του Νίκου Γκάτσου. Η πέμπτη στάση του φετινού αφιερώματος είναι και η μοναδική καταγραφή της φωνής της Ρένας σε τραγούδι του Χατζιδάκι που έχει φτάσει στις μέρες μας χάρη στο αρχείο της ελληνικής ραδιοφωνίας.
Και επιστρέφουμε στη δισκογραφία της ίδιας περιόδου για να ακούσουμε, στην έκτη στάση μας, ένα χαμηλών τόνων τραγούδι του Τάκη Μωράκη που μιλάει κι αυτό για χωρισμό: "Τα λόγια που μ' ορκίστηκε". Κάποιες πηγές αποδίδουν τους στίχους στη Νάντια Κωνσταντοπούλου. Η ενορχήστρωση είναι του Γιάννη Διδίλη.
Λίγο νωρίτερα, στη δισκογραφία αλλά και στη σκηνή του θεάτρου Ακροπόλ, η Ρένα Βλαχοπούλου είχε τραγουδήσει ένα από τα πιο λυπητερά τραγούδια της καριέρας της, το "Μια ζωή ολόκληρη", κι εμείς θα το ακούσουμε στην έβδομη στάση του φετινού αφιερώματος στην επέτειο του θανάτου της. Τη μουσική του υπέγραφαν ο Γιάννης Βέλλας και ο Ζακ Ιακωβίδης, ενώ οι στίχοι του μάλλον ανήκαν στην τριάδα Ασημακόπουλος-Σπυρόπουλος-Παπαδούκας (η ετικέτα του δίσκου δεν αναφέρει ονόματα στιχουργών). Είναι χαρακτηριστικό ότι σε μια από τις τελευταίες συνεντεύξεις που έδωσε η Ρένα (στον Ιάσονα Τριανταφυλλίδη για λογαριασμό του περιοδικού Δίφωνο την άνοιξη του '97) σιγοτραγούδησε τους στίχους του τραγουδιού κάνοντας έναν γλυκόπικρο απολογισμό της καριέρας και της ζωής της: "Μια ζωή ολόκληρη πήγε στα χαμένα και μια πίκρα ατέλειωτη έμεινε για μένα". Είχε ξεκινήσει η πιο δύσκολη περίοδος της δικής της ζωής, στην οποία, όπως ομολογούσε η ίδια, δεν είχε το κέφι που είχε άλλοτε...
Τον επόμενο χρόνο, ηχογραφείται το τραγούδι που αποτελεί τον επόμενο σταθμό μας στη φετινή διαδρομή μας στα θλιμμένα τραγούδια της Ρένας Βλαχοπούλου: στο 1ο Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού του ΕΙΡ τραγουδά με παρόμοια φιλοσοφημένη και μελαγχολική διάθεση τους στίχους του Θάνου Σοφού που έντυσε μουσικά ο Κώστας Καπνίσης: "Είσαι η άνοιξη κι είμαι ο χειμώνας".
Αντίστοιχα θλιμμένα είναι και τα λόγια του τραγουδιού που ερμήνευσε η Ρένα, με τη συνοδεία του σπουδαίου Γιάννη Βογιατζή, στο 2ο Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού του ΕΙΡ, το 1960. "Το πρώτο χελιδόνι" του Γεράσιμου Λαβράνου και του Γιώργου Οικονομίδη είναι η ένατη στάση μας σήμερα.
Ένα χρόνο νωρίτερα η Ρένα Βλαχοπούλου είχε τραγουδήσει για πρώτη φορά στη δισκογραφία ένα θλιμμένο τραγούδι του Γιώργου Μουζάκη σε στίχους του Αλέκου Σακελλάριου: "Κάθε μέρα σ' αγαπάω πιο πολύ". Φαίνεται πως ήταν ένα από τα τραγούδια που η Ρένα ξεχώριζε, αφού, στον βαθμό που επέλεγε βέβαια η ίδια το ρεπερτόριό της, το ηχογράφησε τέσσερις φορές στην καριέρα της: έχουν διασωθεί δύο διαφορετικές (και ερμηνευτικά και ενορχηστρωτικά) εκδοχές του από τους ραδιοθαλάμους του ΕΙΡ, ενώ το τραγούδι υπάρχει και στο δισκογραφικό comeback της Ρένας στα χρόνια του '80. Για τη δέκατη στάση του σημερινού αφιερώματός μου επιλέγω αυτή την ηχογράφηση του 1985, από τον δίσκο Η Αρτίστα (που επίσης κυκλοφόρησε και με τον τίτλο Θα σε πάρω να φύγουμε). Ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας από τον Γιώργο Κατσαρό (που ήταν επίσης ο παραγωγός του δίσκου).
Ως τώρα κινηθήκαμε στον χώρο της ελαφράς μουσικής. Ωστόσο, η Ρένα τραγούδησε θλιμμένα τραγούδια και με τη συνοδεία μπουζουκιού, ξεκινώντας σχετικά νωρίς στην καριέρα της, το 1951, όταν ερμήνευσε δύο τραγούδια του Σπύρου Περιστέρη στις 78 στροφές. Το ένα από αυτά είναι η εντέκατη στάση μας σήμερα: "Πώς μπόρεσε η καρδούλα σου". Τη συνοδεύει ο Γιάννης Τατασόπουλος.
Μεταφερόμαστε δώδεκα χρόνια αργότερα για τη δωδέκατη στάση μας. Το 1963 η Ρένα Βλαχοπούλου ερμηνεύει το "Όπου κι αν ψάξω βρίσκεσαι", ένα λαϊκό τραγούδι του Μίμη Πλέσσα, σε στίχους του Κώστα Κινδύνη, για τις ανάγκες του μιούζικαλ Κάτι να καίει που προβλήθηκε τον Ιανουάριο του 1964. Αν και στην ταινία του Γιάννη Δαλιανίδη ακούγεται μόνο μία στροφή του τραγουδιού, η δισκογραφημένη εκδοχή του περιλαμβάνει δύο. Ένα από τα πιο όμορφα λυπητερά τραγούδια της Ρένας...
Ένα ακόμα θλιμμένο τραγούδι με συνοδεία μπουζουκιού, αυτή τη φορά γραμμένο από τον Γιώργο Κατσαρό για την ταινία του Κώστα Καραγιάννη Βίβα Ρένα το 1967, θα ακούσουμε στη συνέχεια: "Είναι ο πόνος μου βαρύς", ο δέκατος τρίτος σταθμός μας για σήμερα. Για τους στίχους συνεργάστηκαν ο σεναριογράφος της ταινίας Λάκης Μιχαηλίδης και ο στιχουργός Πυθαγόρας.
Στον Πυθαγόρα και τον Γιώργο Κατσαρό ανήκει ένα από τα ωραιότερα λαϊκά τραγούδια που ερμήνευσαν πρώτοι ο Πάνος Γαβαλάς και η Ρία Κούρτη στην ταινία του 1963 Το κάθαρμα. Λίγα χρόνια μετά, στους ραδιοθαλάμους του ΕΙΡ, τραγούδησαν ένα κουπλέ κι ένα ρεφρέν του τραγουδιού η Ρένα Βλαχοπούλου και ο Γιάννης Βογιατζής. Την ηχογράφηση ανέσυρε από τα αρχεία της ελληνικής ραδιοφωνίας ο Σιδερής Πρίντεζης και την ακούμε σήμερα στη δέκατη τέταρτη στάση του αφιερώματός μας...
Και πριν περάσουμε από τον κινηματογράφο στο θέατρο, μια στάση στις τηλεοπτικές οθόνες: το 1989 κυκλοφόρησε η βιντεοταινία του Τάκη Βουγιουκλάκη Η μεγάλη ρεμούλα στην οποία η Ρένα Βλαχοπούλου τραγουδούσε δυο τραγούδια του Γιώργου Θεοδοσιάδη σε στίχους Λάκη Μιχαηλίδη. Ένα από αυτά, το "Αφού ήταν να 'ρθεις, γιατί άργησες;" φαίνεται πως είχε ηχογραφήσει πρώτη η Γιοβάννα για τις ανάγκες ενός τηλεοπτικού προγράμματος τη δεκαετία του '70. Λίγο πιο λυπημένη και σαφώς πιο θεατρική η ερμηνεία της Ρένας για τις ανάγκες της ταινίας, είναι η δέκατη πέμπτη στάση της μελαγχολικής μουσικής διαδρομής μας σήμερα.
Δέκα χρόνια νωρίτερα, το 1979, ανέβηκε στο Ρεξ μια φιλόδοξη παραγωγή που δυστυχώς ναυάγησε γρήγορα: η Λυσιστράτη '79, μια σύγχρονη ανάγνωση της κωμωδίας του Αριστοφάνη από τον Γιώργο Σκούρτη και τον Γιώργο Κατσαρό δεν κατάφερε να κερδίσει ούτε το κοινό ούτε την Κριτική και κατέβηκε δυο μήνες μετά την πρεμιέρα. Ίσως η καλύτερη στιγμή του έργου ήταν ένα τραγούδι της Ρένας σχετικά με την άνιση μεταχείριση του γυναικείου φύλου. Είναι ο δέκατος έκτος σταθμός του σημερινού μας αφιερώματος (η Ρένα το τραγούδησε στο στούντιο της εκπομπής Χωρίς παρεξήγηση το 1990).
Ένα ακόμα θλιμμένο θεατρικό τραγούδι της Ρένας για τη δέκατη έβδομη στάση της διαδρομής μας: το περίφημο "Τι θα μείνει" του Γιώργου Θεοδοσιάδη και του Λάκη Μιχαηλίδη, από το μιούζικαλ Η μάνα μου η γόησσα, περιγράφει τη ματαιότητα της ζωής των ηθοποιών. Η Ρένα Βλαχοπούλου το έχει σφραγίσει φυσικά με μια ερμηνεία μεστή...
Άλλη μια θεατρική ηχογράφηση για την προτελευταία στάση μας. Για τις ανάγκες του μιούζικαλ Η Ρένα, ο κοντός και το σόι τους, η Ρένα ηχογράφησε ελληνικές και αμερικανικές επιτυχίες (υποδυόταν μια Ελληνίδα αρτίστα που έκανε καριέρα σε Αμερική και Ελλάδα). Ανάμεσά τους ένα από τα σπουδαιότερα ελληνικά τραγούδια, που ερμήνευσε πρώτη η Χαρούλα Αλεξίου: "Οδός Αριστοτέλους" του Γιάννη Σπανού και του Λευτέρη Παπαδόπουλου σε μια διαφορετική, φυσικά, εκτέλεση από τη Ρένα Βλαχοπούλου.
Το φετινό αφιέρωμα του Ρένα Φαν στη δέκατη ένατη επέτειο του θανάτου της Μούσας του θα κλείσει με το τελευταίο θεατρικό της τραγούδι. Τη σεζόν 1992-93 η Ρένα Βλαχοπούλου τραγουδά στην επιθεώρηση Για την Ελλάδα ρε γαμώτο ένα κομμάτι που αγαπά ιδιαίτερα: "What a wonderful world". Από τους αυθεντικούς στίχους όμως του τραγουδιού που έγραψαν οι Bob Thiele και David Weiss κρατήθηκε μόνο η πρώτη στροφή: ο Άγγελος Πυριόχος έγραψε καινούριους ελληνικούς στίχους που περιέγραφαν τη φρίκη του σύγχρονου κόσμου, όπου υπάρχουν πολλά κλαμένα παιδιά και, αντί για παιχνίδια, φωτιά...
Αγαπημένη μου κυρία Βλαχοπούλου, μακάρι ο κόσμος μας να γεμίσει και πάλι γέλιο και ομορφιά, για το χατίρι όλων των παιδιών, των παιδιών που τόσο αγαπούσατε και που σας αγαπούσαν--και σας αγαπούν πάντα--τόσο πολύ. Ένα από αυτά σας είναι πάντα ευγνώμον γιατί κάνατε τον δικό του κόσμο υπέροχο...
