Σαν σήμερα το 1940: Πόλεμος

Στις 28 Οκτωβρίου 1940, όταν κηρύχτηκε ο πόλεμος, η Ρένα Βλαχοπούλου βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη με τον θίασο των αδελφών Καλουτά και, υποθέτω, όπως και ο υπόλοιπος θίασος, έψαχνε να βρει έναν τρόπο να επιστρέψει στην Αθήνα. Ο θίασος είχε ξεκινήσει τις παραστάσεις του στο θέατρο Παλλάς της Θεσσαλονίκης μόλις τρεις μέρες πριν, στις 25 Οκτωβρίου, με την επιθεώρηση Αθηναϊκές βραδιές. Οι αδελφές Καλουτά σκόπευαν μετά τη Θεσσαλονίκη να περιοδεύσουν σ' ολόκληρη την Ελλάδα, για πρώτη φορά στην καριέρα τους, όμως η κήρυξη του πολέμου ανέτρεψε τα σχέδιά τους.

Απογευματινή της Θεσσαλονίκης
25-10-1940

Η επιστροφή στην Αθήνα δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση, αφού όλα τα τρένα ήταν γεμάτα στρατιώτες που κινούσαν για το μέτωπο. Η Άννα Καλουτά διηγήθηκε σε μια παλιά εκπομπή του Αρτέμη Μάτσα ότι χρειάστηκε να περάσει περίπου μια βδομάδα προτού ο θίασος, μετά από διάφορες περιπέτειες, καταφέρει να κατηφορίσει στην Αθήνα, δίχως βέβαια τα σκηνικά και το βεστιάριό του...

Με το που έφτασαν όμως στην Αθήνα, οι δύο θιασαρχίνες και κάποια ακόμα στελέχη του θιάσου τους, ο Μίμης Τραϊφόρος, ο Μητσάρας και η Ρένα Βλαχοπούλου, ξεκίνησαν τη συνεργασία τους με τον θίασο του Ανδρέα Μακέδου που παρουσίαζε από τον Σεπτέμβρη στο Μοντιάλ την επιθεώρηση Βραδινές τρέλες. Μετά την κήρυξη του πολέμου, ο θίασος έπαιξε για λίγες μέρες το ίδιο έργο εμπλουτισμένο με επίκαιρα νούμερα, ενώ από τις 12 Νοεμβρίου παρουσίασε την Επίκαιρον Πολεμικήν Επιθεώρησιν, ένα απάνθισμα από παλιά και καινούρια σατιρικά νούμερα. Βασικά στελέχη του θιάσου ήταν ακόμα ο Μίμης Κοκκίνης, η Καίτη Ντιριντάουα, το Τρίο Βάμπαρη και φυσικά η Σοφία Βέμπο που έγραφε τη δική της ένδοξη ιστορία με τις πολεμικές παρωδίες της.

Οι εισπράξεις του θεάτρου Μοντιάλ
(ή τουλάχιστον ένα μεγάλο μέρος τους)
δίνονταν υπέρ του στρατού.

Η νεαρή Ρένα Βλαχοπούλου τραγουδούσε, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, το "Πατρίδα, πατρίδα, Ελλάδα δοξασμένη" (παρωδία της "Διαμάντως" του Γιάννη Βέλλα), τραγούδι που έκανε τη Βέμπο να προσέξει τον στιχουργό Μίμη Τραϊφόρο και να του ζητήσει μια παρωδία της "Ζεχρά"--κι εκείνος της έγραψε το "Παιδιά, της Ελλάδος παιδιά". Η Ρένα τραγουδούσε ακόμα το πασίγνωστο "Κορόιδο Μουσολίνι", παρωδία της ιταλικής "Μικρής Χωριατοπούλας" που τραγουδούσε η ίδια στο ξεκίνημά της εκείνο το καλοκαίρι στην Όαση. Τους επίκαιρους στίχους είχε γράψει λίγα 24ωρα μετά την επίθεση των Ιταλών ο Γιώργος Οικονομίδης (οι στίχοι δημοσιεύτηκαν στη Βραδυνή στις 3 Νοεμβρίου 1940).

Ένα πολύτιμο ρεπορτάζ από την ατμόσφαιρα που επικρατούσε στο θέατρο Μοντιάλ διαβάζουμε στα Παρασκήνια λίγες μέρες μετά την πρεμιέρα.

Πώς διασκεδάζει η Πολεμική Αθήνα

Στο θέατρο "Μοντιάλ"

Η παρέα βρισκόταν σε πλήρη αμηχανία. Συμβούλια επί συμβουλίων, γνώμες επί γνωμών, αντιρρήσεις, διαφωνίες, τέλειο πελάγωμα, όπως ακριβώς και στο Ιταλικό Γενικό Στρατηγείο!! Αντικείμενο όλων αυτών, το πώς και πού θα περάσουμε τη βραδυά. Δηλ. για την ακρίβεια, μέρος της βραδυάς, αφού ύστερα από τις 10 παύουν να λειτουργούν όλα σχεδόν τα κέντρα διασκεδάσεως λόγω του πολέμου. Σε μια στιγμή--κατάλληλη πάντοτε--παρουσιάζεται ο "από μηχανής θεός". Φίλος θεατρόφιλος, ρίχνει την ιδέα να πάμε στο θέατρο "Μοντιάλ"--το μόνο ελαφρό μουσικό που λειτουργεί--και που για το έργο του είχε αρκετές καλές συστάσεις. Η πρόταση γίνεται δεκτή και σε λίγο πιάνουμε σειρά, πίσω από την ουρά που είχε σχηματισθεί μπρος στο ταμείο του θεάτρου. Αν κρίνω από την ύπαρξι αυτής της... ουράς, τα λεπτά μας δεν πρόκειται να πάνε χαμένα. Κάθε τάξης άνθρωποι περιμένουν, αλληλοσπρώχνοντας, τη σειρά τους, για να βγάλου εισιτήρια. Αφθονεί το χακί. Από το δίκωχο, με το πηλίκιο, με την χρυσό γείσο. Ένας μοντέρνος Ρωμαίος με την Ιουλιέτα του--τι πόζα, Θεέ μου, και τι μοιραίο ύφος αυτή--βρίσκουν πως το καλύτερο για τέτοιες περιστάσεις καταφύγιο, είναι το θέατρο. Μια ευτραφής κυρία με τα απαραίτητα σύνεργα του πλεξίματος στα χέρια, περιμένει κι αυτή καρτερικά... Αυτό θα πη ζήλος για πλέξιμο, μια φορά... Ούτε στο θέατρο δεν ησυχάζει. Δίπλα μου δυο ναυτάκια, χαζεύουν στις φωτογραφίες των πρωταγωνιστών. Η Ντιριντάουα είναι ο στόχος των περισσοτέρων βλεμματοεπιθέσεων!--Πιο πέρα ένας μεσόκοπος--γνώστης ασφαλώς των σχεδίων του Ελλην. Επιτελείου--αναπτύσσει τις "κυκλωτικές κινήσεις", τα "πλευροκοπήματα" που... ετοιμάζει ο ελληνικός στρατός για τον εχθρό! Είναι απόλαυση να τον ακούει κανείς. Θάθελα πολύ να παρακολουθήσω το τέλος των... νοερών αυτών επιχειρήσεων, αλλά, τα εισιτήρια της συντροφιάς έχουν παρθή και προχωρούμε για την αίθουσα.

Ένα σφοδρότατο χειροκρότημα, και μια μυριόστομη βουή μας υποδέχεται, καθώς περνάμε την είσοδο της πλατείας. 

--Μπράβο, Μητσάρα...

--Πες τους κι άλλα να καταλάβουνε...

Ο γνωστός μιμητής των λαϊκών τύπων, εκτελεί μια πετυχημένη παρωδία του "Παληατζή" γραμμένη από τον κ. Κοφινιώτη. Σ' αυτή ερωτά, έναν "φρατέλλο" πόσα θέλει να του δώση, για να του πη πού είναι κρυμμένος, "και δεν βρίσκεται ευκόλως, ο ιταλικός ο στόλος!!" Σ' έναν άλλο πάλι που του δίνει για "σκότωμα" το μαγιό του ο παληατζής τον συμβουλεύει "Κράτα το να το φορέσεις, μες στην θάλασσα σαν πέσεις!".

Πανζουρλισμός σωστός από τις επιδοκιμασίες. Η γαλαρία, τα "ανώτερα στρώματα", όπως την αποκαλεί ο Τραϊφόρος ο κομπέρ, εκτός από το ποδοκρότημα και το χειροκρότημα, [έχει] επιστρατεύσει και το σφύριγμα. Πλήρης πολεμική ατμόσφαιρα επικρατεί για λίγο. Νομίζει κανείς πως σφυρίζουν σφαίρες και οβίδες γύρω του. Ρίχνω ένα βλέμμα να κατατοπιστώ. Το θέατρο όλο γεμάτο. Σ' αυτό βέβαια συντείνουν και οι λαϊκές τιμές, αφού το ακριβώτερο εισιτήριο έχει μόνο 28 δραχμές. Παντού κυριαρχούν... αι ένοπλοι δυνάμεις. Ιδίως στη γαλαρία. Βλέπω ακριβώς απέναντί μου έναν θεόρατο τσολιά--βεριτάμπλ Καρπενησιώτης, που λένε και οι σνομπ--ανεβασμένο στο ψηλότερο μέρος της γαλαρίας, να χειρονομεί επιδοκιμάζοντας θερμότατα. Οι αδελφές Καλουτά και η Ντιριντάουα γίνονται ιδιαίτερο αντικείμενο εκδηλώσεων. Ο Κοκκίνης το ίδιο. Υπεραρέσει και καταχειροκροτείται ένα νούμερό του μαζί με την τελευταία, τα "Λόγια μεγάλων ανδρών" που σ' αυτό περνάνε τον ψευτο-Καίσαρα της Ρώμης, γενεές δεκατέσσερις. Ο κόσμος διασκεδάζει με την καρδιά του. Οι δυο λέξεις "τσαρούχι" και "τσολιάς" κάνουν κάθε φορά που ακούγονται να κουνιέται το θέατρο από κάθε είδους εκδηλώσεις. Ρίγη πατριωτισμού και συγκίνησης αισθάνεται ο κόσμος. Ελεύθερα πια, από δεσμεύσεις, δείχνει όλη τη βδελυγμία και το ιερό μίσος που νοιώθει. Στην παρωδία της "Χωριατοπούλας", όλοι όσοι βρίσκονται στο θέατρο, μικροί μεγάλοι, παιδιά, γέροι, επαναλαμβάνουν το ρεφραίν της, μαζί με την Ρένα τη Βλαχοπούλου που το τραγουδά.

Παρ' όλο που το έργο που παίζεται δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα "μοντάζ" από παληά και νέα επιτυχή νούμερα, φρεσκαρισμένα με επίκαιρα κουπλέ, εν τούτοις αρέσει και ο κόσμος διασκεδάζει. Μέσα στην ατμόσφαιρα του πατριωτισμού που δημιουργείται αυτόματα, ξεχνιούνται όλες οι στεναχώριες, της πολεμικής ζωής.

Σ' ένα νούμερο του Κοκκίνη με την Λαζαρίδου "Τα τηλεγραφήματα", ο κόσμος ενθουσιάζεται κυριολεκτικά. Στόχος και δω είναι το Υδροκεφαλικό Τέρας της Ρώμης. [Α]ι ένοπλοι δυνάμεις της χώρας, πρωτοστατούν, στις εκδηλώσεις.

Ένας ναυτάκος--μια πήχυ μπόι όλος-όλος--δίνει πρώτος το σύνθημα.

--Στη θάλασσα τους μακαρονάδες....

Το τι γίνεται δεν περιγράφεται. Η πλατεία, που άλλοτε εθεωρείτο το πιο αξιοπρεπές και γεμάτο αλύγιστη σοβαρότητα μέρος της θεατρικής αίθουσας, τώρα συμμετέχει ενεργώς κι αυτή στις επιδοκιμασίες. Όρθιοι οι περισσότεροι χειροκροτούν ακατάπαυστα. Ένας ασπρομάλλης κύριος, που κάθεται δίπλα μου, φαίνεται κατασυγκινημένος. Σε μια στιγμή βγαίνει το μαντήλι του και σφουγγίζει τα μάτια του. Αυτό ήταν το πιο ωραιότερο στιγμιότυπο που είδα, εκείνο το βράδυ.

Στη διάρκεια του απαραίτητου οκτάστιχου, μαθαίνω μια καινούρια λέξι, που την είπε κάποιος των... ανωτέρων στρωμάτων. Σας την παραθέτω για να πλουτίσετε το λεξιλόγιό σας: "Παγωτοπιπιλίστρα"!

Η εμφάνισι και το τραγούδι της Βέμπο, καταγοητεύει όλους. Εκεί δε που γίνεται πανζουρλισμός, είνε όταν λέει τις δυο παρωδίες της "Μάρως" και του "Στη Λάρ'σα βγαίνει ο Αυγερινός", γραμμένες από τον κ. Γιώργο Θίσβιο. Αληθινά επιτυχημένες, δίνουν μια ακόμα ευκαιρία--την μεγαλύτερη ίσως--για να ξεσπάσει και να αποκορυφωθεί η φρενίτιδα του κόσμου.

Απορροφημένος με τα συμβαίνοντα επί σκηνής και επί πλατείας και γαλαρίας, λησμόνησα την παρέα μου. Γυρίζω το κεφάλι και του βλέπω ξαναμμένους να χειροκροτούν ακατάπαυστα την τελευταία εμφάνισι της Βέμπο. Ο φίλος που είχε την ιδέα να 'ρθούμε εδώ, δέχεται συγχαρητήρια από όλους. 

Έτσι περνά ο κόσμος που πηγαίνει στο "Μοντιάλ". Έτσι διασκεδάζει. Αφήνοντας κατά μέρος τις σκοτούρες, λησμονώντες για δύο ώρες την ύπαρξι του πολέμου, στέλνοντας στο διάβολο τον Πρίγκιπα της προδοσίας και του στιλέτου και τα αεροπλάνα του, γελώντας με την ψυχή του. Και η διασκέδασί του αυτή έχει το εξής ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Είναι αληθινά πηγαία, γίνεται μέσα σε μια εντελώς πατριωτική ατμόσφαιρα και τονώνει ακόμα περισσότερο τον πατριωτισμό του, και την πεποίθησι για την τελική νίκη. 

ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΣ

Παρασκήνια, 16 Νοεμβρίου 1940

Και πώς ένιωθε η νεαρή τραγουδίστρια Ρένα Βλαχοπούλου για όλα αυτά; Καμιά τριανταριά χρόνια αργότερα δήλωσε σε μια τηλεοπτική της συνέντευξη στον συγγραφεα Δημήτρη Γιαννουκάκη (ένα ντοκουμέντο που μου παραχώρησε ο αξέχαστος φίλος Πέτρος Κωλέτης), όταν εκείνος τη ρώτησε τι θυμόταν από την εποχή που εκείνη. 

--Εκείνη την εποχή έκανες την πρώτη σου εμφάνιση στο θέατρο.

--Ναι, στο θέατρο Μοντιάλ. Εκεί πρωτοβγήκα.

--Μήπως θυμάσαι τίποτα από εκείνη την πρώτη σου εμφάνιση στον χρόνο του πολέμου;

--Πώς δεν θυμάμαι. Θυμάμαι όταν πρωτοτραγούδαγα στη σκηνή που ήρθαν και μου είπαν ότι στον βομβαρδισμό της Κερκύρας σκοτωθήκαν οι γονείς μου. Τρομερό ήτανε. Βέβαια δεν κατάλαβα τι ακριβώς έγινε γιατί ήμουνα κι εγώ πολύ νέα τότε.

--Απο όσο θυμάμαι, θα'σουν δεκαπέντε χρονών το πολύ.

--Το πολύ. Ευχαριστώ που θυμόσαστε πόσο ήμουνα. Και... εξακολούθησα να τραγουδάω. Ήταν οι συνθήκες τέτοιες. Και τραγουδούσα. Εντωμεταξύ ένιωθα και μια συγκίνηση, ένα δέος για αυτό που έβλεπα, τα παιδιά να τρέχουν με χαρά να πάνε στον πόλεμο να πολεμήσουνε, φτωχά, ξυπόλητοι οι περισσότεροι, αλλά με μία αγάπη και πόνο, να τρέξουνε για την πατρίδα τους. Αφού εγώ που ήμουνα μικρό ήθελα να τρέξω κι εγώ μαζί τους....