Σαν σήμερα το 1970: Τα εβδομηκοστά έκτα γενέθλια της Επιθεώρησης

Στις 30 Αυγούστου 1970 η Επιθεώρηση έκλεισε τα 76 χρόνια της, αφού το πρώτο έργο του είδος αυτού, το Λίγο απ' όλα του Μίκιου Λάμπρου, ανέβηκε στις 30 Αυγούστου 1894 στο θέατρο του Παραδείσου. Επικεφαλής του θιάσου ο Δημήτριος και η Ελένη Κοτοπούλη και κοντά τους το επτάχρονο κοριτσάκι τους, η μετέπειτα κορυφαία πρωταγωνίστρια Μαρίκα Κοτοπούλη, που τραγουδούσε, μαζί με άλλα παιδάκια, "Η κυρά μας η δασκάλα, που 'ναι άγρια και κακιά, είπε στα παιδάκια τ' άλλα πως δεν είμαι παστρικιά..." Πρωτοφανής η επιτυχία του Λίγο απ' όλα, χρειάστηκε όμως να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία για να καταφέρει το νέο είδος να στεριώσει στις σκηνές των αθηναϊκών θεάτρων...

Για να τιμήσει τα 76α γενέθλια της επιθεώρησης, ο ηθοποιός και συνεργάτης του περιοδικού Οικογενειακός Θησαυρός Αρτέμης Μάτσας ζήτησε από τρεις πρωταγωνίστριες της επιθεώρησης, έναν συγγραφέα και έναν συνθέτη της να μιλήσουν γι' αυτό το θεατρικό είδος και να εκφέρουν τη γνώμη τους για την εξέλιξή του. Παρουσιάζω τις απόψεις τους με τη σειρά που δημοσιεύτηκαν στο ρεπορτάζ του Μάτσα.

ΣΟΦΙΑ ΒΕΜΠΟ

--Λοιπόν, κυρία Βέμπο, πέστε μας, τι είναι για σας η επιθεώρησι;

--Αγαπητέ μου κύριε Μάτσα, για μένα η επιθεώρησι είναι η μάνα μου, η αδελφή μου, η φιλενάδα μου, η ίδια μου η ζωή, γιατί σ' αυτήν χρωστάω την ζωή μου, σ' αυτήν χρωστάω την Βέμπο. Να, έτσι σαν όνειρο:

Την βραδιά θυμάμαι εκείνη

που με καρδιοχτύπια χίλια

του θεάτρου το σανίδι

πρωτοπάτησα χλωμή

και με στεγνωμένα χείλια

είπα το τραγούδι ετούτο

ενώ μ' έπνιγαν λυγμοί:

"Τσιγγάνα μαυρομάτα

αντάμωσα στη στράτα..."

--Και έτσι, κυρία Βέμπο, αρχίσατε την θριαμβευτική σας καριέρα... Πέστε μας τις εντυπώσεις που προκάλεσε αυτή σας η εμφάνισι...

--Θα σας τις πω με στίχους που έγραψε ο Μίμης Τραϊφόρος, όταν γιόρτασα τα τριάντα μου χρόνια στη σκηνή.

Αυτές ήταν οι πρώτες μου οι νότες που ακουστήκαν

κι όσοι τις άκουσαν στα δυο αμέσως χωριστήκαν.

Άλλοι ενθουσιάστηκαν, φώναξαν "μπράβο"

και οι πιο πολλοί συμφώνησαν πως κάνω για τεκέ.

Εγ' όμως δεν φοβήθηκα, ετράβηξα μπροστά

κι είπα τραγούδια ένα σωρό που έγιναν γνωστά.

--Είναι πραγματικά πολύ παραστατικοί αυτοί οι στίχοι.

--Με γυρίσατε τόσα χρόνια πίσω, κ. Μάτσα. Στην επιθεώρησι, που κλείνει τις μέρες αυτές τα 76 της χρόνια, οφείλω την ευγνωμοσύνη μου και το πιο μεγάλο μου ευχαριστώ.

--Κι εκείνη σας ευχαριστεί και σας περιμένει πάλι τον χειμώνα, ανυπόμονα, μαζί με το κοινό, για να της χαρίσετε νέες στιγμές θριάμβου.

[Σημείωση του Rena Fan: η αίσθησή μου είναι ότι αντί για τη Βέμπο μίλησε ο Τραϊφόρος...]

 

ΑΝΝΑ ΚΑΛΟΥΤΑ

--Ποια είναι η γνώμη σας για την επιθεώρησι; ρωτήσαμε την "βασίλισσα" του μουσικού μας θεάτρου τηλεφωνικώς από την Θεσσαλονίκη όπου βρίσκεται.

--Μα είναι το πιο αγαπημένο θεατρικό είδος του κοινού, μας απάντησε με τη βελούδινη φωνή της από το ακουστικό.

--Ποιες νομίζετε πως ήσαν οι χρονιές που βρισκόταν στην μεγαλύτερη ακμή της;

--Το 1936 με τις ωραιότατες επιθεωρήσεις του Γιαννουκάκη, του Ευαγγελίδη και άλλων εκλεκτών συγγραφέων αρχίζει η εξέλιξί της για να βρεθή σε μεγάλη ακμή από το 1940 μέχρι το 1964. Οι χρονιές 1950-1958, με τις περίφημες επιθεωρήσεις του θεάτρου "Βέμπο", των θεατρικών επιχειρήσεων Μπουρνέλλη, των επιχειρήσεων Κρίτα και του θιάσου μας, γράφονται στο ενεργητικό της επιθεωρήσεως. Θριαμβευτική επιτυχία είχε σημειώσει, ανάμεσα στις άλλες, η επιθεώρησι "Ντόλτσε Βίτα" των Γιαννακόπουλου-Νικολαΐδη-Μουζάκη.

--Και έπειτα;

--Πτώσι... Δυστυχώς αυτή είναι η αλήθεια. Ενώ το θέατρο πρόζας και ο κινηματογράφος πλουτίστηκαν με αξιόλογα στελέχη, το ελαφρό θέατρο ελάχιστα ανανεώθηκε. Επείγουσα ανάγκη να βρεθή, να υπάρξη μια πλήρης Σχολή Μουσικού Θεάτρου. Προσωπικά επιθυμώ να συμβάλω στην δημιουργία της και να αφιερωθώ στον μεγάλο της σκοπό, όπως αφιερώθηκα σ' όλη μου την ζωή στην ιδέα του θεάτρου. [Σημείωση του Rena Fan: έχω την εντύπωση ότι η Άννα Καλουτά ήδη δίδασκε τότε στη Σχολή Μουσικού Θεάτρου του Μενέλαου Θεοφανίδη, αλλά μπορεί να κάνω και λάθος...] Η επιθεώρησι στάθηκε πιστή πάντα πλάι στο κοινό. Η επιθεώρησι αντιπροσωπεύει τον λαό μας. με τους καημούς, τις χαρές και τις λύπες του. Τον εμψυχώνει, του δίνει κουράγιο στις δύσκολες στιγμές και τον κάνει ν' αντιμετωπίζη τα πάντα με το γέλιο. Την αγαπώ όσο τίποτα στον κόσμο. Εύχομαι η θεατρική της πορεία να είναι πάντα στρωμένη με φύλλα δάφνης.

ΡΕΝΑ ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ

Η κορυφαία του μουσικού μας θεάτρου Ρένα Βλαχοπούλου είναι ντυμένη Πυθία, για να βγη σε λίγο στη σκηνή του θεάτρου του Εθνικού Κήπου και να χαρίση με την απαράμιλλη τέχνη της το γέλιο στους άπειρους θεατές, που γεμίζουν πλατεία και... διαδρόμους για να δουν την επιθεώρησι της χρονιάς "Έρχονται δεν έρχονται" [Σημείωση του Rena Fan: στην οποία ήταν κομπέρ ο ίδιος ο Αρτέμης Μάτσας, διαβάστε περισσότερα εδώ].

--Αφού είστε μία... Πυθία, κυρία Βλαχοπούλου, θα θέλαμε να μας πήτε για το μέλλον της επιθεωρήσεως.

--Με συγχωρείς, φίλε μου, αλλά Πυθία είμαι μόνο στη σκηνή, μας απάντησε γελώντας. Ωστόσο η μακρόχρονη θητεία μου στην επιθεώρησι μου επιτρέπει να σας διαβεβαιώσω ότι θα έχη πάντα ένα λαμπρό μέλλον, με την προϋπόθεσι ότι όλοι θα την δουν, αν και είναι ελαφρό είδος, πολύ σοβαρά. Πρέπει οι νέοι ηθοποιοί της να δουλέψουνε, να καλλιεργήσουν το ταλέντο τους και, προ παντός, να μη βιάζωνται να γίνουν βεντέττες. Πριν προβάλουν τους όρους τους για τα νούμερα που θέλουν να παίξουν και για την θέσι που επιθυμούν να γραφτή τ' όνομά τους, ας ελέγξουν καλά τις δυνατότητές τους... Η επιθεώρησι είναι Ρωμιά, βέρα Ρωμιά, και αφού η Ρωμιά είναι πολύ όμορφη, πώς να μην είναι κι εκείνη;

ΚΩΣΤΑΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ

--Η επιθεώρησι βρίσκεται στον πιο λαμπρό της δρόμο, μάς είπε ο, εκ των συγγραφέων της μεγαλύτερης εφετεινής επιτυχίας "Έρχονται, δεν έρχονται", Κώστας Νικολαΐδης. Πλουτίστηκε με νέα πρόσωπα που προέρχονται από την πρόζα και αυτό είναι ήδη στο ενεργητικό της. Η ζωή προχωράει... Τίποτα δεν μπορεί να σταματήση την ροή του ποταμού. Βεβαίως υπήρξαν μεγάλες, πολύ μεγάλες, μορφές που οι επιτυχίες τους έμειναν αξέχαστες. Ωστόσο πρέπει με αισιοδοξία ν' ατενίζουμε το μέλλον. Ο Παράβας, ο Κωνσταντίνου, ο Πάντζας, ο Μουστάκας, η Στυλιανοπούλου, η Προκοπίου, ο Κάππης είναι ήδη εξαιρετικές μονάδες. Συνέχεια της Αριστοφάνειας κωμωδίας, μιλάει στην ψυχή του λαού μας, που πάντα την θεωρεί σαν κάτι δικό του.

--Τι νομίζετε ότι θα βοηθούσε, ώστε να πάη ακόμα πιο μπροστά;

--Ο σχηματισμός θιάσων με την ένωσι πρωταγωνιστών που θα παραμέριζαν τον καταστρεπτικό βεντετισμό, γιατί ο ηθοποιός την αξία του τη δείχνει στη σκηνή και όχι στο διαφημιστικό πανώ, και η ανάθεσι του ανεβάσματός τους--εγώ προσωπικά θα ήθελα να γίνη κάτι τέτοιο σε μια δική μου--σ' έναν Κουν, αν θα ήθελε ο ίδιος ο Κουν, που τόσο μου άρεσε η σκηνοθεσία του στην "Λυσιστράτη".

ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΘΕΟΦΑΝΙΔΗΣ

Το 1940, πριν τριάντα χρόνια δηλαδή, την μουσική της επιθεωρήσεως "Όλοι στην ουρά" των Ασημακοπούλου, Σπυροπούλου, Παπαδούκα έγραψε ένας νέος συνθέτης, ο Μενέλαος Θεοφανίδης. Η επιθεώρηση αυτή που ανέβηκε στο "Μακέδο" σημείωσε μεγάλη επιτυχία και οι κριτικές επισήμαναν το ταλέντο του νέου συνθέτη που χάρισε στην μετέπειτα καριέρα του ατέλειωτη σειρά από μεγάλες επιτυχίες. [Σημείωση του Rena Fan: το Όλοι στην ουρά ανέβηκε στο Μακέδο το καλοκαίρι του 1942... Ο Θεοφανίδης, ωστόσο, είχε ήδη ξεχωρίσει λίγο πριν τον πόλεμο ως συνθέτης της οπερέτας].

Με το κύρος της προσωπικότητός του ο εξαίρετος συνθέτης μάς λέει:

--Ό,τι αρέσει περισσότερο στην επιθεώρησι είναι η σάτιρα των ηθών, η σάτιρα της πολιτικής ζωής, των γνωστών καταστάσεων γενικά που ζη ο κάθε άνθρωπος. Μιλάει στην καρδιά, μαστιγώνει ανώδυνα, χαρίζει κέφι, δίνει θάρρος, εμψυχώνει... Νομίζω όμως ότι τελευταία παρατηρείται--με λίγες μόνον εξαιρέσεις--κάποια πτώσι από πλευρά εμψύχου υλικού. Εύχομαι οι νέοι--και τους το συμβουλεύω με όλη μου την καρδιά--να πειθαρχούν πάντα στους νόμους και τις απαιτήσεις του μουσικού θεάτρου για να μπορέσουν να κάνουν μια επιτυχημένη καριέρα. Η επιθεώρησι περιμένει πολλά από τους νέους. Ας την αγαπήσουν κι ας συνεχίσουν τον λαμπρό της δρόμο. 

Ο αγαπημένος... ραδιοφωνικός θίασος του Αρτέμη Μάτσα. Παλιές δόξες του 
ελαφρού μουσικού θεάτρου (μόνο η Μπέμπα Δόξα και η Κούλα Γκιουζέπε λείπουν!]
που συγκεντρώθηκαν πιθανότατα για κάποια από τις δεκάδες
ραδιοφωνικές εκπομπές που αφιέρωσε ο Μάτσας στο, προπολεμικό και πολεμικό κυρίως,
μουσικό θέατρο. Μπορεί σε αρκετά σημεία τους να ακούγονται γραφικές
με τα δεδομένα της σημερινής εποχής, διασώζουν, ωστόσο, πολύτιμα ντοκουμέντα:
τις αφηγήσεις και τις ερμηνείες παλιών ηθοποιών,
έστω και στη δύση της καριέρας τους ή και της ζωής τους...

Και ο Αρτέμης Μάτσας κλείνει το ρεπορτάζ με κάποιες σκέψεις του για το επιθεωρησιακό είδος.

Οι παλιοί λένε: δεν υπάρχουν αξιόλογες μονάδες να τους παραδώσουμε τη σκυτάλη. Οι νέοι βιάζονται να γίνουν φίρμες. Χρειάζεται δουλειά, πολύ [sic] δουλειά για την επιτυχία.

Οι νέοι λένε: οι παλιοί--όχι όλοι βέβαια--δεν μας βοηθάνε. Μας κόβουνε τ' αστεία από τα νούμερα και διαλέγουν πάντα τα καλύτερα και τα πιο αβανταδόρικα. Ωρισμένοι συγγραφείς μάς βλέπουν σαν πλαισίωμα. Αν δεν μας δοθή η ευκαιρία, πώς θα φανούμε κι εμείς;

Και οι συγγραφείς; Σε αντίθεσι με την πρόζα και τον κινηματογράφο, όπου οι... μισοί Έλληνες γράφουν θεατρικά έργα ή σενάρια, στο μουσικό θέατρο φτάνουν μόλις τους δέκα. Οι περισσότεροι δώσανε μεγάλες επιτυχίες. Θεμελίωσαν το μουσικό θέατρο, τα νούμερά τους ανάδειξαν καλλιτέχνες. Όσοι--ελάχιστοι--προσπαθούν να δημιουργήσουν καριέρα κυττάζουν πώς να φανούν αρεστοί στους φτασμένους... Ίσως να θεωρούν και τον εαυτό τους... Σαίξπηρ και γυρίζουν περιφρονητικά τις πλάτες τους στους νέους που θέλουν να τους εκφράσουν τα όνειρά τους και την φιλοδοξία τους να παίξουν ένα καλύτερο νούμερο.

Προσωπικό συμπέρασμα: πίσω από την χαρούμενη αυλαία με τα πολύχρωμα φώτα και την ξέφρενη μουσική κρύβεται της περισσότερες φορές ένας σκληρός αγώνας υπάρξεως. Κορυφαίες μορφές της μίλησαν για πτώσι της στάθμης της επιθεωρήσεως. Τι θα μπορούσε να την βοηθήση; Μα πρώτα απ' όλα η σκληρή πειθαρχία, η έλλειψη βεντετισμού, η συνολική εργασία με δίκαιο καταμερισμό ρόλων. Να λείψουν εκτός από το λαμπερό θιασαρχικό σχήμα οι αφέντες και οι πληβείοι, γεγονός που φαίνεται απόλυτα στη δουλική "αποθέωσι" του φινάλε και στην αναγραφή των ονομάτων στα πανώ. Παλαιοί και νέοι πρέπει να δώσουνε τα χέρια. Δεν τους χωρίζει τίποτα. Οι νέοι να σέβωνται τους παλαιούς, οι παλαιοί να προετοιμάζουν αυτούς που θα τους παραδώσουν την σκυτάλη. Τέλος, οι συγγραφείς να βλέπουν όλους σαν συνεργάτες τους.

30 Αυγούστου 1894--30 Αυγούστου 1976. Τα χρόνια της θριαμβευτικής πορείας της επθεωρήσεως. Πάντα κοντά στο κοινό. Πάντα προσφέροντας το τόσο πολύτιμο για τον άνθρωπο γέλιο. Ας την βοηθήσουν οι παράγοντές της με την αρμονική τους συνεργασία να τα χιλιάση... ΠΡΕΠΕΙ.

Τρία χρόνια μετά, στο Άλσος Παγκρατίου, μια ομάδα νέων ηθοποιών επιχείρησε να κάνει αυτό που δεν κατάφεραν (ή δεν ήθελαν;) οι "παλαιοί": να ανανεώσουν το επιθεωρησιακό είδος. Το Ελεύθερο Θέατρο, με την προοδευτική του ματιά και την ουσιαστική κατάργηση του βεντετισμού, άνοιξε έναν νέο δρόμο που, για κάποια χρόνια τουλάχιστον, οδήγησε σε μεγάλες επιτυχίες... Το τι έγινε μετά και το τι μπορεί να γίνει σήμερα είναι μια άλλη μεγάλη ιστορία.  Σήμερα ας μείνω στους... εορτασμούς, με ένα τραγούδι της Λίνας Νικολακοπούλου και του Διονύση Τσακνή, που ακούστηκε για πρώτη φορά στην επιθεώρηση του Θεσσαλικού Θεάτρου Μας πήρε το ποτάμι (σεζόν 1990-91) και επαναλήφθηκε στην επιθεώρηση Οι αγαπητικοί της βοσκοπούλας, πάλι του Θεσσαλικού Θεάτρου, το καλοκαίρι του 2010...

Αν και από τους ωραιότατους στίχους της Νικολακοπούλου λείπουν ονόματα που δεν θα 'πρεπε (ενώ υπάρχουν ονόματα που δεν είχαν μεγάλη πορεία στο είδος), υπάρχει μια ολόσωστη αναφορά σε:

αυτά τα φίνα θηλυκά

που πλέον μείναν θρυλικά

και από τα γέλια τους παθαίναμε συμφόρηση.

Η Ρένα μας η Ντορ για τσαχπινιά δική της

τον κόσμο πια τον ξέκανε

στα νούμερα που έκανε

τραβώντας όλο νάζι το βρακί της.

Κι η Βλαχοπούλου, η γυναίκα η τεράστια

με το τραγούδι της ξυπνούσε τα προάστια...

Η επιθεώρηση όντως είναι πολύτιμη όταν "δεν έχει Θεό η αθεόφοβη" και "ανεβάζει επί σκηνής τους οδοιπόρους κι ασθενείς που της φωνάζουν της ζωής: αναθεώρηση!"...   

Η παρούσα ανάρτηση, όπως και όλα τα κείμενα που δημοσιεύονται στο ιστολόγιο αυτό, είναι αποτέλεσμα προσωπικής έρευνας. Είναι υποχρεωτική η ρητή αναφορά στο ιστολόγιο, όταν χρησιμοποιείται υλικό από τις αναρτήσεις του.