Σαν σήμερα το 1983: Θέατρο Τέχνης εναντίον Ορφέα;

Στις 27 Σεπτεμβρίου 1983 διαβάζουμε στη στήλη "Μικροπολιτικά" της εφημερίδας Τα Νέα:

Ποιοι παν σε ποιους

Δυο δημοφιλείς ηθοποιοί βρέθηκαν χθες, λίγο πριν το μεσημέρι, στο Προεδρικό Μέγαρο: η Ρένα Βλαχοπούλου κι ο Γιάννης Μιχαλόπουλος... Συναντήθηκαν με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας [Κωνσταντίνο Καραμανλή] και μετά τα είπαν με το γενικό γραμματέα της Προεδρίας της Δημοκρατίας ι. Π. Μολυβιάτη. Τι είπαν;

Η φημολογία λέει ότι η επίσκεψη είχε σχέση με το γνωστό θέμα του "Ορφέα" που γίνεται θέατρο. Με τι άλλο μπορούσε να είχε δηλαδή;

Την ίδια πάνω-κάτω ώρα ο Θανάσης Βέγγος βρισκόταν στο γραφείο του υπουργού Δικαιοσύνης κ. Γ. Αλ. Μαγκάκη, που τον δέχθηκε με μεγάλη εγκαρδιότητα.

--Καλέ μου άνθρωπε, του είπε ο δημοφιλής Θανάσης, πάνε να μας κλείσουν το θέατρο!

Δυο επισκέψεις που σπάνε την παράδοση: οι πολιτικοί να πηγαίνουν στους... ηθοποιούς--και να φωτογραφίζονται στα παρασκήνια μαζί τους...

Τα Νέα, 27-9-1983

Ποιο ήταν το γνωστό θέμα του Ορφέα; Όλα είχαν αρχίσει δυο εβδομάδες νωρίτερα, όταν ο Κάρολος Κουν ανακοίνωσε σε συνέντευξη Τύπου πως η λειτουργία του Υπογείου του Θεάτρου Τέχνης απειλούνταν από τη μετατροπή του κινηματογράφου Ορφέα σε θέατρο που θα στέγαζε τις επιθεωρησιακές παραγωγές του Ηλία Μαροσούλη, ο οποίος φιλοδοξούσε να μεταφέρει τα γιγαντιαία θεάματα του Δελφινάριου σε χειμερινό θέατρο του αθηναϊκού κέντρου.

Πετυχημένο, ομολογουμένως, λογοπαίγνιο της Ελευθεροτυπίας...

Στη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 1983 ο Κάρολος Κουν δήλωσε ότι το Θέατρο Τέχνης απειλείται απροσδόκητα με αφανισμό εάν ανέβει το "χολιγουντιανού τύπου σόου" στον Ορφέα, στο υπόγειο του οποίου λειτουργούσε το Θέατρο Τέχνης. Ο Κουν δήλωσε πως με βάση την εμπειρία από τη συναυλία του Γιώργου Νταλάρα που είχε δοθεί λίγους μήνες νωρίτερα στον ίδιο χώρο, ήταν αδύνατον να λειτουργήσει το θέατρο λόγω της φασαρίας και των κραδασμών στη σκηνή του Ορφέα που φτάνουν μέχρι το Υπόγειο. Ο Γιώργος Λαζάνης επισήμανε πως για το θέμα ζητήθηκαν συμβουλές από έναν καθηγητή της ακουστικής από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ο οποίος απεφάνθη πως λύση θα υπάρξει μόνο αν γίνει πλήρης ηχομόνωση--πράγμα που θα χρειαστεί πολύχρονη δουλειά κι ένα κόστος 20 έως 25 εκατομμυρίων δραχμών, ποσό που το Θέατρο Τέχνης αδυνατούσε να πληρώσει.

Εκτός όμως από την εκκωφαντική επιθεωρησιακή μουσική ο Κουν έθεσε και το ζήτημα της πρόσβασης του κοινού στο Θέατρο Τέχνης: "Η είσοδος από την οδό Σταδίου θα είναι προβληματική με τον φοβερό συνωστισμό που θα υπάρχει για το σώου του Ορφέα. Πέρυσι με τον Νταλάρα οι θεατές μας παίζανε ξύλο για να μπουν μέσα..."

Και ο Κουν συμπλήρωσε: "Είμαστε εδώ 30 χρόνια... Από δω βγήκε μια γενιά ηθοποιών και θεατών, βγήκανε όλοι οι θιασάρχες, οι μουσικοί, οι σκηνογράφοι, οι συγγραφείς, οι μεταφραστές, που σήμερα πλουτίζουν ολόκληρο το ελληνικό θέατρο. Θέλουμε να προστατεύσουμε και το κοινό του Θεάτρου Τέχνης και τη συνέχεια της εργασίας μας". 

Ο Ορφέας πριν τη μετατροπή του σε θέατρο
Πηγή φωτογραφίας: Τα Νέα, 14-9-1983

Στη συνέχεια ο Κάρολος Κουν αναφέρθηκε στις ενέργειες στις οποίες προέβη το Θέατρο Τέχνης: "Στείλαμε μια εξώδικο στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρία στο Αρσάκειο που σ' αυτήν ανήκει το κτίριο και προσπαθήσαμε να έρθουμε σε επαφή με τους υπεύθυνους του ιδρύματος, πράγμα που απέφυγαν. Επικαλούμαστε όσα είπε ο Πρωθυπουργός [Ανδρέας Παπανδρέου] παλιότερα για τη μετατροπή του Αρσακείου και τη στέγαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, επικαλούμαστε τον υπουργό Χωροταξίας για το ρυθμιστικό της Αθήνας (όπως αναφέρει σκοπός του είναι η ανάπλαση της περιοχής με τη δημιουργία νέας πλατείας, των δικαστηρίων, την ανάδειξη του Αρσακείου με ποιοτική παρέμβαση στη λειτουργία του). Κάνουμε ακόμα έκκληση στο υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο γνωρίζει την παράδοση του Θεάτρου Τέχνης και στο υπουργείο Δικαιοσύνης, το οποίο θα στεγάσει το Συμβούλιο της Επικρατείας". Και ο Κουν κατέληξε: "Χωρίς να έχουμε καμιά διαφορά με τους καλλιτέχνες που θα εργαστούν από πάνω μας στον 'Ορφέα', βλέπουμε ότι δεν υπάρχει τρόπος συνύπαρξης και των δύο θεάτρων. Μακάρι να υπήρχε τρόπος."

Όταν ρωτήθηκε για το ρεπερτόριο εκείνης της σεζόν ο Κουν δήλωσε: "δεν έχω να πω τίποτα, πριν λυθεί το θέμα του 'Ορφέα'. Θ' αρχίσουμε πάντως με την 'Κασέτα' [Σημείωση του Rena Fan: επιτυχία της προηγούμενης σεζόν]. Αν αρχίσουμε..."

Σκηνή από την Κασέτα της Λούλας Αναγνωστάκη. Πρωταγωνιστούσαν
οι Μίμης Κουγιουμτζής, Σοφία Ολυμπίου, Λάζαρος Γεωργακόπουλος,
Σπύρος Κωνσταντόπουλος, Ρουμπίνη Βασιλακοπούλου, Λυδία Κονιόρδου

Μετά τη διαμαρτυρία του Κουν, η αστυνομία επενέβη και άρχισε να φρουρεί το θέατρο ολόκληρο το 24ωρο απαγορεύοντας κάθε εργασία ανακαίνισης στον Ορφέα, ακόμα και την κατασκευή σκηνικών για την παράσταση. Ο Αντώνης Τρίτσης που ήταν τότε υπουργός Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος, δήλωσε στις εφημερίδες πως αποφάσισε τη διακοπή των εργασιών, γιατί "οι επιχειρηματίες που νοίκιασαν το κινηματοθέατρο δεν είχαν άδεια για τη διεξαγωγή των εργασιών. Ο χώρος είναι κοινόχρηστος και για οποιαδήποτε εργασία χρειάζεται η έγκριση της πολεοδομικής υπηρεσίας. Όσο για το Θέατρο Τέχνης, είναι ιστορικό θέατρο, αναπόσπαστο μέρος του διατηρητέου Αρσακείου και ο ενοικιαστής του 'Ορφέα' θα πρέπει να το προστατεύσει με ηχομόνωση και ξεχωριστή είσοδο". Ο Τρίτσης επισήμανε ακόμα πως οι αρμόδιοι υπουργοί θα συζητήσουν με την ιδιοκτήτρια Φιλεκπαιδευτική Εταιρία την περίπτωση αγοράς των κτιρίων από το κράτος ή τη μακροχρόνια μίσθωσή τους για τη στέγαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, οπότε σε εκείνη την περίπτωση "θ' αναθεωρηθεί φυσικά η μίσθωση του 'Ορφέα' στην εταιρία 'Φοίβος Α.Ε.'".

Οπότε ήταν η σειρά της άλλης πλευράς να εκφράσει τις απόψεις της. Ο θεατρικός επιχειρηματίας Ηλίας Μαροσούλης οργάνωσε κι εκείνος συνέντευξη Τύπου στις 13 Σεπτεμβρίου, στην οποία μάλιστα παραβρέθηκε και ο Γιώργος Λαζάνης εκ μέρους του Θεάτρου Τέχνης. Παρόντες ήταν επίσης ο Νίκος Κούρκουλος ως πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Ελευθέρου Θεάτρου (Π.Ε.Ε.Θ.) και ο Δημήτρης Πιατάς ως εκπρόσωπος του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών (Σ.Ε.Η.). Ο Κούρκουλος είπε πως πρέπει "να λειτουργήσουν και τα δύο θέατρα απρόσκοπτα. Δεν μπορεί να μείνουν χωρίς δουλειά τόσοι άνθρωποι σε περίοδο μάλιστα κρίσης. Λύση μπορεί να βρεθεί. Εύχομαι να βρεθεί σύντομα" και ο  Πιατάς συμφώνησε πως πρέπει να βρεθεί η χρυσή τομή. 

Ο Δημήτρης Πιατάς ανήκε επίσης στον θίασο του Ορφέα. Παρόντα στη συνέντευξη Τύπου ήταν βέβαια όλα τα στελέχη του θιάσου: η Ρένα Βλαχοπούλου, ο Θανάσης Βέγγος, ο Γιώργος Κωνσταντίνου, ο Γιάννης Μιχαλόπουλος, ο Φώτης Μεταξόπουλος και τα μικρότερα ονόματα, καθώς και το τεχνικό προσωπικό του θεάτρου (συνολικά 130 περίπου εργαζόμενες/-οι). Εκεί βρίσκονταν και οι συγγραφείς της επιθεώρησης που θα ανέβαινε στο θέατρο Ηλίας Λυμπερόπουλος, Λάκης Μιχαηλίδης και Ναπολέων Ελευθερίου και οι συνεργάτες και νομικοί σύμβουλοι του Μαροσούλη, οι οποίοι δήλωσαν ότι η μετατροπή του Ορφέα σε θέατρο ήταν νόμιμη, εφόσον ο χώρος είχε άδεια λειτουργίας ως κινηματοθέατρο.

Ρένα Βλαχοπούλου και Θανάσης Βέγγος στη συνέντευξη Τύπου
για τη διένεξη Ορφέα και Θεάτρου Τέχνης

Στη συνέχεια ο Ηλίας Λυμπερόπουλος δήλωσε: "Όλοι μας τιμούμε τον Δάσκαλο και κανείς δεν διανοείται να θίξει το Θέατρο Τέχνης". Η Ρένα Βλαχοπούλου είπε με τη σειρά της: "Ο Δάσκαλος ξέρει τι θα πει ανάγκη. Αυτό το θέατρο (ο Ορφέας) έγινε με θυσίες και είναι ανάγκη να δουλέψει για να δώσει δουλειά σε τόσο κόσμο". Το κλίμα έγινε κάπως δυσάρεστο, καθώς αφέθηκαν υπονοούμενα για "εντολές άνωθεν" που δόθηκαν στο Υ.Χ.Ο.Π. και είχαν ως αποτέλεσμα τη διακοπή των εργασιών, ενώ οι πρωταγωνιστές δήλωσαν πως ο Τύπος μεροληπτεί υπέρ του Θεάτρου Τέχνης, αντιμετωπίζοντας τους καλλιτέχνες της επιθεώρησης ως ηθοποιούς Β' κατηγορίας. Ο Φώτης Μεταξόπουλος είπε "Μας μεταχειρίζονται σαν να είμαστε παρακατιανοί... μπουλούκια...". Ο Γιάννης Μιχαλόπουλος δήλωσε: "Η επιθεώρηση έχει προσφέρει πάρα πολλά... Είναι κι αυτή τέχνη. Μη μας χωρίζετε σε πατρίκιους και πληβείους...". Ο Γιώργος Κωνσταντίνου θύμισε στον Γ. Λαζάνη πως όταν έπαιζαν μαζί στους Όρνιθες του Αριστοφάνη ανακάλυψαν μια μέρα πως η Αστυνομία "είχε μπλοκάρει το θέατρο. Σήμερα βλέπουμε πάλι Αστυνομία να έχει μπλοκάρει το θέατρο...".

Αναφέρθηκε επίσης ότι από τη στιγμή που το Θέατρο Τέχνης κατάφερε να λειτουργήσει παράλληλα με τις συναυλίες του Γιώργου Νταλάρα στον Ορφέα, η επιθεώρηση δεν θα έπρεπε να δημιουργεί πρόβλημα, αφού τα μουσικά μέρη της θα είχαν μικρότερη διάρκεια. Ο Λαζάνης απάντησε πως η ενόχληση από τις συναυλίες διήρκεσε λίγες μόνο μέρες, ενώ η επιθεώρηση του Ορφέα θα ήταν ένα μόνιμο καθεστώς. Ο Ηλίας Μαροσούλης δήλωσε πως το θέμα της ηχομόνωσης μπορούσε να λυθεί, καθώς εντοπίστηκαν οι αεραγωγοί ενός εγκαταλελειμμένου συστήματος εξαερισμού τους οποίους βούλωσε ο ίδιος: όπως διαπίστωσε και ο Γ. Λαζάνης, με τον τρόπο αυτό ο ήχος δεν ενοχλούσε πια το Θέατρο Τέχνης, παρόλο που τα ηχεία δοκιμάστηκαν στα 100 ντεσιμπέλ (ο ρεπόρτερ της Ελευθεροτυπίας πάντως που κατέβηκε στο Υπόγειο του Κουν διαπίστωσε πως το θέμα δεν είχε λυθεί, αφού ο ήχος ήταν μεν μειωμένος, αλλά θα αποσπούσε σε κάθε περίπτωση τους ηθοποιούς του Θεάτρου Τέχνης από την προσήλωση που απαιτεί το ρεπερτόριό του).

Ο Μαροσούλης δεσμεύτηκε ότι θα φροντίσει την ηχομόνωση και ότι θα ανοίξει και μια ξεχωριστή είσοδο για το Θέατρο Τέχνης, ώστε να μην εμποδίζεται η προσέλευση των θεατών σε αυτό. Ο Λαζάνης βέβαια επισήμανε πως για να γίνουν όλες αυτές οι εργασίες θα πρέπει να δοθεί η άδεια από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρία, η οποία αντέδρασε τελευταία από όλους, με ανακοίνωση που δημοσιεύτηκε στον Τύπο την 1η Οκτωβρίου και με την οποία διαβεβαίωνε πως όλες οι επεμβάσεις που σχεδίαζε ο Μαροσούλης ήταν νόμιμες και πως οι φόβοι του Κάρολου Κουν και του Υ.Χ.Ο.Π. ήταν αδικαιολόγητοι (ανακοίνωση που τρεις μέρες μετά προκάλεσε την οργή του Κώστα Γεωργουσόπουλου για την εταιρία που κατάντησε "κτηματομεσιτική" και χρησιμοποιεί το Θέατρο Τέχνης ως άλλοθι, ενώ τα μέλη της "εκπαιδευτικοί φροντίζουν για τη μόνωση και για την απομόνωση...").

Το θέμα, όπως είπαμε και στην αρχή, πήρε πολιτικές διαστάσεις. Βλαχοπούλου-Μιχαλόπουλος μίλησαν με τον Καραμανλή, τον οποίον όμως ευχαρίστησε και ο Κουν επειδή έδειξε ενδιαφέρον για το νέο θέατρο που παραχωρήθηκε στο Θέατρο Τέχνης, στην οδό Φρυνίχου, το οποίο θα ήταν έτοιμο σε δύο χρόνια. Η Απογευματινή ενέπλεξε και τον πρωθυπουργό Ανδρέα Παπανδρέου στο θέμα, με αντιπολιτευτικές αιχμές, λέγοντας πως η κυβέρνηση είναι χρεωμένη και στις δυο πλευρές: "Ο πρωθυπουργός χρωστάει τα πρώτα του μαθήματα υποκριτικής στον Κάρολο Κουν. Τα πήρε στο Αμερικανικό Κολλέγιο, όπου φοίτησε ο κ. Παπανδρέου και δίδασκε ο μετέπειτα δημιουργός του Θεάτρου Τέχνης". Κάτι χρωστάει όμως το ΠΑΣΟΚ και στον Ηλία Μαροσούλη, αφού, σύμφωνα με την Απογευματινή, φιλοκυβερνητική εφημερίδα έγραψε πως ο επιχειρηματίας "υπήρξε, απ' ό,τι ξέρουμε, από χρόνια φίλος του ΠΑΣΟΚ, κι απ' αυτούς που κατέβαλαν τον οφειλόμενο οβολό τους--στην προεκλογική περίοδο"...

Ο Ηλίας Λυμπερόπουλος επέμενε, στη στήλη του στο Έθνος, να αποδίδει τη διένεξη "στην αριστοκρατική αντίληψη κυβερνητικών και κουλτουριάρηδων κύκλων", που "ξαφνικά απόχτησαν... πουριτανισμό και... αλλεργία απέναντι στα--πράγματι πολλές φορές--αχαλίνωτα σόκιν και στις βωμολοχίες", και στη "βαθύτερη απέχθεια" μερικών που δεν θέλει να κατονομάσει "απέναντι στις λαϊκές μάζες, το 'συφερτό' όπως το ονομάζουν--χωρίς βέβαια να σκέφτονται πως αυτός ο 'συφερτός' είναι που όταν ξύπνησε έφερε την Αλλαγή". Άλλωστε, παρατηρεί πως το κύμα της βωμολοχίας "το ξεκίνησαν και το φούντωσαν πρώτοι και καλύτεροι οι λεγόμενοι 'κουλτουριάρηδες' νεώτεροι συγγραφείς (Σκούρτης, Αρμένης, Ευθυμιάδης)" που τα βωμολοχικά τους έργα αγκάλιασαν οι ίδιοι κριτικοί που "σοκάρονται" από την επιθεώρηση... (Είναι γεγονός πάντως πως οι επιθεωρήσεις τόσο του Ορφέα όσο και των άλλων μουσικών θεάτρων στηλιτεύτηκαν ιδιαίτερα από την κριτική εκείνης της σεζόν για τη βωμολοχία τους...).

Αλαλούμ Ελλάς στον Ορφέα, Η κασέτα στο Θέατρο Τέχνης

Τελικά, στις 8 Οκτωβρίου διαβάζουμε πως βρέθηκε η χρυσή τομή. Το Υ.Χ.Ο.Π. έδωσε τις απαιτούμενες άδειες στον Ηλία Μαροσούλη, ώστε να κατασκευάσει την απαραίτητη ηχομόνωση που θα διαφυλάσσει τη λειτουργία του Θεάτρου Τέχνης, και να διασφαλίσει την απρόσκοπτη προσέλευση του κοινού στο Θέατρο Τέχνης, έως ότου δοθεί μια οριστική λύση με διαφορετική διαρρύθμιση της εισόδου.

Τα συνεργεία του Μαροσούλη ρίχτηκαν στη δουλειά, ώστε να δοθεί η πρεμιέρα της επιθεώρησης Αλαλούμ Ελλάς στις 27 Οκτωβρίου--μόνο που, όπως ίσως δούμε άλλη φορά, οι ηθοποιοί ήταν κάπως ανέτοιμοι. Ο επιχειρηματίας δήλωσε πως η ανακαίνιση, η ηχομόνωση και όλες οι εργασίες κόστισαν 80 εκατομμύρια δραχμές. Στη συνέντευξη Τύπου, όμως, δυο μέρες πριν από την πρεμιέρα, ο Φώτης Μεταξόπουλος προκάλεσε την ενόχληση κάποιων δημοσιογράφων όταν επικεφαλής του μπαλέτου τους έδωσε μια γεύση από τη φαντασμαγορική έναρξη του έργου (με τις απαραίτητες ακτίνες λέιζερ, που ως καινούριο φρούτο στον χώρο του θεάματος είχαν ήδη καταντήσει "μαϊντανός"--και κόστισαν μάλιστα 15 εκατομμύρια).

Κι ενώ η μουσική κι οι στίχοι έχουν ένα δυνατό ρυθμό ο Μεταξόπουλος λέει σε μια στιγμή (με χιούμορ;): "Σιγά-σιγά μην ενοχλήσουμε τον Κουν". Τότε η ένταση χαμηλώνει για λίγο για να ξανανέβει μετά από ένα λεπτό, για να ακουστεί και πάλι στο στυλ "Καίσαρ-Καίσαρ" το "Ορφέας-Ορφέας".

Ο Μεταξόπουλος είπε ακόμη ότι το πρώτο νούμερο της επιθεώρησης δείχνει ένα ζευγάρι, που ενώ θέλει να πάει στου Κουν, κατά λάθος μπαίνει στον "Ορφέα". Φεύγει, αλλά στου Κουν--λέει--δεν τους αφήνουν, γιατί έχει αρχίσει το έργο, και για να μη μείνουν απέξω στο κρύο, παρακαλούν και τους αφήνουν να μπουν στον "Ορφέα".

Στο "γιατί ρίχνουν λάδι στη φωτιά" αφού αυτή η διένεξη έχει τελειώσει (μπήκε ηχομόνωση, φτιάχτηκε ξεχωριστή θεατρική είσοδος), ένας από τους συγγραφείς κι ο επιχειρηματίας μας είπαν: "Είναι ένα είδος χιούμορ". Στην κρίση σας...

Ελευθεροτυπία, 27-10-1983

Ο Ορφέας λειτούργησε για λίγο καιρό ακόμα ως θέατρο. Ανέβηκαν εκεί οι επιθεωρήσεις Έξω η Ελλάδα από το Κιάτο (επικεφαλής του θιάσου και πάλι η Ρένα Βλαχοπούλου) και Πράσινα δαμάσκηνα και ψιλές ελιές (επικεφαλής ο Χάρρυ Κλυν), αλλά τελικά πάρθηκε η απόφαση να κατεδαφιστεί, παρά τις διαμαρτυρίες του Ηλία Μαροσούλη για τα χρήματα που είχε επενδύσει για την ανακαίνισή του...

Το εξώφυλλο του προγράμματος
από το αρχείο του Τμήματος Παραστατικών Τεχνών
του ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ

Η παρούσα ανάρτηση, όπως και όλα τα κείμενα που δημοσιεύονται στο ιστολόγιο αυτό, είναι αποτέλεσμα προσωπικής έρευνας. Είναι υποχρεωτική η ρητή αναφορά στο ιστολόγιο, όταν χρησιμοποιείται υλικό από τις αναρτήσεις του.