Οκτώ χρόνια χωρίς τη Ρένα Βλαχοπούλου

Σήμερα στις 7 το απόγευμα συμπληρώνονται οκτώ χρόνια από τον θάνατο της Ρένας Βλαχοπούλου. Σκέφτηκα λοιπόν να απαριθμήσω... οκτώ από τους πολλούς λόγους για τους οποίους αγαπώ τη Ρένα Βλαχοπούλου.

1. Την αγαπώ για τη φωνή της. Η μεγάλης έκτασης φωνή της άλλωστε της άνοιξε την πόρτα του καλλιτεχνικού κόσμου. Χάρη σε αυτή την υπέροχη φωνή ξεκίνησε την καριέρα της από μικρό κοριτσάκι στα καφενεία της Κέρκυρας, πέρασε στα βαριετέ και τα μουσικά της θέατρα της Αθήνας, έφτασε σε κέντρα διασκέδασης της Μέσης Ανατολής και της Αμερικής. Χάρη και στη φωνή της πήρε πρώτη θέση στο ελληνικό κινηματογραφικό μιούζικαλ του Δαλιανίδη και από εκεί σε όλες τις ταινίες που γύρισε, μουσικές και μη, και που της χάρισαν την αθανασία. Και όταν η φωνή αυτή με το πέρασμα του χρόνου άρχισε αναπόφευκτα να φθείρεται, διατήρησε (και ίσως και να αύξησε) την εκφραστικότητα και την ευαισθησία της. Δεν έχει σημασία αν η Ρένα Βλαχοπούλου δεν έγινε η μέτζο σοπράνο που θα μπορούσε να γίνει αν είχε ακολουθήσει τον δρόμο του λυρικού θεάτρου. Δόξασε κι εκείνη τη "μεγάλη τέχνη των μικρών τραγουδιών", και τη δόξασε όσο λίγες/οι.

2. Την αγαπώ για το γέλιο που μας χάρισε τόσο απλόχερα--και μας χαρίζει ακόμα, βέβαια, μέσα από τις ταινίες της. Οι δολοφονικές ατάκες και οι καυγάδες της Παριζιάνας, οι νευρικές εκρήξεις της στο Μερικοί το προτιμούν κρύο και στο Η Ρένα είναι οφ σάιντ, ο εθισμός και η μανία της Χαρτοπαίχτρας, η πανουργία και οι δολοπλοκίες στο Φωνάζει ο κλέφτης, στο Κορίτσια για φίλημα και στο Μια ελληνίδα στο χαρέμι, η εφευρετικότητα της Βουλευτίνας, η ειρωνία της στο Η θεία μου η χίπισσα και στην Κόμησσα της Κέρκυρας. Δυναμική, κατεργάρα, νευρική, εφευρετική, ατίθαση, απρόβλεπτη, ανατρεπτική, ριψοκίνδυνη, ερωτευμένη, αχόρταγη, αγανακτισμένη, αδικημένη, αγχωμένη, κυνηγημένη, φοβισμένη, κουρασμένη, βαρυπενθούσα, τραυματισμένη: ποια άλλη μπορούσε να τα ενσαρκώσει όλα αυτά και να χαρίζει ταυτόχρονα τόσο γέλιο;

3. Την αγαπώ για τις στιγμές συγκίνησης που μας χάριζε, δυστυχώς, πιο σπάνια. Το παράπονο της μεγαλοκοπέλας στο Κάτι να καίει και το Ραντεβού στον αέρα. Η πίκρα της απατημένης γυναίκας στη Χαρτοπαίχτρα. Η μοναξιά και τα δάκρυα της ώριμης κυρίας στο Ζητείται επειγόντως γαμπρός. Το φιλοσοφημένο παράπονο, η πίκρα, η οργή, η απογοήτευση, η συμπόνοια της Νίνας στο ραδιοφωνικό Τρίτο στεφάνι. Αλλά και τα μινόρε τραγούδια της: "Κάθε μέρα σ' αγαπώ και πιο πολύ", "Μια ζωή ολόκληρη πήγε στα χαμένα" και, κυρίως, "Το πρωτοβρόχι μου"...

4. Την αγαπώ για τον ρυθμό, το timing της και τον αυθορμητισμό της. Μπορούσε να ρίχνει τις ατάκες της με ρυθμό πολυβόλου, να βγάζει νοκ-άουτ τους συμπρωταγωνιστές/τις συμπρωταγωνίστριές της, να τρέχει και να χοροπηδά ακούραστα πάνω στη σκηνή, να κάνει τούμπες και... γυμναστικές επιδείξεις, να απαντά σε σχόλια του κοινού. Ξέφευγε από το κείμενο για σχολιάσει και να κοροϊδέψει τους άλλους αλλά και τον εαυτό της, να συνομιλήσει από σκηνής με το κοινό. Αιφνιδίαζε τους παρουσιαστές/τις παρουσιάστριες των τηλεοπτικών εκπομπών με τις αυθόρμητες παρατηρήσεις της. Μπορούσε on-camera να παραδεχτεί ότι είχε φορέσει ανάποδα τη φούστα και δεν δίσταζε να διορθώσει το λάθος επιτόπου... Μπορούσε να γλυκάνει τις πιο βαριές αθυροστομίες. Μπορούσε να νομιμοποιήσει τις ατέλειες των κειμένων. Μπορούσες, εντέλει, να της συγχωρήσεις οτιδήποτε...

5. Την αγαπώ για την απλότητά της. Δεν της άρεζε να της θυμίζουν πόσο σπουδαία ηθοποιός ή τραγουδίστρια ήταν, πόσο σημαντική ήταν η συμβολή της στο ελληνικό σινεμά ή το μουσικό θέατρο. Και αυτό δεν ήταν επιτηδευμένα σεμνό στυλ, δεν ήταν επικοινωνιακό τρικ. Ήταν η αλήθεια: έκανε τη δουλειά της όσο πιο καλά μπορούσε, με συνέπεια και επαγγελματισμό, και αυτό ήταν όλο για εκείνη. Δεν την ενδιέφεραν οι κάμερες, οι κοσμικές εμφανίσεις, οι συνεντεύξεις. Τα βράδια μετά το θέατρο ήθελε απλά να γλεντήσει με την παρέα της. Τα πρωινά ήθελε απλά να ασχοληθεί με το νοικοκυριό της. Με την ίδια απλότητα ανταποκρινόταν στις εκδηλώσεις αγάπης του κόσμου. Τους ευχαριστούσε από την καρδιά της κι αυτή η ειλικρίνεια φαινόταν στα λόγια της, στα μάτια της, στη γλώσσα του σώματός της.

6. Την αγαπώ για την ντομπροσύνη της και την αυτογνωσία της. Δεν φοβόταν να πει τη γνώμη της. Δεν δίσταζε να ομολογήσει ότι δεν είναι μορφωμένη, δεν δοκίμαζε να κάνει πράγματα για τα οποία ήξερε κατά βάθος ότι δεν έχει τη διάθεση ή τον χρόνο να ασχοληθεί (πχ. αρχαία αττική κωμωδία). Κατάλαβε τέλος πότε έπρεπε να κλείσει την αυλαία πίσω της, ακόμα κι αν οι θεατρικοί επιχειρηματίες επίμονα της ζητούσαν να επανεμφανιστεί.

7. Την αγαπώ γιατί ήταν Ελληνίδα και Ρωμιά μαζί. Ήταν, όπως πρώτη επισήμανε η θεωρητικός του κινηματογράφου Λυδία Παπαδημητρίου, η τέλεια ενσάρκωση της διπλής ταυτότητας (ελληνική/ρωμέικη ταυτότητα) που περιέγραψε ο ανθρωπολόγος Michael Hertzfeld. Με την εμπειρία της στο  μπελκάντο και την τζαζ, την Κερκυραϊκή της καταγωγή, τις αριστοκρατικές ρίζες του πατέρα της, η Ρένα ήταν η Ελληνίδα που μας θύμιζε τις ευρωπαϊκές μας συγγένειες. Με την εμπειρία της στην κωμωδία και την επιθεώρηση, την απλότητα και την αμεσότητά της, τις λαϊκές ρίζες της μητέρας της, η Ρένα ήταν η Ρωμιά που μας θύμιζε τη συγγένειά μας με την ανατολή. Μπορούσε να είναι το ίδιο καλή και ως "βασίλισσα της τζαζ" και ως λαϊκή τραγουδίστρια. Μπορούσε να φοράει την πιο ακριβή τουαλέτα και να βάλει από πάνω και την ποδιά της κουζίνας. Μπορούσε να κατέβει τις πιο αστραφτερές σκάλες ενός πολυτελέστατου music hall και, όπως είπε ο Ιάσονας Τριανταφυλλίδης, στο τελευταίο σκαλοπάτι να παραπατήσει και να αρχίζει να βρίζει...

Η Ρένα Βλαχοπούλου στην κουζίνα του σπιτιού της στη Βούλα, όπως τη φωτογράφισε ο Γιώργος Καλφαμανώλης για τις ανάγκες ενός αφιερώματος στην ελληνική Show Biz που παρουσίασε το 100ό τεύχος του περιοδικού Κλικ τον Αύγουστο του 1995. Η φωτογραφία προέρχεται από την προσωπική ιστοσελίδα του Γ. Καλφαμανώλη

.

8. Την αγαπώ γιατί μας έδωσε παραδείγματα ζωής: πέρα από κάποια ελαττώματά της, κάποιες λανθασμένες κινήσεις στην καριέρα της και κάποιες συντηρητικές δηλώσεις της, μας έμαθε πώς μια γυναίκα μπορεί να σταθεί σε περιβάλλον καθαρά ανδροκρατούμενο (οι περισσότεροι κωμικοί είναι άνδρες), να διεκδικεί τη θέση της και να κατακτά την πρωτιά, να χαίρεται τον έρωτα και τη ζωή χωρίς περιορισμούς και προκαταλήψεις, παραδίνοντας έτσι μαθήματα φεμινισμού (έστω και αν οι συντηρητικές της καταβολές δεν της επέτρεπαν να δηλώνει φεμινίστρια). Μας έδωσε όμως και μαθήματα φιλανθρωπίας, βοηθώντας χωρίς να το βροντοφωνάζει συνανθρώπους της, επώνυμους/ες και μη. Μας δίδαξε τέλος πώς αξίζει να ωριμάζει κανείς: να μην το βάζει κάτω, να μην αποσύρεται από τη ζωή, να μη δέχεται την περιθωριοποίηση που επιβάλλει η κοινωνία μας στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.

Εντάξει, έκλεψα, το ξέρω. Δεν ανέφερα οκτώ μόνο λόγους για τους οποίους αγαπώ τη Ρένα Βλαχοπούλου. Πώς όμως μπορούσα να περιοριστώ;

Θα κλείσω το σημερινό μου αφιέρωμα στην επέτειο του θανάτου της Ρένας Βλαχοπούλου με δύο τραγούδια: το ένα το είχα ανεβάσει και παλιότερα, τέτοια μέρα. Είναι το "She", ο απόλυτος ύμνος στη γυναίκα που έγραψε ο Herbert Kretzmer με μουσική του Charles Aznavour και τραγούδησε ο Elvis Costello. Εγώ το αφιερώνω σε εκείνη που συνδύαζε τόσο πολλά και διαφορετικά χαρακτηριστικά, σε εκείνη που στα μάτια του κόσμου φαινόταν πάντα τόσο ευτυχισμένη, αλλά που η περηφάνεια της κι η αξιοπρέπειά της δεν μας επέτρεψαν να δούμε ποτέ το δάκρυ στα μάτια της.

She may be the face I can't forget
a trace of pleasure or regret,
may be my treasure or the price I have to pay.
She may be the song that summer sings,
may be the chill that autumn brings,
may be a hundred different things within the measure of a day.
...She may not be what she may seem inside her shell.

She who always seems so happy in a crowd,
whose eyes can be so private and so proud,
no one's allowed to see them when they cry.
She may be the love that cannot hope to last,
may come to me from shadows of the past
 
that I'll remember till the day I die.
...
Me, I'll take her laughter and her tears
and make them all my souvenirs...

Το δεύτερο τραγούδι είναι το "Καληνύχτα, μη φοβάσαι" που έγραψαν ο Σταμάτης Κραουνάκης και η Λίνα Νικολακοπούλου: το τραγούδησε πρώτη η Δήμητρα Γαλάνη, αλλά σήμερα το ακούμε στη live εκδοχή του με τη Δήμητρα Γαλάνη και την Τάνια Τσανακλίδου. Εγώ το αφιερώνω σήμερα σε εκείνη που σαν μάγισσα μπορούσε να μας κρατάει στα δίχτυα της, σε εκείνη που δεν ξέχασε κανείς και θα παραμείνει για πάντα η μεγάλη της σκηνής...

Κυρία Βλαχοπούλου, δεν θα κουραστώ ποτέ να σας λέω ευχαριστώ! Καληνύχτα!