Ευγένιος Σπαθάρης και Θόδωρος Έξαρχος

Δυο σημαντικές μορφές του νεοελληνικού πολιτισμού «έφυγαν» το περασμένο Σάββατο: ο εμβληματικός Ευγένιος Σπαθάρης και ο πιο διακριτικός αλλα σημαντικότατος Θόδωρος Έξαρχος.

Ευγένιος Σπαθάρης

Ο Ευγένιος Σπαθάρης θα μείνει για πάντα στην ιστορία για την προσφορά του στο ελληνικό θέατρο σκιών. Ταυτίστηκε με τον Καραγκιόζη, παρουσιάζοντας τα παθήματά του για περισσότερα από 65 χρόνια... Γεννήθηκε το 1924 στην Κηφισιά. Ο πατέρας του, Σωτήρης Σπαθάρης, ήταν σημαντικός καραγκιοζοπαίχτης αλλά δεν ήθελε να ακολουθήσει ο γιος του αυτό το επάγγελμα—τον προόριζε για αρχιτέκτονα. Η μοίρα όμως θέλησε ο Ευγένιος να γίνει ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του θεάτρου σκιών του 20ού αιώνα. Έκανε το ντεμπούτο του ένα βράδυ του 1942 και γρήγορα ταυτίστηκε με τη μορφή του Καραγκιόζη. Παράλληλα αναγνωρίστηκε και ως λαϊκός ζωγράφος, παρουσιάζοντας ατομικές εκθέσεις και εικονογραφώντας παιδικά βιβλία.

Σημαντικές μορφές του πολιτισμού αναγνωρίζουν την τεράστια σημασία του έργου και της τέχνης του και τον καλούν να συνεργαστεί μαζί τους. Το 1950 η Ραλλού Μάνου και ο Μάνος Χατζιδάκις συνεργάζονται μαζί του για να παρουσιάσουν το χορόδραμα Ο Μέγας Αλέξανδρος και το καταραμένο φίδι—θα είναι ο σκηνοθέτης και σκηνογράφος της παράστασης. Είναι επίσης ο σκηνογράφος για To Μεγάλο μας τσίρκο των Ιάκωβου Καμπανέλλη και Σταύρου Ξαρχάκου. Ο Διονύσης Σαββόπουλος τον καλεί για τις παραστάσεις που παρουσιάζει το 1973 στο «Κύτταρο», με τη Λήδα Χαλκιαδάκη, τον Σπύρο Βλασσόπουλο και άλλους. Εμφανίζεται ακόμα σε κινηματογραφικές ταινίες (Πικρό ψωμί, Τεριρέμ), ενώ με τη χαρακτηριστική του φωνή συμμετέχει σε τραγούδια γνωστών δημιουργών, όπως το «Εμένα, φίλε, με λένε Καραγκιόζη» των Σταύρου Ξαρχάκου-Νίκου Γκάτσου αλλά και το «Για την Ελλάδα ρε γαμώτο» των Στέφανου Φωτιάδη-Πάνου Φαλάρα, που τραγούδησε μαζί με τη Γλυκερία το 1992. Ηχογραφεί και τις δικές του παραστάσεις σε δίσκους (έχω ακόμα ένα από εκείνα τα ιστορικά 45άρια της Columbia...). Στα χρόνια του ’80 παρουσιάζει τις παραστάσεις του Καραγκιόζη στην κρατική τηλεόραση ενώ το 2001 εμφανίστηκε και στην Επίδαυρο, με το Θέατρο Τέχνης, ερμηνεύοντας τον Πλούτο στην ομώνυμη κωμωδία του Αριστοφάνη.



Τα βήματα του Ευγένιου Σπαθάρη και της Ρένας Βλαχοπούλου συναντήθηκαν το καλοκαίρι του 1962, στην παράσταση του Μάνου Χατζιδάκι Οδός Ονείρων. Λίγες μέρες μετά την αποχώρηση του Δημήτρη Χορν από τον θίασο του «Μετροπόλιταν», ο Μάνος Χατζιδάκις αποφάσισε να εντάξει μόνιμα τον Ευγένιο Σπαθάρη στο δυναμικό της Οδού Ονείρων. Ο δημοφιλής καραγκιοζοπαίχτης παρουσίαζε κάθε βράδυ από τις 28 Αυγούστου ως το τέλος των παραστάσεων τις «Μεταμορφώσεις του Καραγκιόζη» με αυτοσχεδιασμούς του Μάνου Χατζιδάκι στο πιάνο.



Ο Ευγένιος Σπαθάρης εξέφρασε όσο λίγοι καλλιτέχνες το λαϊκό αίσθημα, πορεύτηκε πλάι στις μεγάλες παρουσίες του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού και έκανε τον Καραγκιόζη σύμβολο αντίστασης σε δύσκολες εποχές (Κατοχή, Επταετία). Άφησε πίσω του περίπου 40 έργα με περιπέτειες του Καραγκιόζη, πολλές ηχογραφημένες και μαγνητοσκοπημένες παραστάσεις αλλά και το Σπαθάρειο Μουσείο που θα μαρτυρεί πάντα την τεράστια συμβολή αυτού του μεγάλου καλλιτέχνη (αν δεν έχετε χρόνο να πάτε στο Μαρούσι για να το επισκεφτείτε, πάρτε μία ιδέα εδώ).

Θόδωρος Έξαρχος

Ο Θόδωρος Έξαρχος ήταν μια αρχοντική φυσιογνωμία του ελληνικού θεάτρου και κινηματογράφου. Δεν ήταν ποτέ πρωταγωνιστής αλλά ήταν ένας από τους πολύτιμους «καρατερίστες» μας (αν και ο όρος αυτός τελικά μοιάζει υποτιμητικός όταν τον χρησιμοποιούμε για τόσους/ες σπουδαίους/ες ηθοποιούς μας). Γεννήθηκε (και αυτός!) στην Κέρκυρα, το 1930 και σπούδασε στη σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Το επαγγελματικό του ντεμπούτο έγινε στη Βροχή που παρουσίασε ο θίασος της κυρίας Κατερίνας το 1951. Συνεργάστηκε με μεγάλα ονόματα του θεάτρου (Κατράκης, Μουσούρης, Μυράτ, Καρέζη, Κούρκουλος, Βουτσάς, Λάσκαρη) σε ελληνικά και ξένα έργα, ενώ συμμετείχε και σε περισσότερες από 60 ταινίες (τελευταία του η Πολίτικη κουζίνα του Τ. Μπουλμέτη) και 30 τηλεοπτικές σειρές (τελευταία ο Ψεύτης παππούς).

Πέρα όμως από τις αξιόλογες ερμηνείες του, την πολιτική του δράση, τις μεταφράσεις του, την ποίησή του και την αυτοβιογραφία του, ο Θόδωρος Έξαρχος άφησε παρακαταθήκη για τους μελετητές και τις μελετήτριες του ελληνικού θεάτρου το τρίτομο (ουσιαστικά εξάτομο) Λεξικό των Ελλήνων Ηθοποιών των εκδόσεων «Δωδώνη». Χωρισμένο σε τρεις περιόδους, με βάση τη χρονολογία γέννηση των βιογραφούμενων ηθοποιών, (Αναζητώντας τις ρίζες—από τα τέλη του 18ου αιώνα ως το 1899, Αναζητώντας τις ρίζες—1900-1925 και Η γενιά μας—1925-1940), το έργο αυτό παρουσιάζει έναν απίστευτο όγκο πληροφοριών για τον κόσμο του ελληνικού θεάτρου. Πληροφορίες για γνωστούς πρωταγωνιστές και γνωστές πρωταγωνίστριες αλλά κυρίως για λιγότερο γνωστούς ήρωες και λιγότερο γνωστές ηρωίδες του θεάτρου μας. θα αποτελεί για πάντα πολύτιμο οδηγό όλων όσοι/ες θέλουν να ερευνήσουν αυτόν τον υπέροχο κόσμο...



Στους τόμους αυτούς ο Έξαρχος αποδελτιώνει πλήθος πληροφοριών από άλλες έγκυρες πηγές (όπως το Θέατρο του Θ. Κρίτα) αλλά και από λιγότερο προσβάσιμες πηγές (όταν ξεκίνησα να καταγράφω τη θεατρική πορεία της Ρένας Βλαχοπούλου το σχετικό λήμμα του Έξαρχου στον δεύτερο τόμο αυτού του έργου μου πρόσφερε στοιχεία που θα ήταν δύσκολο να εντοπίσω διαφορετικά (όπως η συμμετοχή της το 1952 στον θίασο Ορέστη Μακρή-Μπέμπας Δόξα-Σπύρου Πατρικίου στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά, όπου—όπως ανακάλυψα στη συνέχεια μετά από τη δική μου έρευνα—η Ρένα εμφανίστηκε μόνο για δυο εβδομάδες, ψύλλοι στα άχυρα δηλαδή...)

Αποχαιρετούμε τον Θόδωρο Έξαρχο με ευγνωμοσύνη για αυτό του το έργο αλλά και για τη γλυκιά και αξιοπρεπή του παρουσία όλα αυτά τα χρόνια στις κινηματογραφικές και θεατρικές μας αναμνήσεις...