Κάθε τέτοια εποχή...

"Κάθε τέτοια εποχή, η θλιμμένη μου ψυχή σε γυρεύει..." τραγουδούσε η Ρένα Βλαχοπούλου στις 78 στροφές στα χρόνια του '50. Κάθε τέτοια εποχή εγώ νοσταλγώ τα φθινόπωρα της εφηβείας μου, πριν από 20-22 χρόνια... Μην περιμένετε να αναφερθώ σε σχολικές αναμνήσεις, άγουρους έρωτες ή εφηβικές επαναστάσεις. Ως αμετανόητος Rena Fan, νοσταλγώ τα φθινόπωρα εκείνα που παρακολουθούσα με αγωνία τις θεατρικές στήλες εφημερίδων και περιοδικών, για να μάθω όλα τα νεότερα για τη χειμερινή θεατρική σεζόν και φυσικά για την παράσταση στην οποία θα πρωταγωνιστούσε η Ρένα Βλαχοπούλου.

Από το 1988 που η Ρένα επανήλθε στο αθηναϊκό σανίδι, έπειτα από μια μικρή απουσία, μέχρι το 1994 που αποσύρθηκε από τη σκηνή, ρουφούσα κάθε φθινόπωρο τις θεατρικές σελίδες του αθηναϊκού Τύπου όχι απλώς με ενδιαφέρον, αλλά με λαχτάρα, αγωνία, κέφι, αισιοδοξία... Σε ποια επιθεώρηση θα παίξει η Ρένα Βλαχοπούλου; Ποιοι/ες θα συμπρωταγωνιστήσουν; Θα είναι η παράσταση αντάξια του ονόματός της; Και βέβαια, για ένα επαρχιωτόπουλο των Σερρών που δεν μπορούσε εύκολα να επισκεφτεί την πρωτεύουσα, υπήρχε άλλη μια βασική ερώτηση: θα "ανηφορίσει" αυτή η παράσταση το Πάσχα στη Θεσσαλονίκη; Κι αν δεν ανηφορίσει, θα κυκλοφορήσει τουλάχιστον σε βιντεοκασέτα; Ή, αργότερα, θα την προβάλει κάποιο κανάλι της ιδιωτικής τηλεόρασης;

Η Ρένα Βλαχοπούλου, ο Ντίνος Ηλιόπουλος και η Άννα Βαγενά στην περίοδο της
συνεργασίας τους στην επιθεώρηση Οι τελευταίοι ΠΑΣΟΚράτορες

Έτσι, το φθινόπωρο του 1988, όταν ο Γιώργος Κωνσταντίνου προετοίμαζε την επιθεώρηση Οι τελευταίοι ΠΑΣΟΚράτορες στο αδικοχαμένο θέατρο "Καλουτά" και είχε στυλοβάτες στο πλάι του τη Ρένα Βλαχοπούλου και τον Ντίνο Ηλιόπουλο, χαιρόμουν που διάβαζα ότι θα επρόκειτο για μια μεγάλη παραγωγή που θα προσέδιδε στο επιθεωρησιακό είδος την παλιά του αίγλη. Και πέθαινα από περιέργεια να μάθω λεπτομέρειες για τα νούμερα της παράστασης, ειδικά για το βασικό νούμερο της Ρένας που θα είχε τον τίτλο "Μοντέρνος κινηματογράφος". Την επόμενη χρονιά (1989) οι προσδοκίες για την αναβίωση της παλιάς αίγλης του είδους ήταν ακόμα περισσότερες, καθώς η Ρένα επέστρεφε μετά από σχεδόν είκοσι χρόνια στο "Ακροπόλ" (στην επιθεώρηση Τρελλάντα Λαμπάντα μαζί με τους Κ. Βουτσά, Κ. Καρρά και τη Μ. Κοντού), ενώ τα σκηνικά και τα κοστούμια της παράστασης αναλάμβανε και πάλι, όπως στα χρόνια του '50, ο Γιώργος Ανεμογιάννης. Το φθινόπωρο του 1990, η Ρένα και ο Καρράς "κλείνουν" και πάλι στο "Ακροπόλ". Εγώ στεναχωριέμαι για την αισθητική των τίτλων που ακούγεται πως θα δοθούν στο έργο (λογοπαίγνια με τις λέξεις Ψηλός και πήδημα--ευτυχώς τελικά επιλέχτηκε το Ούτε Ψηλός στον κόρφο μας--ο Κώστας Μητσοτάκης είναι πλέον πρωθυπουργός), ενώ δημοσιογράφοι "λαΐκών" εντύπων απορούν αν θα καταφέρει να δουλέψει το "σχήμα" χωρίς τον Βουτσά (τελικά "έσκισε" εμπορικά) και προσπαθούν να εμπλέξουν τη Βλαχοπούλου στην αποχώρηση της Μαρίας Αλιφέρη από τον θίασο (κάτι που ένιωθα ότι δεν ίσχυε--και το επιβεβαίωσε και η ίδια η Αλιφέρη αργότερα).

Η Ρένα Βλαχοπούλου στο καμαρίνι της στο Ρεξ (1992) επιδιορθώνει την... τουαλέτα της...

Το φθινόπωρο του 1991 ήμουν πια πραγματικά εκστασιασμένος με τις ειδήσεις για την επιστροφή της Ρένας Βλαχοπούλου στη νυχτερινή ζωή της Αθήνας ως show-woman: είχε ακουστεί ότι τής είχε γίνει πρόταση να συμμετάσχει ως guest star στο πρόγραμμα του "Ρεξ", μαζί με τη Γλυκερία και τους Μητροπάνο-Μηλιώκα-Νικολόπουλο. Για ένα μικρό διάστημα φημολογούνταν ότι το σχέδιο αυτό δεν προχώρησε, αλλά τελικά η παράσταση ανέβηκε τον Δεκέμβριο με μεγάλη επιτυχία και με μια υπέροχη Ρένα να λάμπει (ο Παναγιώτης Τιμογιαννάκης είχε γράψει στον Ταχυδρόμο με αφορμή την κριτική μιας ταινίας της: "Αν δεν έχετε δει ακόμα τη Βλαχοπούλου στο "Ρεξ", να πάτε: η τελευταία μεγάλη είναι ακόμα εκεί.")

Και το φθινόπωρο του 1992 ο Rena Fan έχει και πάλι λόγους να είναι αναστατωμένος, αφού έχει αναγγελθεί και πάλι η συνεργασία της Ρένας Βλαχοπούλου με το θέατρο "Ακροπόλ" όπου θα γιορταστούν τα 100 χρόνια της επιθεώρησης (σαφώς λίγο νωρίτερα από την κανονική επέτειο) και η μεγάλη πρωταγωνίστρια θα ξανατραγουδήσει στο σχετικό αφιέρωμα παλιές της επιθεωρησιακές επιτυχίες (το "Ομόνοια Πλας" και το "Άλα Κάλα Κούμπα") αλλά και ως τραγουδίστρια του θιάσου θα ερμηνεύσει ένα τζαζ κομμάτι (το "What a wonderful world" του Louis Armstrong). Το επόμενο φθινόπωρο (1993) ο Ανδρέας Παπανδρέου επανέρχεται στην εξουσία, αλλά η Ρένα Βλαχοπούλου δεν θέλει να επανέλθει στο θέατρο. Έχει δηλώσει ότι η επιθεώρηση δεν την καλύπτει πια, καθώς δεν την ικανοποιούν τα κείμενα που τής δίνονται. Ίσως θα έλεγε το "ναι" σε κάτι διαφορετικό--και η διαφορετική πρόταση έρχεται αργότερα, όταν χειμωνιάζει για τα καλά και ο Βασίλης Πλατάκης τής προτείνει να ξαναπαίξει τη Χαρτοπαίχτρα στο θέατρο Μπρόντγουεϊ...

Το φθινόπωρο του 1994 ο Rena Fan ανησυχεί: δεν γράφεται σχεδόν τίποτα για θεατρική εμφάνιση της Ρένας Βλαχοπούλου τη σεζόν 1994-95. Μόνο η εφημερίδα Λοιπόν αναφέρει ότι ο Βασίλης Πλατάκης τής έχει προτείνει να εμφανιστεί και πάλι στο Μπρόντγουεϊ, σε κωμωδία μαζί με τον Νίκο Παπαναστασίου και ότι αν και αρχικά η Ρένα είπε το "ναι", τελικά μάλλον προτιμά να ξεκουραστεί και να μην παίξει στο θέατρο.

Η λήψη της απόφασης αυτή θα επαναληφθεί και την επόμενη χρονιά, παρά τις προτάσεις που κάνουν στη Ρένα οι επιχειρηματίες του θεάτρου "Ακροπόλ". Το σχήμα του "Ακροπόλ" αναζητεί πρωταγωνίστρια το φθινόπωρο του 1995 (τελικά θα τη βρει στο πρόσωπο της Μαίρης Χρονοπούλου), ενώ η Ρένα περιορίζεται σε εμφανίσεις σε τιμητικές εκδηλώσεις και τηλεοπτικές εκπομπές, όπου όμως είναι εμφανές ένα πρόβλημα στην κίνησή της ("Με έριξε ο Μάο, θα τον σκοτώσω τον άτιμο!" διαμαρτύρεται...). Τα προβλήματα αυτά φαίνεται ότι δεν πτοούν τους επιχειρηματίες ακόμα και το φθινόπωρο του 1996: γράφεται στις εφημερίδες ότι γίνονται και πάλι δελεαστικότατες προτάσεις στη Ρένα Βλαχοπούλου να εμφανιστεί και πάλι στο θέατρο για μια ολιγόλεπτη έστω εμφάνιση... Τούτη τη φορά όμως η απόφαση είναι αμετάκλητη. Η Ρένα Βλαχοπούλου έχει πει "αντίο" στο θέατρο (παρόλο που οι συνάδελφοί της δεν την πιστεύουν). Η ίδια ασχολείται το φθινόπωρο του 1996 με τις τελευταίες λεπτομέρειες του δίσκου Η Ρένα τραγουδάει jazz--η τελευταία της καλλιτεχνική κατάθεση. Και το φθινόπωρο του 1997 κανένα έντυπο δεν γράφει πια για τις θεατρικές δραστηριότητες της Ρένας Βλαχοπούλου. Είναι το φθινόπωρο που ανεβαίνει το Βίρα τις άγκυρες στο Εθνικό Θέατρο (παράσταση που θα χαρεί και η ίδια η Ρένα σε μια από τις τελευταίες δημόσιες εμφανίσεις της), το μοναδικό υπερθέαμα που τιμά τα 100 χρόνια της επιθεώρησης.

Πλέον όμως η επιθεώρηση έχει περάσει σε δεύτερη μοίρα στις προτιμήσεις μου. Έχει στο μεταξύ μεσολαβήσει η τακτική επαφή μου με το θέατρο ρεπερτορίου χάρη στο ΚΘΒΕ και τις πειραματικές ομάδες της Θεσσαλονίκης. Είδα πολλές παραστάσεις του Εθνικού, του Θεάτρου του Νότου, του Λευτέρη Βογιατζή, χάρηκα τις μεγάλες κυρίες της πρόζας, γνώρισα τα νέα ταλέντα του ελληνικού θεάτρου, έμαθα το αρχαίο δράμα μέσα από κλασικές ή πειραματικές προσεγγίσεις, ήρθα σε επαφή με το παγκόσμιο δραματολόγιο... Ταυτόχρονα όμως και το ίδιο το επιθεωρησιακό είδος έφθινε, πέρασε σε μια περίοδο παρακμής με ελάχιστες πια εκλάμψεις (κάποιοι/ες λένε ότι το Βίρα τις άγκυρες ήταν μάλλον το μνημόσυνό του...). Οι εκπρόσωποι της "Ελεύθερης Σκηνής" το είχαν εγκαταλείψει σχεδόν ταυτόχρονα με τη Βλαχοπούλου, ενώ συνέχισαν να το υπηρετούν κάποια από τα παλιά μεγάλα ονόματα (που συνέχιζαν βέβαια να αποτελούν πόλο έλξης και για μένα), άνδρες κυρίως και από γυναίκες μόνο η Βάσια Τριφύλλη και η Έλντα Πανοπούλου, όμως σιγά-σιγά αραίωσαν κι εκείνες τις εμφανίσεις τους...

Και σήμερα, δυο δεκαετίες μετά τα φθινόπωρα της εφηβείας μου, κάνω τη μελαγχολική διαπίστωση: η Ρένα Βλαχοπούλου λείπει από το φθινόπωρό μου. Μπορεί να διαβάζω με ενδιαφέρον τα νέα για τον επερχόμενο θεατρικό χειμώνα, αλλά μου λείπει εκείνη η λαχτάρα, εκείνο το "αχ, τι θα κάνει φέτος;" Κάνω όμως κι άλλη μια μελαγχολική διαπίστωση: η Ρένα δεν λείπει μόνο από το δικό μου φθινόπωρο. Λείπει από το ελληνικό θέατρο. Ακόμα και σε εκείνη την τελευταία περίοδο της θεατρικής της καριέρας (1988-1994), όταν τα κείμενα των παραστάσεων στις οποίες έπαιζε έδειχναν σαφέστατα προς τα πού βαδίζει το επιθεωρησιακό είδος (παρά τις υποσχέσεις και τις φιλόδοξες δηλώσεις των συντελεστών τους) ή όταν κάποιοι/ες υποστήριζαν ότι η ίδια δεν είχε πλέον το παλιό της μπρίο, η παρουσία της χάριζε στο αθηναϊκό θέατρο ένα σπάνιο κύρος, μια ξεχωριστή λάμψη και ένα πολύτιμο αλατοπίπερο που το κοινό αποζητούσε και αποθέωνε. Η Ρένα Βλαχοπούλου έδινε αίγλη στην επιθεώρηση: η παρουσία της αποτελούσε μια ξεχωριστή εγγύηση για τις παραστάσεις, οι οποίες με τη συμμετοχή της "νομιμοποιούσαν" τις ατέλειές τους και τα--δυστυχώς αρκετά--τρωτά τους σημεία.

Ίσως τελικά η αποχώρηση της Ρένας Βλαχοπούλου από την επιθεώρηση και από τη σκηνή γενικότερα να άφησε αυτό το αγαπημένο είδος ακόμα πιο εκτεθειμένο στις αδυναμίες του και να συνέβαλε στην οριστική παρακμή του--τουλάχιστον στην παραδοσιακή εκδοχή του που η Ρένα υπηρετούσε. Ακούγεται υπερβολικό αυτό, το δέχομαι (προφανώς οδήγησαν πολλοί άλλοι παράγοντες σ' αυτή την παρακμή), αλλά τολμώ να το πω βλέποντας την εξέλιξη και τα σημερινά δείγματα της εκδοχής αυτής. Γιατί, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τις γυναικείες παρουσίες του σημερινού μουσικού θεάτρου, νομίζω ότι επαληθεύεται απόλυτα ένα τραγούδι του Σταμάτη Κραουνάκη, έστω κι αν αναφέρεται σε κυρίες της πρόζας: "Ποια παίζει τώρα, τι να παίξει τώρα..."

Ποια παίζει τώρα, τι να παίξει τώρα

Δράμα και σάτιρα, τραγούδι μου, ερημιά

τι να παίξει τώρα...

Τι παίζει τώρα, τι να παίξει τώρα,

θέλω ένα ίνδαλμα της προκοπής,

όχι τα ρέστα μας από την κατηφόρα...

Άλλο να ποιείσαι τη θεά, κι άλλο να γεννάει ο ρόλος αίμα

Κορμί που παραδίνεται στου σανιδιού την ερημιά,
πες μου αν έχει θέμα...

Πες τι παίζει τώρα...

Καλή θεατρική σεζόν να έχουμε!

(Απολαύστε ολόκληρο το τραγούδι από το επίσημο κανάλι της Σπείρας Σπείρας στο youtube, από το οποίο δεν επιτρέπεται, δυστυχώς, να κάνω embedding. Κι αν έχετε χρόνο ακούστε/δείτε και την πρώτη εκδοχή του τραγουδιού)