Βέρα Ζαβιτσιάνου

Επιτρέψτε μου σήμερα να είμαι εκτός θέματος, με τη στενή έννοια της λέξης «θέμα». Η σημερινή ανάρτηση δεν έχει καμία σχέση με τη Ρένα Βλαχοπούλου, αφορά όμως μια άλλη σπουδαία κυρία του ελληνικού θεάτρου που αγαπούσα πολύ και που μόλις έμαθα ότι πέθανε χτες: τη Βέρα Ζαβιτσιάνου, μια καταπληκτική ηθοποιό με ευαισθησία, λεπτότητα και μια υποκριτική σαν χάδι.

Η Βέρα Ζαβιτσιάνου στο Δημοτικό Θέατρο Καλαμαριάς "Μελίνα Μερκούρη" στις 14 Οκτωβρίου 2003:η τελευταία της εμφάνιση σε θεατρικό σανίδι.

Τη Βέρα Ζαβιτσιάνου είχα τη χαρά να τη δω αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια της καριέρας της και με θεωρώ προνομιούχο για αυτό. Δυστυχώς οι νέες γενιές δεν θα γνωρίσουν αυτή την υπέροχη ηθοποιό που η υποκριτική της ήταν σαν κέντημα. Δεν έκανε σινεμά, έκανε μόνο μια τηλεταινία στην κρατική τηλεόραση, την Κυρία Κούλα, βασισμένη στην ομώνυμη νουβέλλα του Μένη Κουμανταρέα. Έκανε όμως πολύ ραδιόφωνο και θεατρικά έργα με τη φωνή της έχουν δοθεί αρκετές φορές σε CD από τη Ραδιοτηλεόραση. Πέρα από αυτά τα CD, η φωνή της υπάρχει και σε μερικούς ακόμα δίσκους που μπορεί να βρει κανείς στο εμπόριο. Στο Τραγούδι του νεκρού αδελφού του Μίκη Θεοδωράκη, στον Έρωτόκριτο του Νίκου Μαμαγκάκη και σε έναν καταπληκτικό μονόλογο του Γιώργου Μανιώτη με τίτλο Ο μικρός επιτάφιος, τον οποίο ερμηνεύει σπαρακτικά η Βέρα Ζαβιτσιάνου με τη συνοδεία της μουσικής του Σταμάτη Κραουνάκη και του τραγουδιού της Δήμητρας Γαλάνη. Υπάρχει όμως η φωνή της και σε κάποια ελαφρά τραγούδια, γιατί—μοιάζει απίστευτο—η Βέρα Ζαβιτσιάνου ξεκίνησε την καριέρα της ως τραγουδίστρια του ελαφρού τραγουδιού καθώς ήταν ένα από τα τρία μέλη του Τρίο Σταρ (μαζί με την αδελφή της και την Τζέλα Βανάκου, μετέπειτα κυρία Φίνου!), ένα από τα γυναικεία τρίο που συνόδευαν άλλους/ες τραγουδιστές/τριες στη δισκογραφία της εποχής (μπορείτε να ακούσετε το Τρίο Σταρ να τραγουδά το «Ρούμι και κόκα κόλα», την ελληνική εκδοχή της επιτυχίας “Rum and Coca Cola” των Andrews Sisters στο CD Τραγούδια ελαφρά σε άσπρο μαύρο που επιμελήθηκε ο Γιώργος Παπαστεφάνου).

Η Βέρα Ζαβιτσιάνου σπούδασε θέατρο στη δραματική σχολή του «Θεάτρου Τέχνης». Δούλεψε αρκετά χρόνια με τον Κάρολο Κουν και στη συνέχεια συνεργάστηκε με θιάσους του ελεύθερου θεάτρου (όπως το «Λαϊκό Θέατρο» του Μάνου Κατράκη), πριν περάσει στο Εθνικό Θέατρο: εκεί έπαιξε αρχικά με το ζεύγος Παξινού-Μινωτή (θυμόταν ιδιαίτερα τη γενναιοδωρία της Παξινού όταν έπαιξε την κόρη της, την «Αντέλα» στο Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα) και εκεί επέστρεφε ως το τέλος της καριέρας της, έπειτα από συνεργασίες με το ελεύθερο θέατρο, και εκεί είχα τη χαρά να την απολαύσω εγώ στις τελευταίες της εμφανίσεις.

Τη θυμάμαι σε μια από αυτές, τον Δεκέμβριο του 2001, να με καθηλώνει, στον ρόλο της ιδιότροπης ηλικιωμένης τυφλής Λίμπι στις Φάλαινες του Αυγούστου του Ντ. Μπέρι: η πρώτη πράξη τελείωνε με έναν δυνατό μονόλογό της, όταν έλεγε στην αδελφή της (που την έπαιζε επίσης καταπληκτικά η Αντιγόνη Βαλάκου, αν και νομίζω ότι την παράσταση έκλεβε η Ζαβιτσιάνου): «Τώρα πια το μόνο που ονειρεύομαι είναι ο θάνατος. Κι αυτός ονειρεύεται εμένα. Σάρα, είμαστε γερά κόκκαλα. Είμαστε όμως τόσο κοντά στο τέλος. Μια ανάσα» και έσβηναν τα φώτα με ένα απότομο κρεσέντο της υπέροχης μουσικής που είχε γράψει η Ευανθία Ρεμπούτσικα για την παράσταση του Κοραή Δαμάτη. Στη δεύτερη πράξη, λίγο πριν αγαπήσει ξανά τη ζωή, τραγουδούσε με την τρεμάμενη φωνή της ένα υπέροχο τραγούδι, που στο τέλος του έργου ακουγόταν από τη φωνή της Έλλης Πασπαλά (και απορώ γιατί δεν έχει ακόμα κυκλοφορήσει σε δίσκο): «Μικρό μου παιδί, ανάσα μου εσύ που χάθηκες μέσα στον χρόνο... Κοιμήθηκες με το φεγγάρι, με την αγάπη πάνω σε σύννεφα βροχής»...

Ίσως η πιο σπουδαία ερμηνεία της τα τελευταία χρόνια να ήταν ο μονόλογος της Λούλας Αναγνωστάκη Ο ουρανός κατακόκκινος τον οποίο ερμήνευσε αρχικά στο Εθνικό Θέατρο, την περίοδο 1998-99, στην παράσταση Εμείς οι άλλοι που σκηνοθέτησε ο Βίκτωρας Αρδίττης. Τη συνέδεε προσωπική φιλία με τη συγγραφέα και ο ρόλος της Σοφίας Αποστόλου της ταίριαζε γάντι (παρόλο που ήταν μεγαλύτερη στην ηλικία από ό,τι προβλέπεται στο έργο). Στο τέλος του έργου απογειωνόταν και έπαιρνε κι εμάς μαζί της όταν έλεγε τη φράση «Εγώ κάνω τη δική μου επανάσταση» και σιγοτραγουδούσε τη Διεθνή: «Εμπρός της γης οι κολασμένοι...» Η ερμηνεία της αυτή υπάρχει στο αρχείο της ΕΡΤ, καθώς ολόκληρος ο μονόλογος, προβλήθηκε από τη ΝΕΤ τον Ιανουάριο του 1999 στην εκπομπή του Γιώργου Βέλτσου Το μάτι του κυκλώνα, μαζί με μια συζήτηση του Βέλτσου με τη Ζαβιτσιάνου. Υπάρχει επίσης μια ηχογράφηση του έργου στο αρχείο της ΕΡΑ, σε σκηνοθεσία Γιάννη Ιορδανίδη. Η Βέρα Ζαβιτσιάνου αγάπησε τόσο πολύ αυτόν τον ρόλο που τον έπαιξε ξανά στο Φεστιβάλ Μονολόγων της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας τον Σεπτέμβριο του 2003, σε σκηνοθεσία Γιάννη Ιορδανίδη και πάλι. Λίγες μέρες αργότερα, στις 14 Οκτωβρίου του 2003 ερμήνευσε τον ρόλο για τελευταία φορά στο Δημοτικό Θέατρο της Καλαμαριάς «Μελίνα Μερκούρη» (από αυτή τη βραδια είναι και οι φωτογραφίες που συνοδεύουν την ανάρτηση). Έμελλε να είναι η τελευταία της εμφάνιση στο θέατρο. Τη θυμάμαι ελαφρώς τρακαρισμένη στην αρχή. Γρήγορα όμως απογειώθηκε και συγκλόνισε το κοινό της Θεσσαλονίκης που τη χειροκρότησε ενθουσιασμένο στο τέλος. Η Ζαβιτσιάνου ήταν από τις ελάχιστες ηθοποιούς που με «ανάγκασαν» με το παίξιμό τους να τολμήσω να τις ενοχλήσω στο καμαρίνι τους μετά το έργο: τη θυμάμαι ακόμα, ανακουφισμένη, συγκινημένη, με ένα τσιγάρο στο χέρι, να μας ευχαριστεί που ήμασταν εκεί εκείνο το βράδυ.

Σχεδίαζε να παίξει και πάλι αυτόν τον ρόλο πέρσι, αλλά, γράφει ο Γιώργος Σαρηγιάννης, τελικά δεν το αποφάσισε. Ίσως έφταιγε ο καρκίνος που την ταλαιπώρησε στο τέλος και τελικά την πήρε από κοντά μας. Τον Ιούνιο όμως ερμήνευσε τον ρόλο η Ρένη Πιττακή στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Δεν είδα την παράσταση δυστυχώς, αλλά διάβασα ότι η Πιττακή την αφιέρωσε στη Βέρα Ζαβιτσιάνου.

Θυμάμαι τη Ζαβιτσιάνου να αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές της ζωής της σε δυο εξαιρετικές συντεντεύξεις της στον Βασίλη Αγγελικόπουλο (στο ένθετο περιοδικό της Καθημερινής) και στον Κοσμά Βίδο (στο περιοδικό Echo Artis που δεν κυκλοφορεί πια). Πέρα από την ευαισθησία της, ανακάλυπτε κανείς το χιούμορ της αλλά και το τσαγανό της.

Διάλεξα να αποχαιρετίσω τη Βέρα Ζαβιτσιάνου με το «Πρωτοβρόχι» της Ρένας Βλαχοπούλου. Νιώθω πως έχει μια συγγένεια με εκείνο το τραγούδι που ψιθύριζε στις Φάλαινες του Αυγούστου: «...κοιμήθηκες με το φεγγάρι, με την αγάπη, πάνω σε σύννεφα βροχής».

ΥΓ: Εάν τα κρατικά κανάλια κάνουν την έκπληξη αυτές τις μέρες και τιμήσουν τη Ζαβιτσιάνου προβάλλοντας είτε την εκπομπή του Βέλτσου είτε την Κυρία Κούλα, παρακαλώ τους/τις αγαπητούς/ές συν-bloggers να τα μαγνητοσκοπήσουν, γιατί εξακολουθώ να είμαι εκτός βάσης...