Αθηνόδωρος Προύσαλης

Ο Αθηνόδωρος Προύσαλης, που πέθανε την περασμένη Τετάρτη, 5 Ιουνίου 2012, υπήρξε ένας από τους πιο δημοφιλείς δευτεραγωνιστές του ελληνικού κινηματογράφου και της τηλεόρασης. Στις παλιές ελληνικές ταινίες ήταν συχνά ο χαρακτηριστικός μάγκας. Έγραψε για αυτόν ο Ντίνος Δημόπουλος (το αντιγράφω από το βιβλίο του Αντώνη Πρέκα Σαν παλιό σινεμά): "Ο Νίκος Φέρμας ήταν ο δάσκαλος. Ο άλλος, ο μαθητής, εξίσου αυθεντικός με τον δάσκαλο, αλλά πιο αλαφρύς, πιο ιπτάμενος και πιο ποιητικός ήταν ο Αθηνόδωρος Προύσαλης". Ο Δημόπουλος τον είχε άλλωστε σκηνοθετήσει στην ταινία Μια Ιταλίδα απ' την Κυψέλη, όπου ο Προύσαλης υποδύεται τον ιδιοκτήτη του μαγαζιού όπου η δήθεν Ιταλίδα Μάρω Κοντού τα σπάει ένα βράδυ. Ο ποιητικός αυτός μάγκας θα πει την επόμενη μέρα τις αξέχαστες ατάκες "η αψηλή η Τσιριμπίμ Τσιριμπόμ", "Θα κανελώνανε το ρυζόγαλο;", "Μυρίζεις απήγανο", "Εσύ πάψε, θα σου ρίξω φλιτ"...

Σκέφτομαι πως ο χαρακτηρισμός "ποιητικός" δικαιώνει απόλυτα τον τρόπο ερμηνείας του Προύσαλη όχι μόνο στους μάγκες του παλιού σινεμά, αλλά στους περισσότερους κινηματογραφικούς και τηλεοπτικούς ρόλους που ερμήνευσε και στα τελευταία χρόνια της καριέρας του. Αξέχαστος θα μείνει για πάντα ως ο ποιητικά φευγάτος Αριστείδης Μητρόπουλος στα εξαιρετικά Εγκλήματα που έγραψε για τον ΑΝΤ1 ο Λευτέρης Παπαπέτρου. Αλλά και σε άλλες εμφανίσεις που τον θυμάμαι έφερε πάντα μια ποιητική αύρα: στις τακτικές εμφανίσεις του στους Παππούδες εν δράσει ή σε γκεστ εμφανίσεις όπως στον ρόλο του ερωτύλου συζύγου της Άννας Παναγιωτοπούλου στην επίσης εξαιρετική Ντόλτσε Βίτα ή στον ρόλο του φίλου του Κυρίου με τα Γκρι Γιώργου Μιχαλακόπουλου ή στον ρόλο του φίλου του παππού στην--έτσι κι αλλιώς--ποιητική Πολίτικη Κουζίνα. Και βέβαια στη μάλλον ατυχήσασα σειρά του ΑΝΤ1 Μάλιστα κύριε με τη Ρένα Βλαχοπούλου και τον Γιάννη Μιχαλόπουλο, στην οποία ο Προύσαλης ερμήνευε τον Αβακούμ Πεντεδέκα, τον τσιγκούνη σαράφη που ανακατευόταν διαρκώς στις υποθέσεις που απασχολούσαν τον υποψήφιο βουλευτή Χρυσόστομο Κουτογιώργο και εκνεύριζε διαρκώς τη γραμματέα του Ρένα...

Ο Αθηνόδωρος Προύσαλης υπήρξε ένα από τα λαμπρά παραδείγματα των δευτεραγωνιστών του παλιού ελληνικού σινεμά που έκαναν πολύ επιτυχημένη καριέρα στα χρόνια της ιδιωτικής τηλεόρασης. Μπορεί πρώτα ονόματα όπως η Αλίκη Βουγιουκλάκη, η Ρένα Βλαχοπούλου, ο Κώστας Βουτσάς, ο Ντίνος Ηλιόπουλος να μην κατάφερναν να αναβιώνουν τηλεοπτικά την επιτυχία που είχαν στις κινηματογραφικές τους εμφανίσεις, τα "δεύτερα" όμως ονόματα συνήθως "άντεχαν" πιο πολύ στην τηλεόραση (Γιάννης Μιχαλόπουλος, Μπέτυ Μοσχονά, Τασσώ Καβαδία, Αθηνόδωρος Προύσαλης). Δεν έχω καταλήξει ακόμα στους λόγους για τους οποίους συνέβαινε αυτό (πέρα βέβαια από την ποιότητα των εκάστοτε κειμένων). Σίγουρα για κάποιους/ες ηθοποιούς έπαιζε ρόλο η παιδεία τους που ίσως τους επέτρεπε πιο εύκολα να προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες, αλλά, από την άλλη πλευρά, μπορεί η επιτυχία τους να οφειλόταν στο γεγονός ότι δεν είχαν να "παλέψουν" με μια παγιωμένη εικόνα που καταγραφόταν έντονα στο μυαλό του κοινού (αναπόφευκτη συνέπεια της επιτυχίας των πρωταγωνιστών/τριών) και μπορούσαν να επεξεργαστούν πιο εύκολα νέες περσόνες που δεν φοβούνταν το πέρασμα του χρόνου και να διαπραγματευτούν τα δεδομένα της σύγχρονης τηλεοπτικής πραγματικότητας. Ο Αθηνόδωρος Προύσαλης είχε και την παιδεία και το ταλέντο και την προσαρμοστικότητα που απαιτούσαν οι συνθήκες των δεκαετιών του 1990 και του 2000.

Ο Αθηνόδωρος Προύσαλης σε παιδική ηλικία (φωτογραφία από το βιβλίο του Αντώνη Πρέκα Σαν παλιό σινεμά (εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2003)

Αξίζει να σταθούμε σε κάποιους σταθμούς της διαδρομής του, όπως τους διηγήθηκε ο ίδιος στον Αντώνη Πρέκα (για τις ανάγκες της σειράς εκπομπών Σαν παλιό σινεμά της ΕΡΤ που αποτέλεσαν το υλικό του ομότιλου βιβλίου που εξέδωσαν οι Σύγχρονοι Ορίζοντες το 2003). Γεννήθηκε το 1926 στην Κωνσταντινούπολη και ήρθε στην Ελλάδα το 1932. Η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Κοκκινιά, όπου ο μικρός Αθηνόδωρος είχε την ευκαιρία να μεγαλώσει ανάμεσα σε πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Με πατέρα μηχανουργό, παππού ιερέα και ευκατάστατους συγγενείς, δεν είχε την ανάγκη να δουλέψει δεξιά κι αριστερά και μπόρεσε να μορφωθεί. Το 1949 γράφτηκε κρυφά από τους δικούς του στη δραματική σχολή του Ωδείου Αθηνών με δασκάλους τον Αιμίλιο Βεάκη, τον Γιάννη Σιδέρη και τον Δημήτρη Ροντήρη. 

Θάνος Τζενεράλης, Βασίλης Αργυρόπουλος και ο Αθηνόδωρος Προύσαλης στο πρώτο του βουβό (αλλά θορυβώδες) πέρασμα από το ελληνικό σινεμά (Το στραβόξυλο, 1952)

Το 1952, σπουδαστής ακόμα της σχολής, πραγματοποιεί ένα πολύ σύντομο βουβό πέρασμα (που όμως προκαλεί θόρυβο και ενοχλεί τον Βασίλη Αργυρόπουλο!) στο Στραβόξυλο της Σπέντζος Φιλμ (τη μοναδική κινηματογραφική εμφάνιση του μεγάλου κωμικού). Ωστόσο, η πρώτη του επίσημη κινηματογραφική εμφάνιση πραγματοποιείται το 1957 στην ταινία Λατέρνα, φτώχεια και γαρύφαλλο του Αλέκου Σακελλάριου (παρόλο που, όπως και στο Στραβόξυλο, το όνομά του δεν αναγράφεται στους τίτλους της ταινίας). Στην πρώτη σκηνή της ταινίας ο Προύσαλης ενημερώνει τον Γιάννη Φέρμη αλλά και το κοινό για την υπόθεση του... prequel, δηλαδή της ταινίας Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο. Ο Αλέκος Σακελλάριος του υπέδειξε στην πρόβα να πει τα λόγια του μάγκικα. Ο Αθηνόδωρος όμως σκέφτηκε ότι δεν ήταν απαραίτητο να μιλήσει σαν μαγκάκι, αλλά σαν έναν λαϊκό, εργατικό άνθρωπο και έτσι δεν ακολούθησε τη σκηνοθετική οδηγία. Ο Σακελλάριος δεν αντέδρασε, απεναντίας φαίνεται ότι εκτίμησε το παίξιμο του νέου ηθοποιού και του ζήτησε το τηλέφωνό του για μελλοντικές συνεργασίες. Από τότε, σε όλη του την καλλιτεχνική ζωή, ο Προύσαλης πολέμησε την τυποποίηση: αν και έπαιξε όλων των ειδών τους μάγκες, ποτέ δεν θέλησε να τυποποιηθεί, ούτε ως κωμικός ούτε ως δραματικός ηθοποιός. Μπορούσε να σταθεί παντού. Γι' αυτό ίσως και είχε την επιτυχία που είχε ως το τέλος της καριέρας του.

Μίμης Φωτόπουλος, Γιάννης Φέρμης, Αθηνόδωρος Προύσαλης στο Λατέρνα, φτώχεια και γαρύφαλλο (1957)

Έτσι, εκτός από το Μια Ιταλίδα απ' την Κυψέλη του Δημόπουλου, τον θυμόμαστε σαν τον Πανάγο, τον μάγκα φίλο της Μπέτυς Μοσχονά στον Πολυτεχνίτη και ερημοσπίτη, σαν συμπονετικό φίλο του Γιώργου Κωνσταντίνου στο Καλώς ήρθε το δολλάριο, σαν αυστηρό αστυνομικό που ανακρίνει τη Ρένα Βλαχοπούλου στο Η Ρένα είναι οφ-σάιντ (όλα του Αλέκου Σακελλάριου). Εξίσου αυστηρός όμως είναι μαζί της και ως Ταγματάρχης στις Φανταρίνες του Ντίμη Δαδήρα αλλά και ως εφοριακός στο (Ρένα,) Να η ευκαιρία του Κώστα Καραγιάννη.

Αθηνόδωρος Προύσαλης, Ρένα Βλαχοπούλου, Ντίνος Ηλιόπουλος στις Φανταρίνες (1979)

Έπαιξε σε όλα τα είδη ταινιών, δράματα (Το χώμα βάφτηκε κόκκινο του Βασίλη Γεωργιάδη, Ιστορία μιας ζωής του Γιάννη Δαλιανίδη), εθνικοπατριωτικά (Μαντώ Μαυρογένους  του Κώστα Καραγιάννη, Ο τελευταίος αιχμάλωτος του Άγγελου Γεωργιάδη), αλλά κυρίως κωμωδίες όλων των εταιριών και όλων των... επιπέδων (Τζένη-Τζένη, Μια τρελή τρελή οικογένεια, Το θύμα, Η ωραία του κουρέα--όλα του Ντ. Δημόπουλου--Ο τρελοπενηντάρης του Κ. Καραγιάννη, Το παιδί της μαμάς του Ορέστη Λάσκου, Αγάπησα μια πολυθρόνα--ο σκηνοθέτης της Ντίνος Δημόπουλος θεωρεί ότι ο Προύσαλης κάνει "κεντίδι" στον ρόλο του πλακατζή, "με τι άνεση, τι αλαφράδα και τι γνησιότητα"). Από όλη εκείνη την περίοδο, ο ίδιος ξεχώριζε τη συμμετοχή του στην ταινία Επιχείρησις Απόλλων του Γιώργου Σκαλενάκη, στην οποία υποδυόταν τον οδηγό του τουριστικού λεωφορείου.

Εκτός όμως από τις εκατό περίπου ταινίες του (παλιού και νέου) εμπορικού κινηματογράφου (και αρκετές βιντεοταινίες), μπορούσε να σταθεί και στις ταινίες του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου: Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο του Νίκου Τζημα, Ο έρωτας του Οδυσσέα του Βασίλη Βαφέα, Ταξίδι στα Κύθηρα και Το μετέωρο βήμα του πελαργού του Θόδωρου Αγγελόπουλου,  Προς την ελευθερία του Χάρη Παπαδόπουλου (μαζί με μεγάλα και μικρότερα ονόματα του παλιού εμπορικού) και, όπως ανέφερα παραπάνω, Ο κύριος με τα γκρι του Περικλή Χούρσοχλου και Πολίτικη κουζίνα του Τάσου Μπουλμέτη.

Ο Αθηνόδωρος Προύσαλης στο Ταξίδι στα Κύθηρα του Θ. Αγγελόπουλου

(φωτογραφία από το βιβλίο του Αντώνη Πρέκα Σαν παλιό σινεμά (εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2003)

Και βέβαια οι τόσες επιτυχημένες εμφανίσεις του στην τηλεόραση, από τα πρώτα χρόνια της παντοδυναμίας της: Ο μεθοριακός σταθμός, Βίβα Κατερίνα, Οι Πανθέοι, Ο θείος μας ο Μίμης, Η λάμψη των άστρων, Οι ιερόσυλοι και αργότερα στην ιδιωτική τηλεόραση, όπως αναφέραμε ήδη, η τελευταία του συνάντηση με τη Ρένα Βλαχοπούλου στο Μάλιστα κύριε (1991-92), τα θρυλικά Εγκλήματα (1999-2001), οι τρυφεροί Παππούδες εν δράσει (2001), οι Αταίριαστοι (2005). Τελευταίες γκεστ εμφανίσεις πραγματοποίησε στις σειρές Επτά θανάσιμες πεθερές (2004), Το κόκκινο δωμάτιο (2006) και Στους 31 δρόμους (2007).

Χρήστος Χατζηπαναγιώτης, Αθηνόδωρος Προύσαλης στα Εγκλήματα του ΑΝΤ1

Αθηνόδωρος Προύσαλης, Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος, Άντρη Θεοδότου στο Μια συνάντηση κάπου αλλού στο Θέατρο Τέχνης (φωτογραφία από τη σελίδα Τόπος Θεάτρου του Facebook)

Ωστόσο, δήλωνε σε κάθε ευκαιρία ότι η μεγάλη του αγάπη ήταν το θέατρο. Έπαιζε συχνά στον κινηματογράφο για να έχει την άνεση να κάνει προσεκτικές επιλογές στο θέατρο. Έτσι, έπαιξε όλους τους σπουδαίους συγγραφείς και συνεργάστηκε με σπουδαίους θιάσους ρεπερτορίου: το "Θέατρο Τέχνης" του Κ. Κουν (μεταξύ άλλων έπαιξε τον Ευελπίδη στους Όρνιθες του Αριστοφάνη το 1962 που βραβεύτηκαν στο Φεστιβάλ των Εθνών στο Παρίσι, τον Φραγκοράφτη στο πρώτο ανέβασμα του έργου του Δημήτρη Κεχαΐδη Το πανηγύρι το 1964-65--ένας ρόλος με ιδιαίτερη σημασία για μένα--, τον Ηθοποιό στο Μια συνάντηση κάπου αλλού του Ιάκωβου Καμπανέλλη το 1997-98), το Πειραϊκό Θέατρο του Δημήτρη Ροντήρη (Τοπικός Παράγων του Π. Καγιά, 1958, Δωδεκάτη Νύχτα του Σέξπιρ, Λοκαντιέρα του Γκολντόνι το 1959), τον θίασο Βασίλη Διαμαντόπουλου-Μαρίας Αλκαίου (Τα δέντρα πεθαίνουν όρθια του Αλ. Κάσονα το 1961, Λευκή κηλίδα του Αλ. Πάρνη το 1966). Πήρε ακόμη μέρος στον Καπετάν Μιχάλη που ανέβασε το Λαϊκό Θέατρο του Μάνου Κατράκη το 1966. Συνεργάστηκε επίσης με τους θιάσους του Καρούσου, του Νίκου Χατζίσκου κ.ά.

Αθηνόδωρος Προύσαλης, Άννα Κυριακού στο έργο Τοπικός Παράγων (Πειραϊκό Θέατρο, 1958)

(φωτογραφία από το βιβλίο του Αντώνη Πρέκα Σαν παλιό σινεμά (εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2003)

Ο Αθηνόδωρος Προύσαλης ως Έπαρχος στον Επιθεωρητή του Γκόγκολ

(φωτογραφία από την ιστοσελίδα του ΚΘΒΕ)

Εργάστηκε και στις κρατικές σκηνές: δυο φορές στο Εθνικό Θέατρο (Στρουθίων στο Περί Όνου Σκιάς του Ντυρενματ το 1993 και μπαρμπα-Θανάσης στο Μακρυκωσταίοι και Κοντογιώργηδες των Σακελλάριου-Γιαννακόπουλου το 1999), αλλά κυρίως στο ΚΘΒΕ: συμμετείχε σε οκτώ έργα από το 1962 ως το 1964: ανάμεσά τους η συνεργασία του με την Κυβέλη σε τρία έργα (Το μυστικό της Κοντέσσας Βαλέραινας του Ξενόπουλου, Αναστασία του Μ. Μαρσέλ και Το νησί της Αφροδίτης του Αλ. Πάρνη) αλλά και συμμετοχή σε αρχαίο δράμα (Γέρος στην Ιφιγένεια εν Αυλίδι του Ευριπίδη). Επίσης ήταν ο Κλουβιος Ρούφος στη Σίβυλλα του Σικελιανού, ο Ροδερικος στον Οθέλλο του Σέξπιρ ενώ έπαιξε φυσικά και κλασική κωμωδία (Αρχοντοχωριάτης του Μολιέρου και Επιθεωρητής του Γκόγκολ).

Ο Γιώργος Δαμασιώτης και ο Αθηνόδωρος Προύσαλης στις πρόβες του Αρχοντοχωριάτη (φωτογραφία από την ιστοσελίδα του ΚΘΒΕ)

Τίτος Βανδής και Αθηνόδωρος Προύσαλης στην Αναστασία στο ΚΘΒΕ

(φωτογραφία από το βιβλίο του Αντώνη Πρέκα Σαν παλιό σινεμά (εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2003)

Συνεργάστηκε βεβαίως και με θιάσους του ελαφρού θεάτρου. Σημειώνω τη συνεργασία του με τον θίασο Σμαρούλας Γιούλη-Κώστα Βουτσά τη σεζόν 1965-66 ο οποίος παρουσίασε σε περιοδεία τα έργα Τα κουμπιά της εποχής του Κώστα Πρετεντέρη, Ο πρίγκιπας της Ελενίτσας των Γ. Κατσαμπή-Λ. Μιχαηλίδη και Ερωτευθείτε παρακαλώ των Ν. Τσιφόρου-Π. Βασιλειάδη (το γνωστό από το σινεμά ως Ένα κορίτσι για δύο). Στο μουσικό θέατρο καταγράφεται η συνεργασία του με τον θίασο Άννας Καλουτά-Τάκη Μηλιάδη τη σεζόν 1969-70, στο θέατρο Βέμπο, στη μουσική κωμωδία Η κιβωτός του Νώντα των Μίμη Τραϊφόρου-Μ. Βασιλειάδη-Ναπ. Ελευθερίου με μουσική Ζακ Ιακωβίδη (πρόκειται για μια επικαιροποιημένη εκδοχή του ιστορικού Στουρνάρα 288 που είχε πρωτοπαρουσιάσει η ίδια η Βέμπο το 1957). Αξίζει επίσης να αναφέρουμε τη θιασαρχική του απόπειρα με το σχήμα Αθηνόδωρος Προύσαλης-Νέλλη Παππά-Μπάμπης Ανθόπουλος που παρουσίασε την κωμωδία του Στ. Φωτιάδη Παραστρατήματα το καλοκαίρι του 1967 στο θέατρο Πορεία.

Τάκης Μηλιάδης, Άννα Καλουτά, Αθηνόδωρος Προύσαλης στο θέατρο Βέμπο το 1969: Η Κιβωτός του Νώντα

(φωτογραφία από το βιβλίο του Αντώνη Πρέκα Σαν παλιό σινεμά (εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες , 2003)

Ο Αθηνόδωρος Προύσαλης ήταν ένας γεμάτος, ικανοποιημένος άνθρωπος. Τον θυμάμαι σε διάφορες τηλεοπτικές συνεντεύξεις του, τα τελευταία δέκα χρόνια, να μιλάει για τη ζωή του (παλιότερα στο Συν και πλην και πρόσφατα σε μια συνέντευξη στη Βίκυ Φλέσσα) και να εκφράζει τη χαρά του για τη μακρόχρονη πορεία του, τους ρόλους που έπαιξε στο θέατρο, το γεγονός ότι οι προτάσεις για δουλειά δεν έπαψαν ποτέ να έρχονται παρά το γεγονός ότι είχε περάσει περισσότερο από μισός αιώνας από το ντεμπούτο του: "Ξέρεις τι είναι (...)", δήλωνε στον Αντώνη Πρέκα, "να χτυπάει κάθε μέρα το τηλέφωνο και να με φωνάζουνε να παίξω στο θέατρο ή στην τηλεόραση; Εντάξει, δεν μπορώ να τα κάνω όλα μαζί. Αλλά σκέφτομαι ότι τώρα πληρώνομαι επειδή πάντα έκανα σεμνά τη δουλειά μου, τη σεβόμουνα και δεν πήγαινα μόνο για τα λεφτά. Νομίζω ότι αυτό με κράτησε, και με θεωρούν μέχρι τώρα έναν ηθοποιό άξιο να κάνω τη δουλειά μου." Καμία έπαρση στα λόγια του, κανένα καλλιτεχνικό απωθημένο στην καριέρα του.

Αθηνόδωρος Προύσαλης, Αλέκα Παΐζη στην Ιφιγένεια εν Αυλίδι

(φωτογραφία από την ιστοσελίδα του ΚΘΒΕ)

Στην προσωπική του ζωή ήταν επίσης τυχερός. Παντρεύτηκε μια κοπέλα από τη Θεσσαλονίκη με την οποία χώρισε αλλά συνέχισε να έχει άριστες σχέσεις, καθώς του χάρισε μια κόρη, τη θεατρολόγο (και χημικό) Εύη Προύσαλη. Για χάρη της, άλλωστε, πραγματοποίησε μια από τις τελευταίες δημόσιες εμφανίσεις του (ίσως και την τελευταία), τον περασμένο Μάρτιο: παρακολούθησε την εισήγησή της στο δεύτερο συνέδριο του Πανελλήνιου Επιστημονικού Συλλόγου Θεατρολόγων που αφορούσε το θέμα της μετανάστευσης στη σύγχρονη δραματουργία. Ο Αθηνόδωρος Προύσαλης είχε χάσει βέβαια νωρίς τον πατέρα του και τον πλήγωνε επίσης ο θάνατος των δύο αδελφών του καθώς και κάποιων φίλων του. "Ορφανεύεις κι από φίλους" είχε πει στον Αντώνη Πρέκα. Την περασμένη Τετάρτη οι φίλοι/ες της θεατρικής, κινηματογραφικής και τηλεοπτικής δουλειάς του νιώσαμε πραγματικά ότι ορφανέψαμε από έναν φίλο.

Καλοτάξιδος ο κυρ-Αριστείδης, ο Αβακούμ Πεντεδέκας, ο Πανάγος, ο Έπαρχος, ο Ευελπίδης, ο..., ο..., ο... , ο...., ο Κύριος Αθηνόδωρος Προύσαλης.

Ο Αθηνόδωρος Προύσαλης στη Δωδεκάτη Νύχτα στο ΚΘΒΕ

(φωτογραφία από το βιβλίο του Αντώνη Πρέκα Σαν παλιό σινεμά (εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες , 2003)

Επιχείρησις Απόλλων

(φωτογραφία από το βιβλίο του Αντώνη Πρέκα Σαν παλιό σινεμά (εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες , 2003)