Πάσχα του 1944

Θα σας ταξιδέψω (και) σήμερα πίσω στον χρόνο: 65 χρόνια πριν, στο τελευταίο κατοχικό Πάσχα, που γιορτάστηκε στις 16 Απριλίου 1944.

Είναι οι τελευταίοι μήνες της γερμανικής κατοχής και οι κατακτητές, γνωρίζοντας πως χάνουν τον πόλεμο, δείχνουν το πιο σκληρό τους πρόσωπο σε ολόκληρη την Ελλάδα με μανία που χειροτερεύει με τα διάφορα κατορθώματα της Εθνικής Αντίστασης. Λίγες εβδομάδες πριν το ΕΑΜ έχει ιδρύσει την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης, τη γνωστή και ως Κυβέρνηση του Βουνού. Ο πληθωρισμός βρίσκεται στα ύψη. Οι κάτοικοι των πόλεων δεν πεθαίνουν στους δρόμους από την πείνα, ωστόσο τα τρόφιμα εξακολουθούν να είναι δυσεύρετα.

Κι όμως. Το θέατρο στην πρωτεύουσα δεν έχει πάψει ούτε στιγμή να σφύζει από ζωή. Δείτε τη στήλη θεαμάτων από την εφημερίδα Ελεύθερον Βήμα της 26^ης Απριλίου 1944:

Δεκατρία θέατρα σε τέτοιες εποχές δεν είναι μικρός αριθμός. Εμάς, σήμερα, μας αφορά το θέατρο ΚΑΠΡΙΣ. Ένα καινούριο θέατρο, όσο και βραχύβιο: πρωτοεμφανίστηκε στον θεατρικό χάρτη το Πάσχα του 1944. Βρισκόταν στον αριθμό 12 της οδού Πανεπιστημίου και ίσως επρόκειτο για τη μετονομασία κάποιου κινηματογράφου που μετατράπηκε σε θέατρο από κάποιον πανέξυπνο επιχειρηματία που θέλησε να εκμεταλλευτεί την απήχηση της βασίλισσας της τζας Ρένας Βλαχοπούλου.

Εξώφυλλο του κατοχικού περιοδικού Ράδιο-Τραγούδι,
τεύχος Ιανουαρίου 1943 με σκίτσο της Ρένας
Βλαχοπούλου στο εξώφυλλο...

Στο θέατρο ΚΑΠΡΙΣ λοιπόν δίνεται την Κυριακή του Πάσχα η πρεμιέρα της επιθεώρησης Ανθισμένες Πασχαλιές στην οποία, σύμφωνα με τον τύπο της εποχής, εμφανίζονται η Ρένα Βλαχοπούλου, ο Ορέστης Λάσκος, το Τρίο Βάμπαρη, η Φωφώ Χαρμπή, ο Πιέρο Λοβάτι, ο Φραγκίσκος Μανέλλης, ο Μαγκρέλ και 15 πρωταγωνιστές. Επικεφαλής της ορχήστρας τζαζ ο Τάκης Μωράκης. Στα δημοσιεύματα της εποχής δεν γίνεται αναφορά σε άλλους συντελεστές, παρά μόνο στους συγγραφείς της επιθεώρησης που είναι η τριάδα Γιώργος Ασημακόπουλος, Βασίλης Σπυρόπουλος και Παναγιώτης Παπαδούκας. Πρόκειται για μια από τις πρώτες συνεργασίες των τριών συγγραφέων και η πρώτη συνεργασία τους με τη Ρένα Βλαχοπούλου: η θρυλική τριάδα θα χαρίσει στη Ρένα πολλές επιτυχίες στα επόμενα 25 χρόνια—ας αναφέρουμε, ενδεικτικά, τα τραγούδια «Ομόνοια Πλας» και «Καλημέρα ζωή».

Από τη σύνθεση του θιάσου—ένας δημοφιλής κονφερασιέ (Λάσκος), τρία τραγουδιστικά νούμερα (Βλαχοπούλου, Λοβάτι, Τρίο Βάμπαρη), ένας λαϊκός κωμικός (Μανέλλης)—καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται μάλλον για ένα βαριετέ που στήνεται, όπως είπαμε, κυρίως για να εκμεταλλευτεί την επιτυχία της Ρένας (δεν είναι τυχαίο το ότι είναι το πρώτο όνομα στις διαφημίσεις). Τη σεζόν εκείνη (1943-44) η Ρένα έχει χαλάσει κόσμο στο θέατρο «Μοντιάλ» συντροφιά, φυσικά, με τον Γιάννη Σπάρτακο (η συνεργασία τους είχε ξεκινήσει την προηγούμενη χειμερινή σεζόν, στο θέατρο «Πάνθεον»): το δημοφιλέστατο ντουέτο πρωτοστατεί στις επιθεωρήσεις που ανεβαίνουν εκεί. Τον Μάρτιο όμως το «Μοντιάλ» στεγάζει πλέον θίασο πρόζας και το ντουέτο Βλαχοπούλου-Σπάρτακος αρχίζει παραστάσεις στο θρυλικό Σινέ News (το σημερινό «Αστορ») της οδού Σταδίου όπου δίνουν μίνι συναυλίες αμέσως μετά την προβολή των ταινιών (συνήθως επίκαιρα, εξ ου και το News…). Λόγω της κοσμοσυρροής μάλιστα δίνουν τρεις παραστάσεις τη μέρα (αρχίζοντας από τις 10 το πρωί!).

Μετά από όλη αυτή την επιτυχία είναι φυσικό η Ρένα Βλαχοπούλου να είναι περιζήτητη. Έτσι, παράλληλα με τις εμφανίσεις στο Σινέ News, αρχίζει από το Πάσχα να εμφανίζεται και στο νέο θέατρο «Καπρίς», όπου συνεργάζεται για πρώτη φορά και με τον Τάκη Μωράκη. Ο Τάκης Μωράκης ήταν από τους πρώτους που ανακάλυψαν την αξία της νεαρής Κερκυραίας όταν ακόμα βρισκόταν στην Κέρκυρα, ακούγοντάς τη να τραγουδά κάπου στο νησί. Δυστυχώς δεν έχω ακόμα ανακαλύψει ποια τραγούδια του ερμήνευε η Ρένα στις Ανθισμένες πασχαλιές (η έρευνα φυσικά συνεχίζεται!), ωστόσο οι παραστάσεις του έργου αυτού κράτησαν λιγότερο και από ό,τι συνηθιζόταν τότε: οι κατοχικές επιθεωρήσεις είχαν συνήθως ένα μήνα ζωής, αλλά αυτό το έργο κατέβηκε 18 μέρες μετά, στις 2 Μαΐου. Την επόμενη μέρα ο θίασος του «Καπρίς» παρουσίασε την επιθεώρηση Αρλούμπες του δημοσιογράφου Ιωάννη Φερμάνογλου, σε μουσική και πάλι Τάκη Μωράκη (ο Φερμάνογλου, για την ιστορία, υπέγραφε αρκετά τραγούδια που έγραφε και του χάριζε η Δανάη Στρατηγοπούλου: το πιο φημισμένο από αυτά ήταν το «Τι είναι αυτό που το λένε αγάπη» που μελοποίησε ο Τάκης Μωράκης και τραγούδησαν πολλές σημαντικές φωνές του ελαφρού τραγουδιού—ανάμεσά τους και η Ρένα Βλαχοπούλου, με τη συνοδεία της ορχήστρας του ΕΙΡ, ηχογράφηση που έχει κυκλοφορήσει ευρέως τα τελευταία χρόνια σε βινύλιο και CD). Η νέα επιθεώρηση αποδείχτηκε ακόμα πιο βραχύβια και «άντεξε» δύο μόλις εβδομάδες. Ίσως αυτό να οφειλόταν στο έργο, ίσως στον «αδύναμο» θίασο, ίσως στις δύσκολες μέρες που ζούσε η θεατρική Αθήνα μαζί με όλη την υπόλοιπη Ελλάδα.

Πάντως, λίγες μέρες μετά, η Ρένα Βλαχοπούλου ξεκίνησε τις εμφανίσεις της στο θέατρο «Ερμής» της οδού Καρόλου (εκεί που βρίσκεται σήμερα το θέατρο «Βέμπο») ως η βασική τραγουδίστρια ενός μεγάλου θιάσου με πολλά γερά ονόματα που ωστόσο αναγκάστηκε να παρουσιάσει 5 έργα μέσα σ’ ένα καλοκαίρι, το τελευταίο κατοχικό καλοκαίρι, ενώ το θέατρο «Καπρίς» μάλλον εξαφανίστηκε για πάντα από τον θεατρικό χάρτη... Θα άξιζε πάντως να γίνει κάποια στιγμή μια ουσιαστική μελέτη, με όσα στοιχεία μπορούν να συγκεντρωθούν από τη σκοτεινή αυτή περίοδο, για να δούμε τι είδους κοινό συγκέντρωναν όλες εκείνες οι παραστάσεις που ηρωικά ο κόσμος του θεάτρου κατάφερνε να ανεβάζει εκείνα τα δίσεκτα χρόνια.

Με αυτές τις άγνωστες στιγμές του θεατρικού χτες και τις ξεθωριασμένες εικόνες ενός παράξενου Πάσχα, σας εύχομαι χρόνια πολλά και καλά. Να χαίρεστε τους δικούς σας ανθρώπους και να χαρίζετε αγάπη.