Η "παρουσία" της Ρένας Βλαχοπούλου στη διημερίδα "Ο ηθοποιός και η τέχνη της υποκριτικής: Θεωρία και Πράξη, Ιστορία και Παρόν".

Με μεγάλη επιτυχία διεξήχθη στις 6 και 7 Οκτωβρίου η επιστημονική διημερίδα «Ο ηθοποιός και η τέχνη της υποκριτικής: Θεωρία και Πράξη, Ιστορία και Παρόν» που διοργάνωσε το Τμήνα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών για να τιμήσει την Αγνή Μουζενίδου, η οποία χάθηκε πρόωρα τον Δεκέμβριο του 2007. Παρουσιάστηκαν περισσότερες από 35 ανακοινώσεις που κάλυψαν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων και εποχών του ελληνικού θεάτρου. Θα αναφερθώ εδώ μόνο σε εκείνες που είχαν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο σχέση με τη Ρένα Βλαχοπούλου.

Θα ξεκινήσω από την ανακοίνωση της Αθηνάς Καρτάλου με τίτλο «Η παρουσία της Ρένας Βλαχοπούλου μέσα από την οπτική των Star Studies». Η κ. Καρτάλου, διδάσκουσα στο Τμήμα Κινηματογράφου του Α.Π.Θ., παρουσίασε με έναν ενδιαφέροντα τρόπο τη σταδιοδρομία της Ρένας Βλαχοπούλου εφαρμόζοντας ένα θεωρητικό μοντέλο που έχει ήδη χρησιμοποιήσει για να αναλύσει την περίπτωση του Λάμπρου Κωνσταντάρα και που μάλλον σχεδιάζει να εφαρμόσει και σε άλλους/ες ηθοποιούς του εμπορικού κινηματογράφου. Η κ. Καρτάλου επιχείρησε να εξηγήσει τη διαχρονική απήχηση της Ρένας Βλαχοπούλου παρουσιάζοντας την πορεία της και ερμηνεύοντας διάφορες πτυχές της καριέρας της. Αν και υπήρξαν κάποιες ανακρίβειες—όπως πχ ότι οι Πρωτευουσιάνικες Περιπέτειες έχουν χαθεί ή ο αριθμός των παραστάσεων στις οποίες εμφανίστηκε η Βλαχοπούλου (ανακρίβειες που οφείλονται σε ελλιπή ενημέρωση της κ. Καρτάλου ή στο γεγονός ότι άντλησε στοιχεία μόνο από το βιβλίο του Μ. Δελαπόρτα Βίβα Ρένα)—αλλά και σημεία στα οποία διαφωνώ με την προσέγγιση της κ. Καρτάλου (πχ τα συμπεράσματά της από τη σύγκριση φωτογραφιών της Ρένας με φωτογραφίες των σταρ του διεθνούς σινεμά), θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι σύγχρονοι/ες μελετητές/τριες του κινηματογράφου μας ασχολούνται με το φαινόμενο Ρένα Βλαχοπούλου και προτείνουν ερμηνείες του (αναφέρω εδώ ότι για τη Βλαχοπούλου έχουν επίσης γράψει στο παρελθόν η Ελίζα-Άννα Δελβερούδη—διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης—και κυρίως η Λυδία Παπαδημητρίου—διδάσκουσα στο Liverpool John Moores University—η οποία έχει αφιερώσει ένα κεφάλαιο του εξαιρετικού βιβλίου της The Greek Film Musical σε μια συγκριτική παρουσίαση της πορείας της Ρένας και της Αλίκης Βουγιουκλάκη στο ελληνικό μιούζικαλ).

Η ανακοίνωση του Απόστολου Πούλιου με τίτλο «Ελληνίδες ηθοποιοί και ηλικία: η κατασκευή και τροφοδότηση μύθων μέσα από τηλεοπτικές συνεντεύξεις» παρουσίασε, από τη σκοπιά της Εθνομεθοδολογικής Ανάλυσης Συνομιλίας, τρόπους με τους οποίους τέσσερις δημοφιλείς ηθοποιοί του ελληνικού θεάτρου και κινηματογράφου (Αλίκη Βουγιουκλάκη, Ρένα Βλαχοπούλου, Άννα Καλουτά και Μάρθα Βούρτση) συγκροτούν την ηλικιακή τους ταυτότητα στη διάρκεια τηλεοπτικών συνεντεύξεων. Μια πολύ σύντομη αναφορά στη Ρένα Βλαχοπούλου ως βασικό στελέχος του μουσικού θεάτρου έγινε και από τον Γρηγόρη Ιωαννίδη, λέκτορα στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην ανακοίνωσή του με τίτλο «Η ώρα των δεξιοτεχνών: η επιβολή των Ελλήνων πρωταγωνιστών στη δεκαετία του ’60» παρουσιάζοντας το θεατρικό τοπίο της δεκαετίας του ’60 (και πριν αναφερθεί αναλυτικά στον Βασίλη Διαμαντόπουλο, την Έλλη Λαμπέτη και τον Δημήτρη Χορν).

Ωστόσο η «παρουσία» της Ρένας Βλαχοπούλου έγινε αισθητή και μέσα από τα λόγια μιας γυναίκας που τη γνώρισε καλά. Η Έλντα Πανοπούλου ήταν η προτελευταία ομιλήτρια της διημερίδας (σε ένα στρογγυλό τραπέζι με τίτλο «Η τέχνη του ηθοποιού σήμερα» στο οποίο επρόκειτο να συμμετάσχουν τέσσερις ηθοποιοί αλλά τελικά εμφανίστηκαν μόνο η Έλντα και η Κατερίνα Παυλάκη). Η εισήγηση της Έλντας είχε τίτλο «Ο ηθοποιός στη σύγχρονη επιθεώρηση» και άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις. Δίχως σημειώσεις ή «εμφανή» προετοιμασία, η τελευταία σπουδαία πρωταγωνίστρια της επιθεώρησης παρουσίασε, με αγάπη αλλά και αυτοκριτική διάθεση, τη μαγεία και τις δυσκολίες της επιθεωρησιακής τέχνης και τεχνικής, εντυπωσιάζοντας το κοινό με την ευφράδεια και την άνεσή της και δίνοντας ερεθίσματα για μια ημίωρη περίπου συζήτηση που, αν και δεν αφορούσε τελικά την τέχνη του επιθεωρησιακού ηθοποιού αλλά την κατάσταση της επιθεώρησης σήμερα και το μέλλον της, έδειξε ότι το είδος αυτό αφορά ακόμα τον κόσμο. Η αλήθεια είναι όμως ότι στη συζήτηση πρωτοστάτησαν η Λίλα Μαράκα (που έχει δημοσιεύσει σημαντικές μελέτες για την επιθεώρηση των πρώτων δεκαετικών του ‘20ού αιώνα), ο γνωστός συγγραφέας-σκηνοθέτης Κώστας Ασημακόπουλος και ο ιστορικός Νεοκλής Σαρρής και όχι νεότεροι/ες θεατρολόγοι που βρίσκονταν εκεί, γεγονός που ίσως δείχνει ότι η επιθεώρηση δεν έχει κερδίσει ακόμα την προσοχή των νέων μελετητών και επιστημόνων του θεάτρου. Φυσικά η Έλντα αναφέρθηκε, στη διάρκεια της εισήγησής της αλλά και της συζήτησης που ακολούθησε, παραπάνω από μία φορά στη μεγάλη δασκάλα της (αλλά και κουμπάρα της!), τη σπουδαία Ρένα Βλαχοπούλου, την κορυφαία επιθεωρησιακή ηθοποιό του 20^ου αιώνα. Έτσι η παρουσία της Έλντας Πανοπούλου (που ήταν μια πολύ ευχάριστη έκπληξη για μένα) έκανε πιο ζωντανή την παρουσία της Ρένας Βλαχοπούλου που, για τα μέτρα της... περίστασης, ήταν τελικά αρκετά σημαντική!

Βέβαια η μεγάλη απούσα πρωταγωνίστρια αυτής της ημερίδας ήταν η Αγνή Μουζενίδου, μια σπουδαία γυναίκα και δασκάλα, όπως μαρτυρούν όσοι/ες τη γνώρισαν από κοντά. Ήταν συγκινητική η παρουσία της μητέρας της Μόσχας Μουζενίδου σε όλη τη διάρκεια της διημερίδας: καθισμένη στην πρώτη σειρά των καθισμάτων, άκουγε με προσοχή τις ανακοινώσεις των συνέδρων αλλά και τις αναμνήσεις κάποιων από αυτούς που είχαν την τύχη να ζήσουν την Αγνή Μουζενίδου. Στους συνέδρους μοιράστηκε ένα λεύκωμα με τίτλο Της Αγνής: υστερόγραφο που επιμελήθηκαν η Κωνστάντζα Γεωργακάκη και η Εύα Στεφανή (πρόκειται για τον 6^ο τόμο της σειράς Παράβασις που εκδίδει το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ergo). Στο λεύκωμα περιλαμβάνονται αναμνήσεις φίλων, συναδέλφων και μαθητών/τριών της Αγνής Μουζενίδου, μια λεπτομερής καταγραφή των παραστάσεων και της επιστημονικής της δραστηριότητας και, τέλος, η πολυτιμότατη «Ελληνική βιβλιογραφία για την υποκριτική τέχνη και τους ηθοποιούς στον 20^ο αιώνα», ένας κατάλογος τον οποίον συνέταξαν η Αγνή Μουζενίδου και η θεατρολόγος Σμαράγδα Μεγαλοπούλου και στον οποίο θα ανατρέχουν σίγουρα όσοι/ες ενδιαφέρονται να εντοπίσουν κείμενα για ηθοποιούς του προηγούμενου αιώνα (και φυσικά θα εντοπίσουν και το όνομα της Ρένας Βλαχοπούλου μέσα!).

Η διημερίδα στέφθηκε με επιτυχία και αξίζουν συγχαρητήρια και ευχαριστίες στην οργανωτική επιτροπή: τον Βάλτερ Πούχνερ, τον Νάσο Βαγενά, την Άννα Καρακατσούλη και, κυρίως, την Ευανθία Στιβανάκη και τον Γρηγόρη Ιωαννίδη που ακούραστα δούλεψαν για αυτή την εκδήλωση από το καλοκαίρι και με τη συνεχή τους παρουσία εξασφάλισαν την ομαλή διεξαγωγή και την επιτυχία της.