Τρία χρόνια χωρίς τη Δανάη Στρατηγοπούλου

Συμπληρώθηκαν σήμερα το πρωί τρία χρόνια από τη μέρα που πέθανε η μεγάλη ερμηνεύτρια, ποιήτρια και μεταφράστρια Δανάη Στρατηγοπούλου. Ήταν η μέρα του Αγίου Αθανασίου, 18 Ιανουαρίου του 2009, που η Δανάη πέρασε στην αθανασία. Η Δανάη σφράγισε το προ- πολεμικό και μεταπολεμι- κό ελαφρό τραγούδι με τις δαντελένιες ερμηνείες της και μας χάρισε (δίδαξε στην ουσία) τις ωραιότερες εκδοχές των τραγουδιών του Αττίκ και του Χαιρόπουλου. Μας γνώρισε το έργο του Πάβλο Νερούδα και άλλων λατινοαμερικανών ποιητών και συγγραφέων. Μας χάρισε τη δική της ποίηση, τα δικά της τραγούδια (άλλοτε μόνο στίχους--"Τι είναι αυτό που το λένε αγάπη", "Αν σ' αρνηθώ αγάπη μου", "Ο τοίχος"--άλλοτε στίχους και μουσική--"Έγραψα τη μοίρα μας καυτό μελάνι", "Ο φίλος", "Φουρτούνα θάλασσα"). Μας γνώρισε μαθήτριες, μαθητές της αλλά και συνεργάτες της (ο τραγουδοποιός Σπήλιος Μεντής ήταν δική της "ανακάλυψη"). Μας έδωσε μέσα από τα γραφτά της, τα λόγια της και τη στάση της μαθήματα και παραδείγματα αγωνιστικότητας, αλληλεγγύης, δυναμισμού και αξιοπρέπειας. Μαζί με τον σύζυγό της, τον δημοσιογράφο Γιώργο Χαλκιαδάκη, μάς χάρισαν την κόρη τους Λήδα Χαλκιαδάκη, που βαδίζοντας στα χνάρια της μητέρας της, ακολουθώντας όμως τους δικούς της δημιουργικούς δρόμους, εξελίχθηκε σε σημαντικότατη ερμηνεύτρια, τραγουδοποιό και ποιήτρια. 

Όταν ρώτησα τη Λήδα Χαλκιαδάκη, στη διάρκεια μιας συνέντευξης που μου παραχώρησε λίγες μέρες μετά τον θάνατο της μητέρας της, αν ξεχωρίζει εκείνη κάτι από το τεράστιο έργο της Δανάης, μού απάντησε: "Η Δανάη ήταν φυσικά ένας άνθρωπος του πνεύματος. Ήταν επίσης μια ολοκληρωμένη γυναίκα στην προσωπική της ζωή, αγάπησε πολύ, έγινε μητέρα και ευτύχησε να χαρεί πολλά χρόνια τα τρία εγγόνια της. Ωστόσο, για μένα, η κορύφωση της Δανάης ως προσωπικότητας είναι το σκεπτόμενο αίσθημά της. Και αυτή είναι η μεγάλη παρακαταθήκη που αφήνει στους Έλληνες, δηλαδή αυτό που εκφράστηκε μέσα από τη φωνή της ως κορυφαίας ερμηνεύτριας του τραγουδιού."

Αυτό το σκεπτόμενο αίσθημα της Δανάης θέλησα να σας μεταφέρω και φέτος, μέσα από τη φωνή της και την πένα της. Θα ξεκινήσω με δυο τραγούδια, ένα πασίγνωστο και ένα λιγότερο γνωστό. Το "Τρεχαντήρι" του Αττίκ, ένα πραγματικό αριστούργημα που εμπνεύστηκε ο Αττίκ στα Κύθηρα το 1923. Η Δανάη το τραγούδησε μοναδικά σε δίσκους 78 στροφών λίγο μετά τον πόλεμο. Αυτή την ηχογράφηση διάλεξα να ακούσουμε και σήμερα. Ο Αττίκ τής έλεγε ότι τρεχαντήρια είναι οι καλλιτέχνες που δεν ξέρουν ποτέ τη μοίρα τους. Σήμερα εδώ, αύριο εκεί. Σκέφτομαι ότι τελικά τρεχαντήρια είμαστε όλοι/ες μας...

Ακούγοντας τη Δανάη να τραγουδάει για τη μοίρα του τρεχαντηριού, έρχεται στο μυαλό μου το λιγότερο γνωστό τραγούδι της "Έγραψα τη μοίρα μας με καυτό μελάνι". Πρόκειται για ένα αδικημένο τραγούδι: ηχογραφήθηκε το 1965 για τον δίσκο Η Δανάη τραγουδάει Δανάη (η πρώτη ολοκληρωμένη δισκογραφική πρόταση Ελληνίδας τραγουδοποιού). Ωστόσο, όταν ο δίσκος αυτός κυκλοφόρησε σε CD πριν δέκα χρόνια (στο πλαίσιο του διπλού CD που περιλαμβάνει τα άπαντα της Δανάης στις 33 και τις 45 στροφές), οι υπεύθυνοι της εταιρίας προτίμησαν να εντάξουν στον ψηφιακό δίσκο αποσπάσματα από τις πρόβες της ηχογράφησης του δίσκου και να αφήσουν εκτός δυο από τα ωραιότερα τραγούδια του: τον "Τοίχο" (μουσική Ανδρέα Οικονόμου, στίχοι Δανάης), με το οποίο η τραγουδίστρια διαγωνίστηκε στο Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης το 1964, και το "Έγραψα τη μοίρα μας", ένα τραγούδι της που η ίδια αγαπούσε πολύ. Ας το ακούσουμε σήμερα, ηχογραφημένο από το παλιό βινύλιο.

Ένα πασίγνωστο τραγούδι που γνώρισε διεθνή επιτυχία ήταν το περίφημο "Τι είναι αυτό που το λένε αγάπη" Τη μουσική του έγραψε ο Τάκης Μωράκης. Τους στίχους έγραψε η Δανάη, αλλά τους παραχώρησε στον δημοσιογράφο Γιάννη Φερμάνογλου (όπως και τους στίχους άλλων τραγουδιών) για να τον ευχαριστήσει που δημοσίευε φωτογραφίες μαθητριών της στα έντυπα στα οποία εκείνος εργαζόταν. Ωστόσο του είχε ζητήσει (μόνο για αυτό το τραγούδι) να της δώσει τα μισά ποσοστά. Ο Φερμάνογλου δεν το έκανε, αλλά χρόνια μετά της έδωσε ένα ιδιόχειρο σημείωμα με το οποίο βεβαίωνε ότι οι στίχοι του τραγουδιού της ανήκουν. Χρόνια μετά τον θάνατό του, μετά από πολύ κόπο, η Δανάη κατάφερε να πείσει τους ιθύνοντες ότι το τραγούδι της ανήκει (αν και στις περισσότερες εκδόσεις του, ακόμα και σήμερα, παρουσιάζεται το όνομα του Φερμάνογλου ως στιχουργού). Σε κάθε περίπτωση, ας ακούσουμε το υπέροχο αυτό τραγούδι από τη μούσα του blog. Πρόκειται για μια ηχογράφηση που πραγματοποίηθηκε στους ραδιοθαλάμους του ΕΙΡ στα μέσα της δεκαετίας του '50, αλλά έχει κυκλοφορήσει επανειλημμένα σε βινύλιο και CD από το 1991 μέχρι σήμερα.

Ας περάσουμε τώρα στην πένα της Δανάης. Μια σπάνια ηχογράφηση από μια υπέροχη βραδιά που ζήσαμε αρκετοί/ές προνομιούχοι/ες τον Αύγουστο του 2000 στον Άη-Νικόλα της Ραφήνας. Επί δέκα χρόνια η Λήδα Χαλκιαδάκη οργάνωνε σε αυτή την υπέροχη γωνιά της Αττικής μουσικοποιητικές βραδιές υπό το φως της Αυγουστιάτικης Πανσελήνου. Τη χρονιά εκείνη η εκδήλωση ήταν αφιερωμένη στον Γιώργο Σεφέρη. Ωστόσο, κάποια στιγμή η Δανάη ζήτησε να διαβάσει ένα δικό της ποίημα. Κανείς φυσικά δεν μπορούσε ποτέ να της αρνηθεί τίποτα. Έτσι η Δανάη ανέβηκε στη σκηνή, μίλησε στο κοινό με πολύ χιούμορ (παρομοίασε τον ευατό της με τη Μέδουσα επειδή ο αέρας ανακάτωνε τα μαλλιά της), διάβασε το ποίημά της και αποθεώθηκε. Ευτυχώς διέσωσα με ερασιτεχνικά μέσα εκείνη την απαγγελία και έτσι μπορώ να τη μοιραστώ για άλλη μια φορά μαζί σας. Η φωνή της Δανάης γεμίζει από συγκίνηση όταν αναφέρεται στα εγγόνια της, Γιώργο-Απόλλωνα, Ευδοκία και Κωνσταντίνο-Θησέα, στην κόρη της και, στο τέλος στον αγαπημένο της σύζυγο, που μέχρι το τέλος της ζωής της θυμόταν και λαχταρούσε να ακούσει τη φωνή του.

ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΜΟΥ ΠΟΙΗΜΑ


Το στερνό ποίημα που θα γράψω
δε θα μοιάζει με τα δικά σας.
Θα έχει τον τρόπο που ετοιμάζομαι
να καθίσω, που ισιώνω τα γυαλιά μου.
Θα έχει δυο δάχτυλα να σφίγγουν
τον κρόταφό μου --όπως η Μίρκα μου--
όταν σκέφτομαι, και το βλέμμα μου

όταν αφαιρένομαι· και τη φωνή μου

την αλλιώτικη κάθε φορά:

βραχνή, γάργαρη, βαρετή, παιδική

μοιραία και τα χίλια ενδιάμεσά της.

Το ποίημά μου θα βουρκώνει με τους πολέμους,

με τις πλημμύρες και τους σεισμούς,

με την πείνα και το άθλιο

εμπόριο της ανθρώπινης σάρκας

στην Ινδοκίνα και το Βέλγιο και παντού.

Θα έχει εφιάλτες, διθύραμβους,

απόγνωση και περισυλλογή

στο μέτρο του Ανήσυχου Ελεύθερου Έλληνα.

(τις νιρβάνες δεν τις κατάλαβα ποτέ).

Το ποίημά μου θα είναι γαλάζιο

σαν το βλέμμα του Γιώργου-Απόλλωνα.

Θα είναι τρυφερό σαν το χαμόγελο

της Ευδοκίας και βεργολυγερό

σαν τον Κωνσταντίνο Θησέα. Θα 'ναι

ζωγραφιστό σαν τον Άη-Νικόλα

της Ραφήνας, λουσμένον στις μελωδίες

της Λήδας.

Το ποίημά μου θα το γράψουν

τα τρία δάχτυλά μου με το στυλό

του αγαπητού μου Αγαπητού, ενώ θα πίνω τον

καφέ του χρυσού μου Χρυσού,

και θα με τρέφει μια λαχτάρα,

μια φλογερή υπομονή*

να χτυπήσει το τηλέφωνο

και να είσαι εσύ...

*Η φλογερή υπομονή είναι του Ρεμπώ, το υιοθέτηκε και ο Νερούδα

Άφησα για το τέλος ένα ποίημα που έχει ιδιαίτερη σημασία για μένα, καθώς συνδέει τη Δανάη με μένα και κάποια ακόμα νεαρά (τότε...) παιδιά που είχαμε την τύχη να βρεθούμε κοντά της, να μας "χρίσει" θετά της εγγόνια και να μας χαρίσει τη συντροφιά της, τη σοφία της, τις αναμνήσεις της αλλά και κάποιους στίχους της, αυτοσχέδια ποιήματα για τον καθένα ξεχωριστά αλλά και ένα ποίημα που συμπεριέλαβε στην τελευταία της ποιητική συλλογή Αλλιώτικα από τ' άλλα (εκδόσεις Ιωλκός, 2002) και αφιέρωσε στη μνήμη του Δαμιανού Στρομπούλη και του Γλαύκου Αλιθέρση και στα εγγονοθετημένα της: Νάσο Παΐδα, Άρη Βασιλειάδη, Γιώργο Σιμήρη, Γιώργο Κακούτα, Απόστολο Πούλιο, Φρέντυ Πυτιλάκη και Μάριο Μύλαρη.

 
ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ

Πόση έγνοια για το τίποτα

Πόση αδιαφορία για το παν

Πόσοι πήραν το φιλί που έστειλα στον κόσμο

Πόσες ανησυχίες περιμένουν να μου γίνουν στίχοι.

Πόσα ναυάγια μου 'γιναν κοράλλια ξεγδαρτικά στα μέσα μου

Πόσα ναυάγια γίναν μέσα μου μαργαριτάρια

Πόσοι -- πόσο πενθούμε μια νεκρή πεταλούδα

Πόσες λέξεις κρύβει το σ' αγαπώ

Πόσο "κόσμος" είμαι εγώ μα δεν το ξέρει ο κόσμος.

Πόσοι ήλιοι για να λιώσει ο πάγος της αμφιβολίας

Πόσες ζωές ακόμα ώς να ξανανταμώσουμε

Πόσα σημάδια αφήνουν οι χαρές.

Πόσα αστέρια συναντιούνται σε μια στάλα βροχής

Πόσο αγαπάω τους υδάτινους αυλούς της βροχής

Πού πήγε η βελούδινη σεμνότητα του μενεξέ;

Πού πήγε η ανοιξιάτικη αττική κοσμοφρόσυνη χάρη;

Πού πήγε το ιώδες και η σκιά των θυμαριών;

Πού είμαι;

Πού θα 'μαι;

Η Δανάη Στρατηγοπούλου είναι πάντα εδώ. Την ευχαριστούμε για όλα.


(Διαβάστε εδώ μια αρκετά εκτενή ανάρτηση του Rena Fan για τη ζωή και το έργο της Δανάης Στρατηγοπούλου)