Σαν σήμερα το 1943: Έτσι είν' η ζωή

Στις 10 Φεβρουαρίου 1943 δόθηκε στο θέατρο Παπαϊωάννου η τελευταία παράσταση της μουσικής ηθογραφίας των Δημήτρη Ευαγγελίδη και Κώστα Γιαννίδη Έτσι είν' η ζωή. Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά την Πρωτοχρονιά από τον θίασο Πέτρου Κυριακού-Ορέστη Μακρή-Καίτης Βερώνη, με καλλιτεχνικό διευθυντή τον Άγγελο Μαυρόπουλο (σύζυγο της Καίτης Βερώνη), έκτακτη συμμετοχή του Γιάννη Πρινέα και "ειδική εμφάνιση" της Σοφίας Βερώνη (αδελφής της Καίτης). Η Σοφία κλήθηκε να αντικαταστήσει την Ηώ Παλαιολόγου, η οποία είχε διαφωνίες με τους θιασάρχες σχετικά με τον ρόλο που της ανατέθηκε και ζήτησε να απαλλαγεί από την υποχρέωση να εμφανιστεί στο συγκεκριμένο έργο του θιάσου. Η Σοφία Βερώνη εμφανιζόταν ήδη στο θέατρο Απόλλων που παρουσίαζε με μεγάλη επιτυχία αναβιώσεις παλιών οπερετών, αλλά αποδεσμεύτηκε από εκεί για να συμπράξει με τον θίασο της αδελφής της. Ρομαντζιέρα του θεάτρου Παπαϊωάννου ήταν η Ρένα Βλαχοπούλου, που όπως έχουμε πει πολλές φορές, εμφανιζόταν ταυτόχρονα και στις επιθεωρήσεις που παρουσιάζονταν στο θέατρο Πάνθεον.

Ο Σώτος Πετράς έγραψε στη Βραδυνή πως το Έτσι είν' η ζωή ήταν ένα έργο με αξιώσεις που θα μπορούσε να ανήκει και στο ρεπερτόριο των θιάσων πρόζας (άλλωστε, φαίνεται πως τα τραγούδια του Κώστα Γιαννίδη δεν ήταν τόσο πολλά όσο σε άλλες μουσικές ηθογραφίες και οπερέτες--το επισήμανε ο Αχιλλέας Μαμάκης στα Αθηναϊκά Νέα). Για τον Αχιλλέα Μαμάκη ήταν, απλώς, ένα "συμπαθητικό στο είδος του" έργο, ενώ ο Θ-ς επισήμανε στην Ακρόπολη πως ο Ευαγγελίδης πέτυχε τον διπλό στόχο "και η πλατεία να τέρπεται και η γαλαρία να ενθουσιάζεται"--όμως θεώρησε πως το έργο περιείχε κάποιους εκτός τόπου και χρόνου "λυρισμούς". Το Έτσι είν' η ζωή ήταν περισσότερο κωμωδία με εμβόλιμες συγκινητικές σκηνές παρά δράμα. Δεν στάθηκε δυνατό να εντοπίσω την υπόθεσή του, αλλά με βάση τα ρεπορτάζ καταλαβαίνω ότι εκτυλίσσεται σε μια πλακιώτικη αυλή (το καλόγουστο σκηνικό του Μάριου Αγγελόπουλου θύμιζε Εθνικό Θέατρο, έγραψε ο Αθανάσιος Σαράφης στον Πρωινό Τύπο) και βασικός ήρωας ήταν ο Πέτρος Κυριακός, που εμφανιζόταν πλέον στον ρόλο ενός ώριμου ερωτευμένου αγνού ανθρώπου του λαού, του Τάσου, που είναι πονεμένος γιατί η Ρίτα, η κοπέλα που αγαπά δεν τον θέλει (ρόλος με δραματική υφή χάρη στον οποίο ο Κυριακός συγκινούσε πραγματικά το κοινό). Την υποδύεται η Καίτη Βερώνη ("σε εξαιρετική φόρμα. Περίφημη ηθοποιία που θα την εζήλευαν και καλλιτέχνιδες της πρόζας και μπρίο εξαιρετικό"--αχ, αυτή η ανάγκη να συγκρίνονται πάντα οι ηθοποιοί του μουσικού θεάτρου με τις/τους ηθοποιούς της πρόζας) που προτιμά έναν νεότερο άντρα, τον Χάρη (Άγγελος Μαυρόπουλος). Αν και θιασάρχης, ο Ορέστης Μακρής εμφανιζόταν σε έναν δευτερεύοντα ρόλο, ως, φυσικά, μεθυσμένος Καράμπελας--δίνοντας έναν έντονο ηθογραφικό τόνο στο έργο. 

Ο Ορέστης Μακρής, η Καίτη Βερώνη και η Σοφία Βερώνη
στη μουσική ηθογραφία των Ευαγγελίδη-Γιαννίδη Έτσι είν' η ζωή
στο θέατρο Παπαϊωάννου. Η σκηνογραφία είναι του Μάριου Αγγελόπουλου.
Πολύ σπάνια έχουμε την ευκαιρία να βλέπουμε φωτογραφίες από παραστάσεις 
της Κατοχής--ιδιαίτερα έργων του μουσικού θεάτρου.
Η συγκεκριμένη δημοσιεύτηκε στο βιβλίο Τα τραγούδια του Κώστα Γιαννίδη
(εκδ. Φίλιππος Νάκας)

Ο Γιάννης Πρινέας εμφανιζόταν στον μπουφόνικο ρόλο του Παρασκευά, ενώ το γέλιο κέρδιζε και η καρατερίστα Πόπη Μέγγουλα ως Αφροδίτη--ειδικά σε έναν γυναικοκαβγά, στο τέλος της πρώτης εικόνας, με τη νεαρότερη Ρόζα (Δίτη Λίντα). Η Σοφία Βερώνη υποδυόταν την Έλλη, έναν ρόλο που της επέβαλε μια κάπως στομφώδη απαγγελία (άγνωστο γιατί), ενώ εμφανίζονταν και οι δύο κόρες του Πέτρου Κυριακού, επιβεβαιώνοντας τους καλούς οιωνούς της πρώτης τους εμφάνισης (στο προηγούμενο έργο του θιάσου, τα Αθηναϊκά μοτίβα) για τη συνεχή εξέλιξή τους. Στην παράσταση εμφανιζόταν ακόμα ο Απόλλων Γαβριηλίδης (υπεύθυνος και για τις χορογραφίες του έργου) στον μπριλάντε ρόλο του Χρηστάκη Μποροβίνου καθώς και οι ηθοποιοί Μίστος Χαντάς και Μπαλαδήμας. 

Ο Πέτρος Κυριακός με τις κόρες του Κατερίνα και Ρίτσα
Οι τρεις του εκτελούσαν ένα τραγούδι του Γιαννίδη
στο Έτσι είν' η ζωή ξεσηκώνοντας θύελλα χειροκροτημάτων
Φωτογραφία: Καλλιτεχνικός Κόσμος

Στην επιτυχία του Έτσι είν' η ζωή, πάντως, συνέβαλε σε μέγιστο βαθμό η μουσική του Γιαννίδη που, σύμφωνα με τον Σαράφη, έγραψε "τραγούδια με πολύ αίσθημα και άψογα τεχνικώς"  (αν και ο Θ-ς του Πρωινού Τύπου, που χαρακτήρισε τη μουσική όπως πάντα "ετοιμοπαράδοτη προς εκλαΐκευσιν", αναγνώρισε επιρροές από τον Εντουάρντο Μπιάνκο). Η πρώτη από τις τρεις εικόνες του έργου χαρακτηρίστηκε "αρτιωτάτη", ενώ στη συνέχεια η πολυπλοκότητα του μύθου και μια χαλάρωση της δομής ζημίωναν κάπως το έργο. 

Η Σοφία Βερώνη σε προπολεμικό ανέβασμα
της οπερέτας Η κοντέσσα του χορού.
Φωτογραφία από το βιβλίο του Αρτέμη Μάτσα
Μεγάλες Θεατρικές Οικογένειες
(εκδ. Πιτσιλός, 1978)

Ωστόσο, η παράσταση, που σκηνοθέτησε ο ίδιος ο Ευαγγελίδης, είχε δυο πρωτοτυπίες που τονίστηκαν από όλες τις εφημερίδες. Πρώτον, υπήρχε ένας κινηματογραφικός πρόλογος που κατατόπιζε τον  θεατή ("κινηματοληψία: Κ. Κάρπου" έγραφαν οι διαφημίσεις--διόλου ευκαταφρόνητη καινοτομία για τις δυσκολίες της Κατοχής...). Δεν εμφανίζονταν ηθοποιοί σε αυτόν. Σε μια οθόνη που κατέβαινε μπροστά από την αυλαία οι θεατές έβλεπαν τον τίτλο του έργου, τη διανομή και, μετά, το πρώτο χειρόγραφο του έργου που περιλάμβανε την αρχή του μύθου: "ενώνεται δε μία φράσις του χειρογράφου της οθόνης με την σκηνήν όπου επαναλαμβάνεται η ίδια φράσις, σταματά η προβολή της ταινίας και αρχίζει η εκτύλιξις της δράσεως του έργου" (Αθηναϊκά Νέα, 31-12-1942). Η δεύτερη πρωτοτυπία αφορούσε τη ρομαντζιέρα του θιάσου, τη Ρένα Βλαχοπούλου, η οποία στο τέλος της πρώτης εικόνας εμφανιζόταν μπροστά από την αυλαία και τραγουδούσε δυο "ωραιότατα", κατά τον Αθανάσιο Σαράφη, τραγούδια που είχαν ήδη τραγουδηθεί από τις/τους ηθοποιούς νωρίτερα: το "Έτσι είν' η ζωή" και το "Μια γυναίκα θερμή". Η ερμηνεία της μοναδικής Ρένας Βλαχοπούλου ξεκούραζε το κοινό, έγραψε ο Σώτος Πετράς, ενώ ο Θ-ς στην Ακρόπολη έγραψε ότι στο μπιζάρισμα των τραγουδιών της "πολλούς σαματάδες εγείρει κάθε βράδυ η φλογερά γαλαρία"...

Ακροστιχίδα του 1943, καθώς το Έτσι ειν' η ζωή
ήταν ο πρωτοχρονιάτικος μπουναμάς
του θεάτρου Παπαωϊάννου στο αθηναϊκό κοινό.
Στο 4 διαβάζουμε ότι η Ρένα Βλαχοπούλου θα εκτελεί
τέσσερα τραγούδια...
Διαφήμιση από τη Βραδυνή

Πάντως οι διαφημίσεις πριν την πρεμιέρα του έργου ανέφεραν ότι η Ρένα θα τραγουδούσε δύο ακόμα τραγούδια, το "Λίγη αγάπη" και το "Το μικρό κουκλί". Πιθανώς υπήρχε η σκέψη να τα τραγουδήσει μεταξύ δεύτερης και τρίτης εικόνας, αλλά αυτό μάλλον δεν θα ήταν δυνατό λόγω των παράλληλων εμφανίσεών της στο θέατρο Πάνθεον. 

Πορτρέτο της Καίτης Βερώνη
που δημοσιεύτηκε στον Καλλιτεχνικό Κόσμο
το καλοκαίρι του 1944

Το Έτσι είν' η ζωή παίχτηκε για 41 βραδιές, πολύ καλή επίδοση για έργο της Κατοχής. Έδωσε τη θέση του στην επιθεώρηση Η προπολεμική. Στην επιθεώρηση αυτή η Ρένα Βλαχοπούλου αντικαταστάθηκε, δεν είναι ξεκάθαρο πότε ακριβώς, από την Κάκια Μένδρη (ενώ συνέχισε κανονικά τις εμφανίσεις της στο θέατρο Πάνθεον). Η σπουδαία Μένδρη φαίνεται ότι τραγουδούσε και το "Έτσι είν' η ζωή", που συνέχισε να το τραγουδά και το καλοκαίρι του 1943 σε βαριετέ. Το γεγονός αυτό, καθώς και το εξώφυλλο της παρτιτούρας του τραγουδιού που έχει τη φωτογραφία της, έχει κάνει πολλές/πολλούς να θεωρήσουν ότι εκείνη ήταν η πρώτη ερμηνεύτρια του τραγουδιού. Ωστόσο αυτή την "πρωτιά" πρέπει να την αποδώσουμε στη Ρένα Βλαχοπούλου--ή για να είμαστε ακόμα πιο ακριβείς στις αδελφές Βερώνη που το ερμήνευαν νωρίτερα στο έργο (δεν είναι ξεκάθαρο όμως αν το τραγουδούσαν μόνες ή αν ήταν το "ανσάμπλ" του έργου...).

Η παρτιτούρα του τραγουδιού "Έτσι είν' η ζωή"
με τη φωτογραφία της Κάκιας Μένδρη.
Το τραγούδι είχε την τύχη των περισσότερων κατοχικών
τραγουδιών: δεν ηχογραφήθηκε στις 78 στροφές
όταν άνοιξε το εργοστάσιο δίσκων μετά τον πόλεμο.
Η Κάκια Μένδρη τραγούδησε ένα κουπλέ κι ένα ρεφρέν
σε έναν διαφημιστικό δίσκο της Columbia 
σχεδόν τριάντα χρόνια αργότερα.
Στις 33 στροφές το τραγούδησαν η Μαργαρίτα Ζορμπαλά
και η Μαρινέλλα. Σε τηλεοπτικές εκπομπές του Γιώργου Παπαστεφάνου
η Κάκια Μένδρη και η Δήμητρα Γαλάνη.
Σε ραδιοφωνική εκπομπή του Γιώργου Τσάμπρα
η Άννα Παναγιωτοπούλου, η οποία το θύμισε πρόσφατα (2006)
στο κοινό μέσα από τη θεατρική διασκευή
του έργου του Αλέκου Σακελλάριου Η θεία από το Σικάγο 
έπειτα από εισήγηση του μουσικού επιμελητή
της παράστασης Σιδερή Πρίντεζη.
Και βέβαια, ακόμα πιο πρόσφατα, μας το θύμισε
η Εθνική Λυρική Σκηνή στην παράσταση Το μικρόβιο του έρωτα 

Οπότε τιμητικά και δικαιωματικά, θα πρότεινα να ακούσουμε το ρεφρέν από τις αδελφές Βερώνη, όπως το τραγούδησαν στην εκπομπή του Αρτέμη Μάτσα Τα φώτα της ράμπας δεν σβήνουν ποτέ στις αρχές του 1989, με τη συνοδεία του Μενέλαου Θεοφανίδη (συζύγου της Σοφίας Βερώνη) στο πιάνο:

Ενώ στο παρακάτω βίντεο "ένωσα" την τελευταία φορά που ακούμε τη Ρένα Βλαχοπούλου να τραγουδά, έστω ακαπέλα: στον Πρωινό καφέ του ΑΝΤ1 που την επισκέφτηκε στο σπίτι της για μια ακόμα συνέντευξη τον Ιανουάριο του 1999. Στο συγκινητικό αυτό στιγμιότυπο η Ρένα τραγουδάει το ρεφρέν στην Ελένη Μενεγάκη. Αμέσως μετά, ακούμε το υπέροχο αυτό τραγούδι από τη Δήμητρα Γαλάνη από την εκπομπή του Γιώργου Παπαστεφάνου Οι παλιοί μας φίλοι (το αφιέρωμα στον Κώστα Γιαννίδη--βλέπουμε και τον ίδιο να μιλάει στο τέλος του βίντεο...). Τα όμορφα, ανθρώπινα λόγια του τραγουδιού έχουν, νομίζω, ιδιαίτερη σημασία αν σκεφτεί κανείς ότι γράφτηκαν στην καρδιά της Κατοχής, με τον θάνατο να απειλεί τον κόσμο που παρόλα αυτά γέμιζε τις σάλες των θεάτρων... 

Η μουσική ηθογραφία Έτσι είν' η ζωή των Ευαγγελίδη-Γιαννίδη παίχτηκε ξανά σε τουρνέ, στα χρόνια του '40, από τον θίασο του Πέτρου Κυριακού. Ο Ορέστης Μακρής την παρουσίασε ξανά στην Αθήνα στο τέλος της δεκαετίας του '40 και στον Πειραιά στις αρχές της δεκαετίας του '50. Ελπίζω σε κάποιο αρχείο να βρίσκονται το κείμενο και ολόκληρη η μουσική του έργου...

Η παρούσα ανάρτηση, όπως και όλα τα κείμενα που δημοσιεύονται στο ιστολόγιο αυτό, είναι αποτέλεσμα προσωπικής έρευνας. Είναι υποχρεωτική η ρητή αναφορά στο ιστολόγιο, όταν χρησιμοποιείται υλικό από τις αναρτήσεις του.