Καλή χρονιά!

Εάν επισκέπτεστε τακτικά αυτό το blog, μπορεί να περιμένατε να διαβάσετε την τρίτη εορταστική μου πρόταση... Τελικά πήρε και αυτή αναβολή--όχι για πολύ όμως! Δεν μου 'κανε καρδιά, ωστόσο, να αφήσω τον χρόνο να περάσει και να μη στείλω τις ευχές μου ως Rena Fan. Δεν θα πρωτοτυπήσω, θα στείλω πρωτοχρονιάτικες ευχές όπως σχεδόν κάθε χρόνο, θυμίζοντάς σας δηλαδή το πρωτοχρονιάτικο απόσπασμα από τις Πρωτεουσιάνικες περιπέτειες. Βλέπετε, από τη μια... μού αρέσει πολύ (πώς αλλιώς;)! Από την άλλη, βλέπω ότι συνεχίζουν να το αναρτούν διάφορες ιστοσελίδες ή ιστολόγια (και μάλιστα χωρίς ποτέ--ή σχεδόν ποτέ--να αναφέρουν την πηγή των πληροφοριών με τις οποίες το συνοδεύουν. Βρήκα ώρα και μέρα κι εγώ να γκρινάσω!...) οπότε θα ήταν κρίμα να μην το αναρτήσω για άλλη μια φορά κι εγώ. Καμαρώστε λοιπόν τη Ρένα Βλαχοπούλου που αφήνει δώρα σε τροχονόμο της πλατείας Συντάγματος στις 31 Δεκεμβρίου 1955. Καμαρώστε όμως και μια πολύχρωμη εορταστική Αθήνα, με όμορφες εικόνες από ένα χτες που δεν ήταν πάντα όμορφο, αλλά μπορούμε να αντλούμε από αυτό ωραία πράγματα για να τα φέρουμε μαζί μας στο μέλλον...

Αν θέλετε να μάθετε πιο πολλά για το βίντεο αυτό, διαβάστε εδώ. Αν θέλετε να ακούσετε τη μούσα μου να σας δίνει τις πρωτοχρονιάτικες ευχές της, πηγαίνετε εδώ. Εγώ προς το παρόν σας δίνω τις δικές μου ευχές. Να έχετε μια καλή χρονιά. Το 2013 να σας φέρει ό,τι πραγματικά επιθυμείτε και θα σας κάνει να νιώσετε πιο πλήρεις. Και τέτοια μέρα του χρόνου εύχομαι να είμαστε και πάλι εδώ, όλες και όλοι, γερές/οί και πιο χαρούμενες/οι από ό,τι ήμασταν φέτος! Χρόνια πολλά και καλά!

Εορταστικές προτάσεις II: "Οι απάχηδες των Αθηνών" στο ίδρυμα Μ. Κακογιάννης

Το blog αγαπάει την οπερέττα (ας μην ξεχνάμε ότι η μούσα του είχε κάποιες σχέσεις μαζί της ιδίως στα πρώτα βήματα της καριέρας της) και παρόλο που προτιμάει τις οπερέττες του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, εκτιμά και το έργο του Νίκου Χατζηαποστόλου (η Ρένα Βλαχοπούλου άλλωστε συμμετείχε κάποια στιγμή στη Γιόλα, ενώ είχε καλές σχέσεις με την οικογένεια του συνθέτη, καθώς τραγούδησε με επιτυχία τραγούδια του γιου του, Ανδρέα Χατζηαποστόλου). Έτσι ο Rena Fan δεν θα μπορούσε να λείπει από το φετινό ανέβασμα της πασίγνωστης οπερέττας Οι απάχηδες των Αθηνών, το γνωστότερο έργο του συνθέτη, σε λιμπρέτο του Γιάννη Πρινέα: το εμβληματικό έργο του οπερεττικού ρεπερτορίου παρουσιάζεται φέτος για έξι μόνο παραστάσεις μέχρι τις 30 Δεκεμβρίου από την Εταιρία Λυρικού Θεάτρου Ραφή στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, σε σκηνοθεσία του Αλέξανδρου Ευκλείδη, ενορχήστρωση και μουσική διεύθυνση του Μιχάλη Παπαπέτρου, με σκηνικά-κοστούμια της Χριστίνας Σπανού και τη δραματουργική συνεργασία της Κατερίνας Κωνσταντινάκου.

Οι Απάχηδες των Αθηνών είναι η δημοφιλέστερη ελληνική οπερέττα μαζί με τον Βαφτιστικό του Σακελλαρίδη: παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά το 1921 και παίχτηκαν επί δύο χρόνια, πραγματοποιώντας περισσότερες από 650 παραστάσεις--αριθμός-ρεκόρ για την εποχή εκείνη. Από τότε μέχρι σήμερα ανέβηκαν αμέτρητες φορές (όπως και ο Βαφτιστικός): δοκιμάστηκαν σε αυτούς μεγάλα και μικρά ονόματα της "ελαφράς" σκηνής, αθηναϊκοί--κεντρικοί και συνοικιακοί--και επαρχιακοί θίασοι, ενώ την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα γνώρισαν μεγάλη εμπορική επιτυχία σε διαφορετικά ανεβάσματα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο θέατρο Ακροπόλ. Εάν ο Σακελλαρίδης και ο Βαφτιστικός του θεωρούνταν ότι πλησίαζαν περισσότερο τον κόσμο της ευρωπαϊκής οπερέττας, ο Χατζηαποστόλου θεωρούνταν γνήσιος εκπρόσωπος της αθηναϊκής μουσικής ηθογραφίας με τραγούδια που--υποτίθεται--ήταν πιο κοντά στο πνεύμα και το κλίμα της λαϊκής αθηναϊκής γειτονιάς.

Νίκος Χατζηαποστόλου

Βέβαια, όπως σημειώνουν και οι συντελεστές του τωρινού ανεβάσματος, το έργο αναπαράγει μια αστική ματιά, παρόλο που συγγραφέας του λιμπρέτου ήταν ο σοσιαλιστής Πρινέας. Η λέξη απάχης που προέρχεται από τους Ινδιάνους Απάτσι, χρησιμοποιούνταν στον μεσοπόλεμο για να χαρακτηρίσει του περιθωριακούς, επικίνδυνους αλήτες του Παρισιού. Η σημερινή ανάγνωση της οπερέττας από τον Αλ. Ευκλείδη (που αξίζει να υπενθυμίσω ότι μας έδωσε ως τώρα πολύ ενδιαφέρουσες παραστάσεις του Βαφτιστικού και της Κόρης της Καταιγίδος του Σακελλαρίδη) φωτίζει το περιθώριο της σύγχρονης Αθήνας και επαναφέρει τον κοινωνικό διάλογο που υπάρχει στον πυρήνα του έργου (έστω και μέσα από την αστική ματιά του λιμπρέτου): η δράση μεταφέρεται στο Μεταξουργείο,  στις εισόδους των γκαλερί όπου, σημειώνει ο σκηνοθέτης, "η αφρόκρεμα της νέας αθηναϊκής δημιουργικότητας, υποστηριζόμενη από το τελευταίο κύμα της δημοσιογραφικής βιομηχανίας του lifestyle, εκθέτει τους (συχνά πολιτικούς) προβληματισμούς της [και] οι σύγχρονοι απάχηδες βρίσκονται σωριασμένοι, εκθέματα κι αυτοί μας από τις πιο αποτρόπαιες δημιουργίες του ευρωπαϊκού ανθρωπισμού". 

Ο Γιάννης Πρινέας στη δεύτερη κινηματογραφική μεταφορά των 

Απάχηδων (1950)

Έτσι, η οικογένεια Παραλή έρχεται πλέον στην Αθήνα και εγκαθίσταται στο Μεταξουργείο με έναν πολύ συγκεκριμένο στόχο: η κόρη του Ξενοφώντα Παραλή, η Βέρα, πρόκειται να εγκαινιάσει τη νέα της γκαλερί. Οι απάχηδες (ο Πρίγκιπας--διχασμένος ερωτικά αφού είναι ήδη ερωτευμένος με τη Βέρα αλλά διατηρεί δεσμό και με τη Ρωσίδα μετανάστρια Τιτίκα--, ο Καρούμπας και ο Καρκαλέτσος) που εισβάλλουν στον χώρο της παριστάνοντας τους τεχνοκριτικούς και τσακίζουν τον νεοπλουτισμό και την έπαρσή τους είναι άτομα του σύγχρονου περιθωρίου (άστεγοι, μετανάστες) που θα γοητεύσουν τόσο τη Βέρα όσο και τη γεροντοκόρη θεία της, την Αρετούσα. Η τελική λύση που δίνει η ίδια η Βέρα για να αφήσει το φτωχό ζευγάρι να ζήσει τον έρωτά του είναι ευρηματική, όπως είναι και όλες οι διακριτικές προσθήκες και αναφορές σε πρόσωπα και πράγματα της σύγχρονης πραγματικότητας.

Η ανάδειξη όλων αυτών των στοιχείων στην παράσταση της Ραφής λειτουργεί πολύ αποτελεσματικά κατά τη γνώμη μου. Το αρχικό, ευχάριστο ξάφνιασμα του να ακούς τις πολυτραγουδισμένες επιτυχίες του Χατζηαποστόλου σε ένα εντελώς καινούριο περιβάλλον (το "Μάη τρελέ με τα λουλούδια", ας πούμε, ερμηνεύεται εδώ με αγωνιστική διάθεση από τη χορωδία των αστέγων) διαδέχεται η διαπίστωση ότι όλο αυτό το σκηνικό είναι πραγματικά ο μοναδικός χώρος στον οποίο θα μπορούσε να λειτουργήσει σήμερα το έργο και να "μιλήσει" στο σημερινό κοινό. Δεν θα ωφελούσε προφανώς ένα ακόμη νοσταλγικό, μουσειακό ανέβασμα των Απάχηδων που θα συγκινούσε το κοινό μεγαλύτερης ηλικίας και θα απωθούσε τους/τις νεότερους/ες. Τα ζητήματα του κοινωνικού διαλόγου που θέτει η σκηνοθεσία ενισχύονται από τις ερμηνείες των τραγουδιστών/τριών και της χορωδίας (υπεύθυνη για τη διδασκαλία της ήταν η Ιωάννα Φόρτη) και την άψογη εκτέλεση της μουσικής (η ανάγνωση της αυθεντικής παρτιτούρας από τον Μιχάλη Παπαπέτρου και τους τέσσερις μουσικούς του αναδεικνύει πολύ όμορφες πτυχές των συνθέσεων του Χατζηαποστόλου). Ίσως σε λίγα σημεία (τουλάχιστον τη βραδιά που είδα εγώ το έργο) να έπρεπε να είναι πιο γοργός ο ρυθμός της πρόζας, αλλά η παράσταση είναι  γενικά καλοκουρδισμένη, χωρίς πλαδαρότητες που χαρακτηρίζουν συχνά οπερεττικές παραστάσεις.

Η σκηνοθεσία έχει οδηγήσει τα μέλη της ομάδας σε πολύ πετυχημένες σατιρικές αλλά και αυτοσαρκαστικές πινελιές. Ξεχωρίζουν ο Δημήτρης Ναλμπάντης ως Πρίγκιπας, η εξαιρετική Ιωάννα Φόρτη ως ασυγκράτητη Αρετούσα (μοναδικές οι πόζες της, το περπάτημά της και τα βλέμματά της, ειδικά στο "Πω πω τρελάθηκα"), η Λουντμίλα Μπονταρένκο ως απολαυστική μετανάστρια Τιτίκα (θαυμάσιο το ντουέτο της με τον Πρίγκιπα στο "Μόνο με σένα"), ο Δημήτρης Δημόπουλος ως ξιπασμένος νεόπλουτος Ξενοφών Παραλής και η Αναστασία Κότσαλη ως αφελής γκαλερίστα Βέρα Παραλή. Τη διανομή συμπληρώνουν οι Θοδωρής Μπιράκος, Γιάννης Πεδιαδιτάκης, Βασίλης Πελαντάκης, Κωνσταντίνος Πασσάς και Μικαέλα Δανά. Τη χορωδία αποτελούν οι Χριστίνα Αλεξίου, Δημήτρης Γκογκόσης, Ξένια Ζήση, Κατερίνα Θεοδοσίου, Αντωνίνα Καλαϊτζή, Λίνα Καλπαζίδου, Ξένια Καπώνη, Άρτεμις Κονδυλοπούλου, Γαρυφαλιά Κουτσογιάννη, Αναστασία Μολυβδά, Μαρία Μουρκούση, Μαριαλένα Πολίτη και Χριστίνα Τσίμπρη. Ο πολύ καλός συντονισμός όλου του συνόλου αναδεικνύεται σε πολλά σημεία της παράστασης, και κυρίως στο φινάλε της δεύτερης πράξης που συγκεντρώνει και κάποια από τα πιο γνωστά μοτίβα του. Εκτός από τον Μιχάλη Παπαπέτρου που παίζει πιάνο παίρνουν μέρος οι μουσικοί Άγγελος Λιακάκης (βιολοντσέλο), Γιώργος Γουμενάκης (μαντολίνο), Δημήτρης Τίγκας (κοντραμπάσο) και Αντώνης Παπακώστας (κλαρινέτο).

Οι Απάχηδες των Αθηνών του Αλέξανδρου Ευκλείδη και της Ραφής παρουσιάζονται μόνο για έξι παραστάσεις: οι τρεις τελευταίες δίνονται σήμερα, αύριο και μεθαύριο, στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης (πληροφορίες εδώ). Σας προτείνω ανεπιφύλακτα να δείτε το εγχείρημα της Ραφής, να αφουγκραστείτε τα θέματα που θίγει η σκηνοθεσία και, εντέλει και, το ίδιο το έργο και, φυσικά, να απολαύσετε και τα όμορφα τραγούδια του Χατζηαποστόλου. Κάποια από αυτά λίγο πειραγμένα ίσως, αλλά όλα τους απολαυστικά.




Φωτογραφίες του Ιωάννη Σκλάβου από την παράσταση:

Η απολαυστική Ιωάννα Φόρτη ως ασυγκράτητη Αρετούσα

Απολαυστικό ντουέτο: 

ο Δημήτρης Ναλμπάντης (Πρίγκιπας) και η Λουντμίλα Μπονταρένκο (Τιτίκα) 

Ο Δημήτρης Ναλμπάντης και ο θίασος

Ο θίασος στο φινάλε της δεύτερης πράξης

Η χορωδία και οι μουσικοί στην έναρξη του έργου

Εορταστικές προτάσεις I: "Τι Βουλή θα παραδώσεις, μωρή;"

Τρεις εορταστικές προτάσεις για τις μέρες των εορτών έγιναν η αφορμή για να επιστρέψει ο Rena Fan στο πληκτρολόγιό του: αφορούν και οι τρεις θεατρικές παραστάσεις που θα ήταν καλό να δείτε αυτές τις μέρες, την κάθε μια για τους λόγους που θα αναφέρω, και που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο (και σίγουρα τον τρόπο που ο Rena Fan καλά γνωρίζει) μπορούν να συνδεθούν με τη μούσα και τα ενδιαφέροντα αυτού του blog. Ξεκινώ με την επιθεώρηση Τι βουλή θα παραδώσεις, μωρή; που παίζεται στο θέατρο Ζίνα. Είχα ξεκινήσει να γράφω τη γνώμη μου για την επάνοδο του επιθεωρησιακού είδους, αλλά και της Άννας Παναγιωτοπούλου σε αυτό, τον Ιούλιο, όταν είχα τη χαρά να δω την επιθεώρηση αυτή στο Θέατρο Δάσους της Θεσσαλονίκης, αλλά για διάφορους λόγους δεν κατάφερα να ολοκληρώσω το κείμενο.

Με ανάμικτα... θεωρητικά συναισθήματα λόγω της διαπίστωσης ότι έπρεπε η Ελλάδα να βρεθεί σε μαύρο χάλι για να απολαύσουμε και πάλι μια ωραία επιθεώρηση, αλλά ουσιαστικά με πολλή χαρά υποδέχτηκα την πρόταση που κατέθεσαν η Άννα Παναγιωτοπούλου και οι συνεργάτες της συγγραφείς Αλέξης Καλλίτσης και Μίνως Θεοχάρης. Βέβαια πιο σημαντική από τη δική μου υποδοχή ήταν η υποδοχή που της επιφύλαξε το κοινό όλης της Ελλάδας στη θριαμβευτική περιοδεία που πραγματοποίησε ο θίασος υπό την καθοδήγηση των αδελφών Τάγαρη το περασμένο καλοκαίρι. Με περισσότερες από εξήντα πιάτσες στην Ελλάδα και την Κύπρο το Τι βουλή θα παραδώσεις, μωρή; θα πρέπει να ήταν μια από τις εμπορικότερες παραστάσεις της θερινής σεζόν.

Δεν ξέρω τι βουλή θα παραδώσουν οι πολιτικοί μας στο τέλος αυτής της τόσο κρίσιμης θητείας τους, όσο κι αν αυτή κρατήσει, αλλά ξέρω ότι η Άννα Παναγιωτοπούλου και οι συνεργάτες της, οι συμπρωταγωνίστριές της κι οι συμπρωταγωνιστές της μας παρέδωσαν μια γερή επιθεώρηση με όλα εκείνα τα θετικά χαρακτηριστικά που γνωρίσαμε στις παραστάσεις των θεάτρων Βέμπο, Αθήναιον και Παρκ στο τέλος της δεκαετίας του '80 και στις αρχές του '90 (και οι λίγο μεγαλύτεροι/ες σ' εκείνες της Ελεύθερης Σκηνής και του Ελεύθερου Θεάτρου). Εύστοχη πολιτική σάτιρα που δεν χαρίζεται σε κανέναν και σε καμιά, διεισδυτική ματιά των συγγραφέων σε θέματα κοινωνικά και όχι μόνο τηλεοπτικά (ένα από τα μόνιμα προβλήματα των επιθεωρήσεων που ανεβαίνουν τα τελευταία χρόνια είναι ότι τα νούμερά τους σε ποσοστό που ξεπερνούσε το 80% ήταν σάτιρα της τηλεοπτικής πραγματικότητας), εμπνευσμένες παρωδίες γνωστών τραγουδιών (όχι μόνο ένα ρεφραίν στην αρχή και ένα στο τέλος κάθε νούμερου, αλλά και εμβόλιμα τραγούδια--όπως στα νούμερα της παλιάς επιθεώρησης--αλλά και τραγουδιστικά νούμερα με ολόκληρο τον θίασο). Και βέβαια η ακτινοβολία, το γκελ και το προσωπικό χιούμορ αγαπημένων ηθοποιών, πρωταγωνιστών αλλά κυρίως πρωταγωνιστριών.

Κακά τα ψέματα, η παρουσία των πρωταγωνιστριών είναι καθοριστική στην επιθεώρηση.  Πάντα στους επιθεωρησιακούς θιάσους υπήρχαν δημοφιλείς άντρες κωμικοί που υπερτερούσαν αριθμητικά των πρωταγωνιστριών. Ωστόσο, οι γυναίκες "έκαναν τη διαφορά": στα χρόνια της κλασικής μεταπολεμικής επιθεώρησης οι αδελφές Καλουτά, η Ρένα Βλαχοπούλου, η Ρένα Ντορ, η Μαρίκα Νέζερ, η Σπεράντζα Βρανά, η Γεωργία Βασιλειάδου στόλιζαν τις σκηνές των μουσικών θεάτρων με το ταλέντο τους. Έπειτα, στα χρόνια του Ελεύθερου Θεάτρου, της Ελεύθερης Σκηνής, του Θεσσαλικού Θεάτρου και των... συγγενικών θιάσων ήταν η Άννα Παναγιωτοπούλου, η Μίρκα Παπακωνσταντίνου, η Μίνα Αδαμάκη, η Νένα Μεντή, η Χρυσούλα Διαβάτη, η Άννα Βαγενά, η Ελένη Γερασιμίδου, η Κατιάνα Μπαλανίκα, η Χρύσα Ρώπα που πρόσφεραν το αλατοπίπερό τους στους θιάσους, στα έργα και το κοινό. Όταν οι δυο αυτές γενιές αποσύρθηκαν από την επιθεώρηση σχεδόν ταυτόχρονα (η Άννα Καλουτά και η Ρένα Βλαχοπούλου εγκατέλειψαν το θέατρο το 1994, σχεδόν ταυτόχρονα με την αποχώρηση των νεότερων πρωταγωνιστριών από την επιθεώρηση), παρέμειναν για μια περίπου δεκαετία στις επιθεωρησιακές σκηνές από τη μια ως δυναμικές παρουσίες του παρόντος η Βάσια Τριφύλλη και η Έλντα Πανοπούλου και από την άλλη ως νοσταλγικές παρουσίες του παρελθόντος η Μαίρη Χρονοπούλου, η Μάρω Κοντού και η Μάρθα Καραγιάννη. Μέχρι που αποχώρησαν και αυτές οι πέντε κυρίες για να φτάσουμε στο παράξενο (και μάλλον θλιβερό) φαινόμενο να υπάρχουν επιθεωρησιακοί θίασοι δίχως ούτε μια πρωταγωνίστρια...

Στο Τι βουλή θα παραδώσεις, μωρή; έχουμε τη σπάνια ευκαιρία να απολαύσουμε δυο πρωταγωνίστριες που ταυτίστηκαν με την επιθεωρησιακή πρόταση του Ελεύθερου Θεάτρου και αργότερα της Ελεύθερης Σκηνής: την Άννα Παναγιωτοπούλου (που με εξαίρεση το μάλλον άτυχο Ζωή σε λόγου μας του 2009-10 είχε να παίξει επιθεώρηση από το 1993 όταν συνεργάστηκε με τον Χάρρυ Κλυνν στις Πίτσες μπλε) και τη Μίρκα Παπακωνσταντίνου (που απείχε από το είδος από τον Χορό του Οζαλ...όγγου του 1988, αν δεν κάνω λάθος). Και οι δυο τους είναι ηθοποιοί... αρμόδιες για την επιθεώρηση: οι γνώριμοι υποκριτικοί τους κώδικες, ο προσωπικός τους ρυθμός, ο τρόπος που πλασάρουν τις ατάκες τους, η χαρά που προκαλούν άμα τη... εμφανίσει, όλα αυτά τα στοιχεία μάς είχαν λείψει. Και ειδικά για την Άννα Παναγιωτοπούλου πρέπει να προσθέσω ότι μας είχε λείψει και το τραγούδι της. Και ευτυχώς σε αυτήν την παράσταση τραγουδά αρκετά: τόσο στο βασικό πολιτικό της νούμερο ("Υποφέιρω") όσο και στα δυο τραγουδιστικά νούμερα στα οποία συμμετέχει όλος ο θίασος.

Στη θερινή εκδοχή της παράστασης το τρίτο γερό... γυναικείο χαρτί ήταν η Χρύσα Ρώπα (επίσης απείχε χρόνια από την επιθεώρηση με εξαίρεση τα μετεπιθεωρησιακά θεάματα του Λάκη Λαζόπουλου). Στο θέατρο Ζίνα, όμως, τη Ρώπα αντικαθιστά η Δάφνη Λαμπρόγιαννη. Αν δεν κάνω λάθος, πρόκειται για την πρώτη της εμφάνιση στην επιθεώρηση, ωστόσο η διετής... θητεία της στο Βίρα τις Άγκυρες, το αλησμόνητο αφιέρωμα του Εθνικού Θεάτρου στην επιθεώρηση, με κάνει να πιστεύω πως θα είναι άξια διάδοχος της Ρώπα. Εκτός από τη Ρώπα, από τον θίασο του Τι βουλή... αποχώρησαν οι δυο βασικοί πρωταγωνιστές, ο Αντώνης Καφετζόπουλος και ο Γεράσιμος Σκιαδαρέσης. Τους αντικαθιστούν στο θέατρο Ζίνα ο Παύλος Κοντογιαννίδης και ο Τάσος Χαλκιάς. Ο Κοντογιαννίδης, πιο έμπειρος στην επιθεώρηση από τα χρόνια ακόμα του '70, έχει συνεργαστεί και στο παρελθόν με την Παναγιωτοπούλου (τους είδα και τους δυο μαζί για πρώτη φορά το φθινόπωρο του 1990 στις Σέρρες, στην τότε περιοδεύουσα επιθεώρηση Πίσω έχει η Ελλάδα την ουρά και μπρος την Άρπα Κόλλα) και δεν έπαψε να δίνει το παρών στο είδος μέχρι και λίγα χρόνια πριν. Ο Χαλκιάς είναι λιγότερο έμπειρος επιθεωρησιακά από τους/τις υπόλοιπους/ες, αλλά έχει σημαντικές επιθεωρησιακές επιτυχίες στο ενεργητικό του (με πρώτη, αν δεν κάνω λάθος, τη συνεργασία του με την Άννα Παναγιωτοπούλου στο Βουλή καλλιγραφία, στο θέατρο Αθήναιον το 1991). Συνεπώς, το πρωταγωνιστικό κουιντέτο εξακολουθεί να αποτελεί μια εγγύηση για τη διασκέδαση και την επιθεωρησιακή εκτόνωση του κοινού μέσα από τα γερά κείμενα του έργου.

Πλάι τους εξακολουθούν να λάμπουν ο Παντελής Καναράκης και ο Γιώργος Γαλίτης. Σημαντικές μονάδες και οι δυο τους για τη σύγχρονη κωμωδία και επιθεώρηση: απογειώνουν τα νούμερα στα οποία εμφανίζονται με τον ρυθμό τους και τη δική τους προσωπική λάμψη. Τόσο ως κρητικός όσο και ως ένας gay χαμένος σε... πορείες ο Καναράκης αλλά και ως Χάρης Αλεξίου ο Γαλίτης με κάνουν να πιστεύω ότι αν η επιθεώρηση είχε πιο σταθερή παρουσία στην αθηναΐκή σκηνή οι δυο τους θα  είχαν ακόμα περισσότερες ευκαιρίες να λάμπουν. Τον θίασο συμπληρώνουν οι Γιώργος Τσούρμας, Κατερίνα Δημάδη και Μαριαλέννα Ροζάκη. Τα επιθεωρησιακά κοστούμια και τα λιτά σκηνικά υπογράφει η Αναστασία Αρσένη, ενώ οι χορογραφίες είναι του Φωκά Ευαγγελινού, ο οποίος συνυπογράφει τη σκηνοθεσία με την Άννα Παναγιωτοπούλου.

Το πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό του Τι βουλή θα παραδώσεις, μωρή (μιλώ έχοντας δει μόνο τη θερινή βερσιόν, αλλά από ό,τι άκουσα σε συνέντευξη της Παναγιωτοπούλου μόνο σε δυο νούμερα έχουν γίνει ουσιαστικές αλλαγές, πέρα από τις απαραίτητες επικαιροποιήσεις όλων των κειμένων) είναι ότι κανένα από τα νούμερα της παράστασης δεν αφήνει το κοινό αδιάφορο. Όλα τους έχουν σωστό επιθεωρησιακό ρυθμό, και σάτιρα εύστοχη και ισορροπημένη. Προσωπικά ξεχώρισα το πρώτο, αμέσως μετά την έναρξη, ιδιαίτερα ευρηματικό νούμερο με τίτλο  "Ποια είναι η θέση μας", στο οποίο οι τρεις πρωταγωνίστριες μάς εισάγουν στο κεφάτο κλίμα της παράστασης. Εκμεταλλευόμενες την παραδοσιακή σκηνοθεσία των επιθεωρήσεων με τα τρία συνήθως μικρόφωνα που είναι στημένα στην άκρη του προσκήνιου, οι τρεις κυρίες παίζουν με τις έννοιες Αριστερά-Δεξιά-Κέντρο έχοντας ως όπλο, εκτός από την πρωτότυπη ιδέα, το προσωπικό τους ταπεραμέντο. Και τα δυο σόλο της Παναγιωτοπούλου ( "Όσκαρ" και "Υποφέιρω") είναι πολύ καλά και δίνουν την ευκαιρία στην αγαπημένη πρωταγωνίστρια να μας προσφέρει το δικό της ιδιαίτερο στυλ και την υπέροχη φωνή της. Από τα νούμερα των πρωταγωνιστών στέκομαι ιδιαίτερα στον μονόλογο του Μπίου (που ερμήνευε ο Αντώνης Καφετζόπουλος το καλοκαίρι, ενώ το έχει αναλάβει τώρα ο Παύλος Κοντογιαννίδης): θυμίζει τα παλιότερα επιτυχημένα νούμερα που διηγούνταν μια ιστορία με αρχή, μέση και... κορύφωμα και επιτίθεται πολύ πετυχημένα στην καταναλωτική μας μανία.


Η Μίρκα Παπακωνσταντίνου είναι έξοχη στο πρώτο της νούμερο με τίτλο "Δεν είμαι καλά", αλλά εκεί που πραγματικά απογειώνεται και μας παίρνει και μας μαζί της είναι στο δεύτερο μέρος, όταν εμφανίζεται ως Λέλος Βενιζέλος. Είναι ένα νούμερο που μπορεί άνετα να προστεθεί στην πολύ επιτυχημένη σειρά των νούμερων με παιδάκια (στα οποία, άλλωστε ξεχώριζε ιδιαίτερα η Μίρκα, ποιος/α μπορεί να ξεχάσει άλλωστε το περίφημο "Οικογένεια Γαμι-ό-μαστε"): η απολαυστική ηθοποιός υποδύεται τον γιο του Βαγγέλη Βενιζέλου κάνοντας το κοινό να παραληρεί. Επειδή έμαθα πως η Μίρκα Παπακωνσταντίνου έχει ήδη ξεκινήσει πρόβες για το έργο του Ε. Άλμπι Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ που πρόκειται να παρουσιαστεί στο τέλος του Γενάρη, υποθέτω πως θα αποχωρήσει σύντομα από τον θίασο του Ζίνα. Αν και φαντάζομαι ότι θα την αντικαταστήσει κάποια άλλη άξια συνάδελφός της, επιβάλλεται, νομίζω, να δείτε το νούμερο αυτό με την ίδια τη Μίρκα, και γι' αυτόν τον λόγο συνιστώ να σπεύσετε στο θεάτρο Ζίνα όσο πιο σύντομα γίνεται.

Το φινάλε του Α΄ μέρους από τη θερινή περιοδεία της επιθεώρησης

Ανέφερα και παραπάνω ότι η μουσική--που επιμελείται ο Διονύσης Τσακνής--παίζει σημαντικό ρόλο στην επιτυχία του Τι βουλή θα παραδώσεις, μωρή; (ας μην ξεχνάμε ότι η επιθεώρηση είναι μουσικό θέατρο!). Υπάρχουν πολύ επιτυχημένες παρωδίες τραγουδιών σε όλες τις σκηνές, αλλά κυριαρχούν δυο αποκλειστικά τραγουδιστικά νούμερα με όλον τον θίασο: στο πρώτο (που είναι το φινάλε του πρώτου μέρους) μια σειρά από παλιά και νεότερα τραγούδια διασκευάζονται με θέμα το φαγητό και την... έλλειψή του, ενώ το δεύτερο (που είναι η έναρξη του δεύτερου μέρους) αποτελεί μια "Ωδή στον καταναλωτισμό". Ο Τσακνής έχει συνθέσει επίσης ένα κεφάτο τραγούδι για τους επιτυχημένους στίχους της έναρξης του έργου, ενώ ένα δικό του τραγούδι, το "Φτιάξε, καρδιά μου, το δικό σου παραμύθι"--με τους υπέροχους στίχους της Μαριανίνας Κριεζή--κλείνει την παράσταση, με τη μελαγχολικά γοητευτική ερμηνεία της  Άννας Παναγιωτοπούλου και ολόκληρου του θιάσου.

Ο θίασος της θερινής περιοδείας στο φινάλε της παράστασης

Η επιθεώρηση Τι βουλή θα παραδώσεις, μωρή; αποτελεί μια καλή υπενθύμιση της δύναμης και της χρησιμότητας του επιθεωρησιακού είδους. Δεν ξέρω αν η προσπάθεια αυτή θα έχει συνέχεια--βλέπω πολύ θετικά την επιστροφή και της Άννας Βαγενά, αν και δεν έχω δει την παράστασή της για να έχω γνώμη--αλλά σε κάθε περίπτωση μη χάσετε την ευκαιρία που σας δίνεται τώρα στο θέατρο Ζίνα να χαρείτε τις ερμηνείες αρμοδίων πρωταγωνιστριών/τών, να διασκεδάσετε, να προβληματιστείτε και να εκτονωθείτε.

Θέατρα και τραγούδια πολέμου...

Η σημερινή μέρα το απαιτεί (και ας επαναλαμβάνομαι σε επικίνδυνο βαθμό) να ακούσουμε το πολεμικό τραγούδι της Ρένας Βλαχοπούλου, το "Πήγαινε κι όταν θα 'ρθεις" που έγραψαν ο Κώστας Γιαννίδης και ο Μίμης Τραϊφόρος. Το τραγουδούσε η Ρένα Βλαχοπούλου επί ένα μήνα περίπου στο θέατρο Μοντιάλ, στην επιθεώρηση Πολεμική Αθήνα που ανέβηκε τον Μάρτιο του 1941.

Έχω ξαναγράψει την ιστορία του τραγουδιού αυτού και σας παραπέμπω σε εκείνη την ανάρτηση. Σας παραπέμπω επίσης σε ένα κείμενό μου για το αθηναϊκό θέατρο της περιόδου 1940-41 που δημοσιεύεται στη σημερινή Αυγή καθώς και σε παλιότερη ανάρτηση στην οποία παρουσιάζονται αναλυτικότερα τα πολεμικά τραγούδια του 1940-41.

Σήμερα δημοσιεύω και πάλι κάποια από τα ελαφρά τραγούδια εκείνης της εποχής (τα περισσότερα από το κανάλι του φίλου desmich στο greektube) για να τιμήσω τη μέρα και τους ανθρώπους της τέχνης που βρέθηκαν στη δίνη της πραγματικότητας εκείνης και ο καθένας/η καθεμιά με τον τρόπο του/της, τις δυνατότητές του/της και την προσωπικότητά τους/της συνεργάστηκαν για τη... συγγραφή αυτού του κεφαλαίου της μουσικοθεατρικής μας ιστορίας.

Η γιαγιά Δανάη στο "Άντε στο καλό" των Ριτσιάρδη-Σπυρόπουλου-Παπαδούκα:
Η μεγάλη Σοφία Βέμπο στο "Μας χωρίζει ο πόλεμος" των Σουγιούλ-Κοφινιώτη.

Και μια επιλογή από κατοχικά τραγούδια μαζί με το μεταπολεμικό "Κάνε κουράγιο, Ελλάδα μου" των Σουγιούλ-Τραϊφόρου από το περσινό πρόγραμμα του Ζυγού με τις/τους Τάνια Τσανακλίδου, Ελένη Κοκκίδου, Κώστα Θωμαΐδη, Παναγιώτη Τσεβά.

Δέκα χρόνια "πάμε σαν άλλοτε"!

Η εκπομπή Πάμε σαν άλλοτε που επιμελείται και παρουσιάζει ο Σιδερής Πρίντεζης στο Δεύτερο Πρόγραμμα της ΕΡΑ έκλεισε τα δέκα της χρόνια! Μια από τις ελάχιστες ραδιοφωνικές εκπομπές που ειδικεύονται στο ελαφρό τραγούδι, γιόρτασε σήμερα τα γενέθλιά της με έναν πολύ όμορφο τρόπο: όχι με μεταδόσεις σπάνιων ηχογραφήσεων της δισκογραφίας ή του αρχείου της ελληνικής ραδιοφωνίας (οι οποίες έτσι κι αλλιώς μας έχουν λείψει, αλλά ελπίζουμε ότι θα επανέλθουν), αλλά με καλεσμένους τρεις νέους ανθρώπους που τολμούν να ασχοληθούν με το ελαφρό τραγούδι και να προσφέρουν τη δική τους ερμηνευτική άποψη για το ρεπερτόριό του. Έτσι η Μπέτυ Χαρλαύτη (με την πολύ όμορφη φωνή της), ο Γιώργος Σχοινάς (με το ακορντεόν του--ήταν υπεύθυνος και για τις διασκευές) και ο Κώστας Βλάχος (με την κιθάρα του) παρουσίασαν μια σειρά από ελαφρά τραγούδια συνθετών όπως ο Αττίκ, ο Γιαννίδης, ο Σουγιούλ, ο Σπάρτακος, ο Μωράκης, ο Ιακωβίδης, ο Βέλλας... Τραγούδια από τα χρόνια του μεσοπολέμου μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '60, κάποια σε εκδοχές που συγγένευαν με την εποχή των πρώτων εκτελέσεων και άλλα πιο πειραγμένα. Όλα όμως άψογα ερμηνευμένα, με κέφι και φρεσκάδα.

Ο Γιώργος Σχοινάς και η Μπέττυ Χαρλαύτη

Η Ρένα Βλαχοπούλου είχε την τιμητική της στην εκπομπή. Όχι απλώς επειδή, όπως ανέφερε και ο ίδιος ο Σιδερής Πρίντεζης, το Πάμε σαν άλλοτε τής έχει αδυναμία (τόσες και τόσες σπάνιες στιγμές της στο παλιό ΕΙΡ μας έχει άλλωστε χαρίσει!), αλλά επειδή αφενός οι τρεις καλλιτέχνες τραγούδησαν τρία τραγούδια που εκείνη ερμήνευσε πρώτη ("Το αλκοόλ κι η νικοτίνη", "Θα σε πάρω να φύγουμε" και "Έτσι είν' η ζωή") καθώς και ένα που είπε σε δεύτερη εκτέλεση ("Τι είν' αυτό που το λένε αγάπη") κι αφετέρου επειδή ακούστηκε και η ίδια σε δυο ηχογραφήσεις της (στο "Ομόνοια Πλας" του 1954 και στο "Το φιλί που χτες μου έδωσες στο στόμα" από τον τελευταίο της δίσκο Η Ρένα τραγουδάει τζαζ)--τραγούδια που επέλεξαν οι τρεις καλεσμένοι, μαζί με άλλα κομμάτια του ρεπερτορίου που τιμά η εκπομπή. Ακούστηκαν επίσης τραγούδια από το CD που έχουν ηχογραφήσει με επιλογές από το ελαφρό τραγούδι και πρόκειται να κυκλοφορήσει σύντομα.

Ο Σιδερής Πρίντεζης στο στούντιο του Δεύτερου

Εμείς ευχόμαστε στα νέα αυτά παιδιά να έχουν επιτυχία με το CD τους και τις ζωντανές παρουσιάσεις της άποψής τους για το ελαφρό τραγούδι. Και φυσικά ευχόμαστε στο Πάμε σαν άλλοτε να συνεχίσει να μας ταξιδεύει για πολλά χρόνια στο... άλλοτε αλλά και να μας εκπλήσσει με τις σπάνιες ηχογραφήσεις που θα ανακαλύπτει για λογαριασμό μας ο Σιδερής Πρίντεζης.

Μια αναχώρηση και μια αεροπειρατεία

Το βράδυ της Τετάρτης 12 Δεκεμβρίου του 1989, η ΕΤ1 πρόβαλε την τελευταία κινηματογραφική ταινία της Ρένας Βλαχοπούλου, το φιλόδοξο αλλά μέτριο Ρένα, τα ρέστα σου του Αλέκου Σακελλάριου. Η ταινία θα παιζόταν στις 22.35, αλλά κατά την προσφιλή τότε συνήθεια των τηλεοπτικών σταθμών, η προβολή ξεκίνησε με μεγάλη καθυστέρηση μετά τις 11. Για αυτόν τον λόγο στις 12 διακόπηκε (εντελώς άτεχνα τη στιγμή που η Ρένα τραγουδούσε το "Αχ, αγάπη μου πού να 'σαι" με τη συνοδεία του Γιάννη Σπάρτακου στο πιάνο) για το βραδινό δελτίο ειδήσεων και η ταινία συνεχίστηκε ως τη μία μετά τα μεσάνυχτα.

Η πιο κωμική σκηνή της ταινίας βρίσκεται σε αυτό το δεύτερο μισό της. Πρόκειται για μια σκηνή αεροπειρατείας: η Ρένα και η Μπέτυ (Βαλάση) ταξιδεύουν από Ρόδο για Αθήνα μέσω... Παρισίου (πτήση για την οποία εξασφάλισαν εισιτήρια μετά από πολύ κόπο), αλλά το αεροσκάφος καταλαμβάνουν δύο διαφορετικές οργανώσεις και προσπαθούν να το οδηγήσουν στη Μέση Ανατολή. Το αποτέλεσμα είναι ξεκαρδιστικά στιγμιότυπα με τις δυο πρωταγωνίστριες (αλλά και τον σκηνοθέτη που παίζει τον μεγαλύτερο ρόλο της καριέρας του!) να αγωνιούν, και κυρίως με τη Ρένα που πρέπει επειγόντως να πάει στην τουαλέτα και την εμποδίζουν οι αεροπειρατές! Σκηνή αεροπειρατείας υπήρχε και σε παλιότερη συνεργασία Ρένας και μπαρμπα-Αλέκου (συγκεκριμένα στη Θεία μου τη Χίπισσα όπου η Ρένα βοηθά να συλληφθούν οι τρομοκράτες), αλλά στο Ρένα τα Ρέστα σου νομίζω ότι το αποτέλεσμα είναι ακόμα πιο διασκεδαστικό. Μπορεί η ταινία να αντανακλά τις συνθήκες και τις περιστάσεις της δεκαετίας του '80, όπου κάποια πράγματα παρουσιάζονται λίγο πιο χοντροκομμένα και κάποιες άκομψες λεξούλες λέγονται πλέον ελεύθερα, ωστόσο δεν μπορώ ποτέ να αντισταθώ στα καμώματα της Ρένας όταν προσπαθεί απεγνωσμένα να ζητήσει άδεια από τους αεροπειρατές για να πάει στην τουαλέτα, όταν άλλοι επίδοξοι αεροπειρατές δεν της επιτρέπουν την είσοδο ή την προετοιμάζουν για τη νέα αεροπειρατεία και όταν ένας άνεργος ηθοποιός τής παραπονιέται πως δεν ξέρει πώς να χρησιμοποιήσει το πτυχίο της δραματικής σχολής επειδή καταργήθηκε η άδεια ασκήσεως επαγγέλματος του ηθοποιού.

Την Πέμπτη 13 Δεκεμβρίου συνάντησα τη γιαγιά μου που μου είπε: "Την είδες την ταινία με τη Ρένα χτες; Πολύ αργά δεν την έβαλαν; Και νύσταζα. Αλλά είπα, αφού τη βλέπει ο Αποστόλης, θα ξενυχτήσω να τη δω κι εγώ! Και πόσο γέλασα με τη σκηνή στο αεροπλάνο!..."

Το αστείο είναι ότι ο έφηβος Αποστόλης εκείνο το βράδυ δεν ξενύχτησε για να δει ολόκληρη την ταινία: ψύχραιμος επειδή την είχε ήδη δει στο σινεμά, ήσυχος επειδή το βίντεό του "έγραφε" το φιλμ και ευσυνείδητος καθώς την άλλη μέρα έπρεπε να πάει στο σχολείο, πήγε για ύπνο αμέσως μετά το τέλος του δελτίου ειδήσεων. Ωστόσο, πάντα θυμάμαι με γλύκα τον ενθουσιασμό της γιαγιάς μου για τη σκηνή αυτή αλλά και την ενθουσιώδη ταύτισή της με τη δική μου τρέλα, το δικό μου πάθος, τη δική μου μεγάλη αγάπη... Ήταν σαν να άκουγα ένα... αναδρομικό νανούρισμα, σαν αυτό που τραγουδούσε πολύ παλιά η Ρένα Βλαχοπούλου τόσο τρυφερά:

Νάνι, νάνι, η νύχτα απλώνει σκοτάδι γλυκό, 

ας ξεχαστούν οι καημοί σου, 

κοιμήσου, κοιμήσου, 

κι εγώ ξαγρυπνώ...

Πριν από μιάμιση ώρα η 94χρονη γιαγιά μου έπεσε μόνιμο... θύμα της αεροπειρατείας που μας περιμένει όλους/ες στο τέλος του βίου μας. Ψάχνοντας μια πτήση για να βρεθώ κοντά της για το τελευταίο κατευόδιο δεν μπόρεσα να μη θυμηθώ αυτήν τη χαριτωμένη ιστορία. Την αποχαιρετώ και από εδώ--και κάπως ανορθόδοξα βέβαια!--, στέλνοντάς της αυτή τη σκηνή για να την ξαναδεί... Της στέλνω ακόμα δυο τραγούδια που τη θυμάμαι από μικρό παιδί να τα τραγουδάει, τραγούδια διαφορετικά μεταξύ τους, αλλά και ενδεικτικά της ευρύτητας των προτιμήσεών της, της ευαισθησίας της και της αγάπης που μπορούσε να νιώθει μέσα της και να χαρίζει στους ανθρώπους γύρω της: το "Αν βγουν αλήθεια" του Αττίκ και το "Ό,τι αρχίζει ωραίο τελειώνει με πόνο" των Σπύρου Σκορδίλη-Λένας Νταϊνά. Δεν ξέρω με πόσο πόνο τελείωσε η ζωή της, καθώς τον τελευταίο καιρό η επικοινωνία μας μαζί της ήταν δύσκολη, ξέρω όμως ότι η παρουσία της έκανε τη δικιά μας ζωή πιο ωραία!

Παράξενος χειμώνας (?) μπαίνει...

Το ημερολόγιο δείχνει ότι είναι φθινόπωρο. Εδώ στην Αρκαδία μόνον η βραδινή δροσιά το επιβεβαιώνει. Για τους/τις εκπαιδευτικούς όμως αρχίζει επίσημα από αύριο η... χειμερινή σεζόν. Και όπως κάθε χρόνο, στέλνω τις ευχές μου και μοιράζομαι τις σκέψεις, τις αγωνίες, τις ελπίδες με τους/τις συναδέλφους και κυρίως τις φίλες και τους φίλους που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο εμπλέκονται στην εκπαίδευση και κοιτούν κάπως μουδιασμένοι/ες τις εξελίξεις στον χώρο αυτό και στη χώρα μας γενικότερα.

Σε όλους/ες εμάς λοιπόν σε Θεσσαλονίκη, Αθήνα και Αρκαδία αφιερώνω φυσικά ένα φθινοπωρινό τραγούδι με τη φωνή της Ρένας: το περίφημο Autumn Leaves όπως διασκεύασε και διηύθυνε ο Γιάννης Σπάρτακος στη δεκαετία του ΄80.

Και ένα ακόμα τραγούδι, όχι με τη φωνή της Ρένας αυτή τη φορά, αλλά ένα τραγούδι του Νίκου Πορτοκάλογλου που περιγράφει ακριβώς αυτό που αισθάνομαι αυτές τις μέρες:

Παράξενος χειμώνας μπαίνει
παράξενη εποχή
Κανείς δεν ξέρει πού πηγαίνει
δεν ξέρει πού θα βγει

Βουλιάζουμε όλο και πιο κάτω, όλο πιο βαθιά
Πότε θα πιάσουμε επιτέλους πάτο... πια

Όλο κάτι άσχετοι κερδίζουν
με κόλπα και εφέ
και μας που λίγα μας χωρίζουν
δεν σμίγουμε ποτέ

....

Πες μου ποιος
την άνοιξη θα φέρει
σε τούτα εδώ τα μέρη
Κανένας πια δεν ξέρει πώς

Πες μου ποιος
το φως του θα μας δώσει
Ξανά να μας ενώσει
τα όνειρα να σώσει, ποιος;

Τώρα που πια κανείς δεν μοιάζει για σοφός
Η αγάπη ίσως ξέρει πώς

Και σαν υστερόγραφο θέλω να σταθώ στο δίστιχο:  "και μας που λίγα μας χωρίζουν, δεν σμίγουμε ποτέ". Η διάθεσή μου να σμίξω με ανθρώπους "που λίγα μας χωρίζουν" σε αυτές τις τρεις περιοχές της χώρας μοιάζει να είναι ο λόγος που ο χειμώνας αυτός μου φαίνεται ακόμα πιο δύσκολος. Ελπίζω όμως να βρούμε την άκρη!

Καλή σχολική χρονιά!

Οκτώ χρόνια χωρίς τη Ρένα Βλαχοπούλου

Σήμερα στις 7 το απόγευμα συμπληρώνονται οκτώ χρόνια από τον θάνατο της Ρένας Βλαχοπούλου. Σκέφτηκα λοιπόν να απαριθμήσω... οκτώ από τους πολλούς λόγους για τους οποίους αγαπώ τη Ρένα Βλαχοπούλου.

1. Την αγαπώ για τη φωνή της. Η μεγάλης έκτασης φωνή της άλλωστε της άνοιξε την πόρτα του καλλιτεχνικού κόσμου. Χάρη σε αυτή την υπέροχη φωνή ξεκίνησε την καριέρα της από μικρό κοριτσάκι στα καφενεία της Κέρκυρας, πέρασε στα βαριετέ και τα μουσικά της θέατρα της Αθήνας, έφτασε σε κέντρα διασκέδασης της Μέσης Ανατολής και της Αμερικής. Χάρη και στη φωνή της πήρε πρώτη θέση στο ελληνικό κινηματογραφικό μιούζικαλ του Δαλιανίδη και από εκεί σε όλες τις ταινίες που γύρισε, μουσικές και μη, και που της χάρισαν την αθανασία. Και όταν η φωνή αυτή με το πέρασμα του χρόνου άρχισε αναπόφευκτα να φθείρεται, διατήρησε (και ίσως και να αύξησε) την εκφραστικότητα και την ευαισθησία της. Δεν έχει σημασία αν η Ρένα Βλαχοπούλου δεν έγινε η μέτζο σοπράνο που θα μπορούσε να γίνει αν είχε ακολουθήσει τον δρόμο του λυρικού θεάτρου. Δόξασε κι εκείνη τη "μεγάλη τέχνη των μικρών τραγουδιών", και τη δόξασε όσο λίγες/οι.

2. Την αγαπώ για το γέλιο που μας χάρισε τόσο απλόχερα--και μας χαρίζει ακόμα, βέβαια, μέσα από τις ταινίες της. Οι δολοφονικές ατάκες και οι καυγάδες της Παριζιάνας, οι νευρικές εκρήξεις της στο Μερικοί το προτιμούν κρύο και στο Η Ρένα είναι οφ σάιντ, ο εθισμός και η μανία της Χαρτοπαίχτρας, η πανουργία και οι δολοπλοκίες στο Φωνάζει ο κλέφτης, στο Κορίτσια για φίλημα και στο Μια ελληνίδα στο χαρέμι, η εφευρετικότητα της Βουλευτίνας, η ειρωνία της στο Η θεία μου η χίπισσα και στην Κόμησσα της Κέρκυρας. Δυναμική, κατεργάρα, νευρική, εφευρετική, ατίθαση, απρόβλεπτη, ανατρεπτική, ριψοκίνδυνη, ερωτευμένη, αχόρταγη, αγανακτισμένη, αδικημένη, αγχωμένη, κυνηγημένη, φοβισμένη, κουρασμένη, βαρυπενθούσα, τραυματισμένη: ποια άλλη μπορούσε να τα ενσαρκώσει όλα αυτά και να χαρίζει ταυτόχρονα τόσο γέλιο;

3. Την αγαπώ για τις στιγμές συγκίνησης που μας χάριζε, δυστυχώς, πιο σπάνια. Το παράπονο της μεγαλοκοπέλας στο Κάτι να καίει και το Ραντεβού στον αέρα. Η πίκρα της απατημένης γυναίκας στη Χαρτοπαίχτρα. Η μοναξιά και τα δάκρυα της ώριμης κυρίας στο Ζητείται επειγόντως γαμπρός. Το φιλοσοφημένο παράπονο, η πίκρα, η οργή, η απογοήτευση, η συμπόνοια της Νίνας στο ραδιοφωνικό Τρίτο στεφάνι. Αλλά και τα μινόρε τραγούδια της: "Κάθε μέρα σ' αγαπώ και πιο πολύ", "Μια ζωή ολόκληρη πήγε στα χαμένα" και, κυρίως, "Το πρωτοβρόχι μου"...

4. Την αγαπώ για τον ρυθμό, το timing της και τον αυθορμητισμό της. Μπορούσε να ρίχνει τις ατάκες της με ρυθμό πολυβόλου, να βγάζει νοκ-άουτ τους συμπρωταγωνιστές/τις συμπρωταγωνίστριές της, να τρέχει και να χοροπηδά ακούραστα πάνω στη σκηνή, να κάνει τούμπες και... γυμναστικές επιδείξεις, να απαντά σε σχόλια του κοινού. Ξέφευγε από το κείμενο για σχολιάσει και να κοροϊδέψει τους άλλους αλλά και τον εαυτό της, να συνομιλήσει από σκηνής με το κοινό. Αιφνιδίαζε τους παρουσιαστές/τις παρουσιάστριες των τηλεοπτικών εκπομπών με τις αυθόρμητες παρατηρήσεις της. Μπορούσε on-camera να παραδεχτεί ότι είχε φορέσει ανάποδα τη φούστα και δεν δίσταζε να διορθώσει το λάθος επιτόπου... Μπορούσε να γλυκάνει τις πιο βαριές αθυροστομίες. Μπορούσε να νομιμοποιήσει τις ατέλειες των κειμένων. Μπορούσες, εντέλει, να της συγχωρήσεις οτιδήποτε...

5. Την αγαπώ για την απλότητά της. Δεν της άρεζε να της θυμίζουν πόσο σπουδαία ηθοποιός ή τραγουδίστρια ήταν, πόσο σημαντική ήταν η συμβολή της στο ελληνικό σινεμά ή το μουσικό θέατρο. Και αυτό δεν ήταν επιτηδευμένα σεμνό στυλ, δεν ήταν επικοινωνιακό τρικ. Ήταν η αλήθεια: έκανε τη δουλειά της όσο πιο καλά μπορούσε, με συνέπεια και επαγγελματισμό, και αυτό ήταν όλο για εκείνη. Δεν την ενδιέφεραν οι κάμερες, οι κοσμικές εμφανίσεις, οι συνεντεύξεις. Τα βράδια μετά το θέατρο ήθελε απλά να γλεντήσει με την παρέα της. Τα πρωινά ήθελε απλά να ασχοληθεί με το νοικοκυριό της. Με την ίδια απλότητα ανταποκρινόταν στις εκδηλώσεις αγάπης του κόσμου. Τους ευχαριστούσε από την καρδιά της κι αυτή η ειλικρίνεια φαινόταν στα λόγια της, στα μάτια της, στη γλώσσα του σώματός της.

6. Την αγαπώ για την ντομπροσύνη της και την αυτογνωσία της. Δεν φοβόταν να πει τη γνώμη της. Δεν δίσταζε να ομολογήσει ότι δεν είναι μορφωμένη, δεν δοκίμαζε να κάνει πράγματα για τα οποία ήξερε κατά βάθος ότι δεν έχει τη διάθεση ή τον χρόνο να ασχοληθεί (πχ. αρχαία αττική κωμωδία). Κατάλαβε τέλος πότε έπρεπε να κλείσει την αυλαία πίσω της, ακόμα κι αν οι θεατρικοί επιχειρηματίες επίμονα της ζητούσαν να επανεμφανιστεί.

7. Την αγαπώ γιατί ήταν Ελληνίδα και Ρωμιά μαζί. Ήταν, όπως πρώτη επισήμανε η θεωρητικός του κινηματογράφου Λυδία Παπαδημητρίου, η τέλεια ενσάρκωση της διπλής ταυτότητας (ελληνική/ρωμέικη ταυτότητα) που περιέγραψε ο ανθρωπολόγος Michael Hertzfeld. Με την εμπειρία της στο  μπελκάντο και την τζαζ, την Κερκυραϊκή της καταγωγή, τις αριστοκρατικές ρίζες του πατέρα της, η Ρένα ήταν η Ελληνίδα που μας θύμιζε τις ευρωπαϊκές μας συγγένειες. Με την εμπειρία της στην κωμωδία και την επιθεώρηση, την απλότητα και την αμεσότητά της, τις λαϊκές ρίζες της μητέρας της, η Ρένα ήταν η Ρωμιά που μας θύμιζε τη συγγένειά μας με την ανατολή. Μπορούσε να είναι το ίδιο καλή και ως "βασίλισσα της τζαζ" και ως λαϊκή τραγουδίστρια. Μπορούσε να φοράει την πιο ακριβή τουαλέτα και να βάλει από πάνω και την ποδιά της κουζίνας. Μπορούσε να κατέβει τις πιο αστραφτερές σκάλες ενός πολυτελέστατου music hall και, όπως είπε ο Ιάσονας Τριανταφυλλίδης, στο τελευταίο σκαλοπάτι να παραπατήσει και να αρχίζει να βρίζει...

Η Ρένα Βλαχοπούλου στην κουζίνα του σπιτιού της στη Βούλα, όπως τη φωτογράφισε ο Γιώργος Καλφαμανώλης για τις ανάγκες ενός αφιερώματος στην ελληνική Show Biz που παρουσίασε το 100ό τεύχος του περιοδικού Κλικ τον Αύγουστο του 1995. Η φωτογραφία προέρχεται από την προσωπική ιστοσελίδα του Γ. Καλφαμανώλη

.

8. Την αγαπώ γιατί μας έδωσε παραδείγματα ζωής: πέρα από κάποια ελαττώματά της, κάποιες λανθασμένες κινήσεις στην καριέρα της και κάποιες συντηρητικές δηλώσεις της, μας έμαθε πώς μια γυναίκα μπορεί να σταθεί σε περιβάλλον καθαρά ανδροκρατούμενο (οι περισσότεροι κωμικοί είναι άνδρες), να διεκδικεί τη θέση της και να κατακτά την πρωτιά, να χαίρεται τον έρωτα και τη ζωή χωρίς περιορισμούς και προκαταλήψεις, παραδίνοντας έτσι μαθήματα φεμινισμού (έστω και αν οι συντηρητικές της καταβολές δεν της επέτρεπαν να δηλώνει φεμινίστρια). Μας έδωσε όμως και μαθήματα φιλανθρωπίας, βοηθώντας χωρίς να το βροντοφωνάζει συνανθρώπους της, επώνυμους/ες και μη. Μας δίδαξε τέλος πώς αξίζει να ωριμάζει κανείς: να μην το βάζει κάτω, να μην αποσύρεται από τη ζωή, να μη δέχεται την περιθωριοποίηση που επιβάλλει η κοινωνία μας στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.

Εντάξει, έκλεψα, το ξέρω. Δεν ανέφερα οκτώ μόνο λόγους για τους οποίους αγαπώ τη Ρένα Βλαχοπούλου. Πώς όμως μπορούσα να περιοριστώ;

Θα κλείσω το σημερινό μου αφιέρωμα στην επέτειο του θανάτου της Ρένας Βλαχοπούλου με δύο τραγούδια: το ένα το είχα ανεβάσει και παλιότερα, τέτοια μέρα. Είναι το "She", ο απόλυτος ύμνος στη γυναίκα που έγραψε ο Herbert Kretzmer με μουσική του Charles Aznavour και τραγούδησε ο Elvis Costello. Εγώ το αφιερώνω σε εκείνη που συνδύαζε τόσο πολλά και διαφορετικά χαρακτηριστικά, σε εκείνη που στα μάτια του κόσμου φαινόταν πάντα τόσο ευτυχισμένη, αλλά που η περηφάνεια της κι η αξιοπρέπειά της δεν μας επέτρεψαν να δούμε ποτέ το δάκρυ στα μάτια της.

She may be the face I can't forget
a trace of pleasure or regret,
may be my treasure or the price I have to pay.
She may be the song that summer sings,
may be the chill that autumn brings,
may be a hundred different things within the measure of a day.
...She may not be what she may seem inside her shell.

She who always seems so happy in a crowd,
whose eyes can be so private and so proud,
no one's allowed to see them when they cry.
She may be the love that cannot hope to last,
may come to me from shadows of the past
 
that I'll remember till the day I die.
...
Me, I'll take her laughter and her tears
and make them all my souvenirs...

Το δεύτερο τραγούδι είναι το "Καληνύχτα, μη φοβάσαι" που έγραψαν ο Σταμάτης Κραουνάκης και η Λίνα Νικολακοπούλου: το τραγούδησε πρώτη η Δήμητρα Γαλάνη, αλλά σήμερα το ακούμε στη live εκδοχή του με τη Δήμητρα Γαλάνη και την Τάνια Τσανακλίδου. Εγώ το αφιερώνω σήμερα σε εκείνη που σαν μάγισσα μπορούσε να μας κρατάει στα δίχτυα της, σε εκείνη που δεν ξέχασε κανείς και θα παραμείνει για πάντα η μεγάλη της σκηνής...

Κυρία Βλαχοπούλου, δεν θα κουραστώ ποτέ να σας λέω ευχαριστώ! Καληνύχτα!

Το Δεύτερο Πρόγραμμα τιμά τη Ρένα Βλαχοπούλου και την ελληνική οπερέττα

Ο τίτλος της ανάρτησης είναι ελαφρώς παραπλανητικός, καθώς αφορά δυο διαφορετικές ειδήσεις, αλλά θα προσπαθήσω να βάλω αμέσως τα πράγματα στη θέση τους, αρχίζοντας από την είδηση που αφορά τη μούσα μας. Το Δεύτερο Πρόγραμμα της ΕΡΑ και συγκεκριμένα η εκπομπή Το κλειδί του Σολ που παρουσιάζει ο Σιδερής Πρίντεζης είναι ο πρώτος... φορέας που θα τιμήσει φέτος την επέτειο του θανάτου της Ρένας Βλαχοπούλου, αύριο από τις 3 ως τις 5μμ. Ωστόσο, όπως έχει κάνει ξανά στο παρελθόν, ο Σιδερής Πρίντεζης θα τιμήσει τη Ρένα μαζί με τις άλλες δυο αξέχαστες ηθοποιούς του ελληνικού θεάτρου και κινηματογράφου, την Αλίκη Βουγιουκλάκη και την Τζένη Καρέζη: από μια παράξενη σύμπτωση και οι τρεις πρωταγωνίστριες έχουν πεθάνει τέλος Ιουλίου. Πρώτα η Τζένη Καρέζη, που πέθανε στις 25 Ιουλίου 1992, έπειτα η Αλίκη Βουγιουκλάκη, που πέθανε σαν σήμερα, 23 Ιουλίου 1996 και τελευταία η Ρένα Βλαχοπούλου, στις 29 Ιουλίου 2004. Και οι τρεις τους πέρασαν στην αθανασία χάρη στο σινεμά (και κυρίως το σινεμά της Φίνος Φιλμ) αλλά και τη θεατρική τους παρουσία, και για χρόνια ολόκληρα ήταν οι αδιαφιλονίκητες τρεις δημοφιλέστερες ελληνίδες ηθοποιοί (σύμφωνα με διάφορες δημοσκοπήσεις/ψηφοφορίες περιοδικών κτλ--με πιο πρόσφατο, θυμάμαι, το σχετικό γκάλοπ του περιοδικού Και, στις αρχές του 1991 που έπειτα από έρευνα σε αντιπροσωπευτικό δείγμα όλων των ηλικιών κατέτασσε στις τρεις πρώτες θέσεις της κατηγορίας "Αγαπημένη Ελληνίδα Ηθοποιός" τη Βουγιουκλάκη, την Καρέζη και τη Βλαχοπούλου (και στην τέταρτη θέση την Άννα Παναγιωτοπούλου).

Συντονιστείτε λοιπόν αύριο το μεσημέρι, στις 3μμ στο Δεύτερο Πρόγραμμα για να απολαύσετε τραγούδια με τις τρεις αγαπημένες ηθοποιούς μας που άφησαν η καθεμιά το δικό της στίγμα και στο ελληνικό τραγούδι. Πιθανότατα θα ακούσουμε, πέρα από τις αγαπημένες κινηματογραφικές ηχογραφήσεις τους, θεατρικά τραγούδια και ίσως και διαμάντια από το αρχείο της ΕΡΑ...

Ρένα και Αλίκη στη μοναδική επί σκηνής συνύπαρξή τους: Οδός Ονείρων

Προτείνω όμως να ακούσετε και απόψε Δεύτερο Πρόγραμμα, γιατί (αυτή είναι η δεύτερη είδηση) ο σταθμός επιφυλάσσει κι άλλες εκπλήξεις για τους φίλους του ελαφρού μουσικού θεάτρου, και ιδιαίτερα της οπερέττας. Κάθε Δευτέρα, στις 9μμ, για τους επόμενους τρεις μήνες και με επιμέλεια και πάλι του Σιδερή Πρίντεζη, θα παρουσιάζονται στη θεατρική ζώνη του Δεύτερου ελληνικές οπερέττες που είχαν ηχογραφηθεί στο παλιό ΕΙΡ. Δείγμα από τις ηχογραφήσεις αυτές έχουμε πάρει κατά καιρούς σε κάποια CD που πρόσφερε η Ραδιοτηλεόραση. Πρόκειται για ωριαίες εκδοχές οπερεττικών έργων του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, του Νίκου Χατζηαποστόλου και άλλων συνθετών που περιλαμβάνουν τις κυριότερες σκηνές και τα μουσικά μέρη των έργων. Η αρχή έγινε την προηγούμενη εβδομάδα με το Διαβολόπαιδο του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, δημοφιλέστατη οπερέττα που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1923 με την Αφροδίτη Λαουτάρη, και επαναλήφθηκε αρκετές φορές, αλλά γνώρισε ξανά θριαμβευτική επιτυχία το δεύτερο καλοκαίρι της Κατοχής με την Άννα Καλουτά, κάνοντας πάλι δημοφιλές το είδος της οπερέττας στο αθηναϊκό κοινό (που, λίγο οι δυσκολίες του πολέμου και της Κατοχής, λίγο ο νέος αέρας που έφερναν οι θίασοι πρόζας είχε αρχίσει να αδιαφορεί κάπως για το μουσικοθεατρικό αυτό είδος). Στην ηχογράφηση του αρχείου της ΕΡΑ τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Ντιντή Σιοραβάντη (που ο συνθέτης έγραψε για σοπράνο) ερμήνευσε η αξέχαστη πρωταγωνίστρια της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Ανθή Ζαχαράτου. Η θαυμάσια Ζαχαράτου (της οποίας το ταλέντο έχει αποτυπωθεί ευτυχώς στο σελιλόιντ χάρη στον Βαφτιστικό που γύρισε η Μ. Πλυτά) πέθανε αθόρυβα πριν από έναν χρόνο, στις 9 Ιουνίου 2011, και η μετάδοση του Διαβολόπαιδου ήταν ίσως το καλύτερο μνημόσυνο.

Απόψε στις 9μμ. θα μεταδοθεί Η γυναίκα του δρόμου, ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του Νίκου Χατζηαποστόλου από το οποίο έχουν ξεπηδήσει δύο τουλάχιστον μεγάλα σουξέ: το "Καρδιά από αγάπη ορφανή" (που τραγούδησε μέχρι και η Δήμητρα Γαλάνη) και "Η μοδιστρούλα" (που δύο--μόνον, φευ--στίχους της μας χαρίζει η Ρένα Βλαχοπούλου στην ταινία Ρένα, να η ευκαιρία--τη διακόπτει το τσίμπημα της βελόνας που ενδεχομένως δικαιολογεί και κάποιο κενό της μνήμης της!). Στο καστ της ραδιοφωνικής Γυναίκας του δρόμου, εκτός από το σύνηθες επιτελείο καλλιτεχνών της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, συμμετέχει ένας θρύλος του ελαφρού μουσικού θεάτρου που δυστυχώς έχει αφήσει ελάχιστα ντοκουμέντα--και από αυτά τα ελάχιστα, ελάχιστα είναι αντιπροσωπευτικά του ταλέντου του: ο Κυριάκος Μαυρέας, θηρίο... ανήμερο της επιθεώρησης με μοναδική ακτινοβολία και εφευρετικότητα (από ό,τι διηγούνταν οι παλιότεροι/ες και κυρίως η Σπεράντζα Βρανά). Ο Μαυρέας γύρισε ελάχιστες ταινίες (από τις οποίες ζήτημα αν διασώζονται δυο-τρεις, στο youtube εντόπισα μόνο απόσπασμα από την ταινία Η ανθοπώλις των Αθηνών που με κανέναν τρόπο δεν δικαιολογεί τον μύθο του Μαυρέα) αλλά άφησε τουλάχιστον κάποιες ηχογραφήσεις στις 78 στροφές. Η συμμετοχή του λοιπόν στη ραδιοφωνική αυτή ηχογράφηση προβλέπεται άκρως ενδιαφέρουσα...

Φίλες/φίλοι του μουσικού θεάτρου, του ελληνικού κινηματογράφου και της Ρένας, βεβαίως, συντονιστείτε στο Δεύτερο, δεν παύει ποτέ να μας φροντίζει...

Κώστας Κλάββας

Την περασμένη Δευτέρα πέθανε μια σημαντική μορφή της ελληνικής μουσικής: ο συνθέτης, ενορχηστρωτής και διευθυντής ορχήστρας Κώστας Κλάββας έχασε στα 78 του χρόνια τη μάχη με τον καρκίνο. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι θα μείνει στην ιστορία και με τις τρεις του ιδιότητες, διότι οι συνθέτες δεν είναι πάντοτε σπουδαίοι ενορχηστωτές/διευθυντές ορχήστρας. Ο Κλάββας όμως ήταν και αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι ακόμα και σε περιόδους που ο ίδιος δεν ηχογραφούσε δικούς του δίσκους ήταν περιζήτητος ως ενορχηστρωτής σε δίσκους άλλων καλλιτεχνών. Εκτός από τις δισκογραφικές δραστηριότητές του, ο Κλάββας ασχολήθηκε με την κινηματογραφική μουσική, ενώ οι ειδικοί κάνουν λόγο και για την αξιοσημείωτη ενασχόλησή του με τη λόγια μουσική. Αυτό φυσικά δεν ήταν κάτι τυχαίο: ήταν απόρροια των σοβαρών μουσικών σπουδών του.

Το Λεξικό Ελληνικής Μουσικής του Τάκη Καλογερόπουλου αναφέρει τις σπουδές του στο Εθνικό Ωδείο (πιάνο με την Τότη Αλεξοπούλου, θεωρητικά με τον Χρ. Αλεξόπουλο, 1945-53) και στο Ελληνικό Ωδείο (σύνθεση με τον Γ. Α. Παπαϊωάννου, 1962-1966). Φαίνεται όμως ότι τα μυστικά του ελαφρού τραγουδιού τα έμαθε κοντά στον Ανδρέα Παρίδη (όπως γράφει ο Μωυσής Άσερ στο www.ogdoo.gr), ο οποίος τον μύησε στη διεύθυνση ορχήστρας. Είχε ήδη ξεκινήσει την καριέρα του ως πιανίστας ορχήστρας από το 1954, ενώ το 1959 διηύθυνε για πρώτη φορά την ορχήστρα του ΕΙΡ. Είναι η χρονιά που εμφανίζεται και ως συνθέτης του ελαφρού τραγουδιού: συμμετέχει στο Α΄ Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού του ΕΙΡ με το τραγούδι "Ένα γράμμα" σε στίχους Γιώργου Οικονομίδη που τραγούδησε η Ζωή Κουρούκλη. Όπως δήλωσε ο ίδιος σε συνέντευξή του στο περιοδικό μουσικής πολύτονον (απόσπασμά της δημοσιεύει το blog Δισκορυχείο), ο Κώστας Γιαννίδης και ο Άκης Σμυρναίος έκριναν πως ο ίδιος ο Κλάββας ήταν σε θέση να ενορχηστρώσει το τραγούδι του, το οποίο πήρε τελικά έπαινο.

Η καριέρα του συνδέθηκε με τα Φεστιβάλ ελαφρού τραγουδιού, τόσο του ΕΙΡ (το 1961 πήρε ξανά μέρος με το τραγούδι "Κισσός είν' η αγάπη μας") όσο και της Θεσσαλονίκης (πήρε το πρώτο βραβείο το 1963 με το "Πέταξε ένα πουλί" σε στίχους Αλέξη Αλεξόπουλου, με ερμηνευτές τον Γιάννη Βογιατζή και τη Νίκη Καμπά). Ο Γιάννης Βογιατζής ηχογράφησε σε δίσκους 45 στροφών κι άλλα γνωστά--και λιγότερο γνωστά--τραγούδια του, όπως τα "Σου το 'πα μια και δυο και τρεις" (στίχοι Κώστα Πρετεντέρη), "Μορφονιά" (στίχοι Αλέξη Αλεξόπουλου), "Το Φαράγγι", "Ο Τραγουδιστής σας".

Εκτός όμως από τη δισκογραφία, ο Κώστας Κλάββας ηχογράφησε πολλά τραγούδια του στους ραδιοθαλάμους του παλιού ΕΙΡ (του οποίου την ορχήστρα διηύθυνε για πολλά χρόνια και σε προγράμματα ορχηστρικής μουσικής). Στο αφιέρωμα που μετέδωσε χτες το Δεύτερο Πρόγραμμα (Πάμε σαν άλλοτε, παραγωγή: Σιδερής Πρίντεζης) ακούσαμε τέτοιες ηχογραφήσεις τραγουδιών του Κλάββα: "Γράφω στον ουρανό" με τον Γιάννη Βογιατζή και τη Ζωή Κουρούκλη, "Νύχτα βασίλισσά μου" (στίχοι Τάσου Μαστοράκη), με την Τζένη Βάνου, "Έρχεσαι σαν μπόρα" (στίχοι: Αλέξη Αλεξόπουλου) με τη Γιοβάννα, "Να 'ταν δική μου η θάλασσα" με τη Νίκη Καμπά, "Δάκρυ της άνοιξης" με τον Γιώργο Μούτσιο που πέθανε επίσης πριν από λίγες μέρες. Τέλος ακούσαμε μια σπάνια ηχογράφηση τραγουδιού του Κώστα Κλάββα με τη φωνή της Ρένας Βλαχοπούλου, με τίτλο "Και φεύγεις" (στίχοι: Αλέξη Αλεξόπουλου).

Η Ρένα Βλαχοπούλου δεν συνάντησε τον Κώστα Κλάββα μόνο στο ΕΙΡ. Δούλεψαν μαζί και στου "Μοστρού", το θρυλικό κέντρο της Πλάκας, τη σεζόν 1964-65 (πολύ παραγωγική σεζόν για τη Ρένα, έγραψα σχετικά πριν από λίγους μήνες). Εκεί στις 14 Οκτωβρίου ξεκίνησε τις εμφανίσεις του ένα μεγάλο σχήμα με τις/τους Ρένα Βλαχοπούλου, Μανώλη Καστρινό, Χρυσούλα Ζώκα, Άντζελα Ζήλια, Κάσση Τζάνετ, Κρυστάλ, Τρίο Μορένο, Σ. Κορρέ, Σ. Θεοδώρου, Αν. Μανούσο, Σταύρο Αυγερινό, τους Αναστασιάδη και Μιμίκα για τη λαϊκή ώρα, και την ορχήστρα του Κώστα Κλάββα που παρουσίαζε τη ρεβύ πίστας Μπερλίνα (όπως έχω ξαναγράψει, δεν είμαι σίγουρος σε τι ακριβώς παρέπεμπε ο τίτλος, όποιος/α ξέρει κάτι, ας μας διαφωτίσει!). Λίγο πριν τα Χριστούγεννα το σχήμα του "Μοστρού" παρουσίασε νέα ρεβύ πίστας με τίτλο Οι γάμοι της κυρίας Μπανταλεξάνδρου. Την περίοδο της Αποκριάς παρουσιάστηκε η ρεβύ Μασκαράτα, ενώ μετά το καρναβάλι παρουσιάστηκε μια τέταρτη ρεβύ με τίτλο Χορέψτε μαζί μας. Πιθανώς από εκείνη τη σεζόν προέρχεται η παρακάτω φωτογραφία που δημοσίευσε το Δισκορυχείον και αναδημοσιεύω εδώ με ευχαριστίες στον Φώντα Τρούσα.

Η ορχήστρα του Κώστα Κλάβα. Από αριστερά: Κρύσταλ τραγούδι, Κώστας Κλάβας πιάνο, Σταύρος Αυγερινός τραγούδι, Θανάσης Αραπίδης άλτο σαξόφωνο (καθιστός), Κώστας (αγνώστου επωνύμου) μπάσο (στηρίζεται στο πιάνο), Τάκης Πασβάντης τρομπέτα, Μίμης Κλάβας ντραμς (πίσω από τον Πασβάντη), Κυριάκος Καπούκης τενόρο σαξόφωνο, ηλεκτρική κιθάρα (όρθιος, πίσω από τον Μίμη Κλάβα). Η φωτογραφία προέρχεται από το αρχείο του Τάκη Πασβάντη και παραχωρήθηκε από τον Νίκο Μητρογιαννόπουλο στον Φώντα Τρούσα.

Από το 1961 ως το 1969 ο Κώστας Κλάββας έγραψε και μουσική για είκοσι περίπου ταινίες. Ξεκίνησε με το Βοήθεια, με παντρεύουνε του Ροβήρου Μανθούλη, ενώ συνεργάστηκε με τον Γιώργο Λαζαρίδη (σενάριο) και τον Γρηγόρη Γρηγορίου (σκηνοθεσία) για να καταθέσουν τη δική τους άποψη για το ελληνικό κινηματογραφικό μιούζικαλ με την ταινία Αυτό το κάτι άλλο, της εταιρίας Ρουσσόπουλοι-Λαζαρίδης-Σαρρής-Ψαρράς--τελικά η πρόταση Διαλιανίδη-Πλέσσα-Φίνου άρεσε περισσότερο στο κοινό, αν και πρέπει να πούμε ότι κάποιες/οι κριτικοί--ανάμεσά τους και η Ροζίτα Σώκου--τάχθηκαν υπέρ του Αυτό το κάτι άλλο (με τον Δαλιανίδη ο Κλάββας είχε ήδη συνεργαστεί στην Κυρία του κυρίου το 1962). Ακολούθησαν συνεργασίες με τον Ορέστη Λάσκο στις ταινίες Μικροί και μεγάλοι εν δράσει (όπου η Ελένη Ανουσάκη ξανατραγούδησε το "Πέταξε ένα πουλί", ο Βογιατζής τραγούδησε το "Σου το 'πα μια και δυο..." και ο Σειληνός επιθυμεί να απαντήσει στον χορό "Χάτζι-Χάτζι" που λάνσαρε ο Μάνος Χατζιδάκις στην Οδό Ονείρων και παρουσιάζει με τη βοήθεια του Κλάββα το... "Σείλι-Σείλι"!), Ο Εμίρης κι ο κακομοίρης, Φουσκοθαλασσιές, Να ζει κανείς ή να μη ζει και με άλλους σκηνοθέτες (Βαγγέλης Σειληνός, Ερρίκος Ανδρέου, Κώστας Λυχναράς). Έγραψε επίσης μουσική για θεατρικές παραστάσεις, ξεκινώντας με Το Ρετιρέ της Εύας το 1965 (θίασος Γιώργου Πάντζα, Μάρθας Καραγιάννη, Σταύρου Παράβα).

Μαρίκα Νέζερ, Σταύρος Παράβας, Μαίρη Αρώνη στο Μικροί και μεγάλοι εν δράσει

Όπως ανέφερα ήδη, ακόμα κι όταν δεν ηχογραφούσε δίσκους, ενορχήστρωνε τους δίσκους γνωστών ερμηνευτών/τριών: ο Γιάννης Πάριος, η Μαρινέλλα, ο Αντώνης Καλογιάννης, ο Τόλης Βοσκόπουλος, ο Κώστας Χατζής, η Ελπίδα, ο Πασχάλης, ο Δάκης και πολλοί/ές άλλοι/ες οφείλουν μέρος της επιτυχίας τους σ' εκείνον. Παράλληλα συνέχιζε να είναι ένας από τους βασικούς ενορχηστρωτές στο Φεστιβάλ Τραγουδιού της Θεσσαλονίκης (ενορχήστρωσε και διηύθυνε μεταξύ άλλων το  "Ήλιε μου γιε της χαραυγής" του Γ. Κουρουπού και το "Αδέλφια μου αλήτες πουλιά" του Τ. Βοσκόπουλου). Σε ένα από αυτά τα φεστιβάλ, διαβάζω στο Δισκορυχείον, και συγκεκριμένα στο 11ο (1972), γνωρίστηκε με τον Κώστα Τουρνά--όταν οι Poll διαγωνίστηκαν με τις «Μολυβιές φωτογραφίες»--, και στη συνέχεια συνεργάστηκνα στους δίσκους Απέραντα Χωράφια (1973) και Λευκά Φτερά (1975). Πιο σχετική βέβαια με τα ενδιαφέροντα αυτού του blog είναι η εργασία του σε δίσκους με τραγούδια που ανήκουν στο ρεπερτόριο του ελαφρού τραγουδιού: ο Κώστας Κλάββας ήταν ενορχηστρωτής και μαέστρος στον δίσκο της Μαρινέλλας με τραγούδια της Βέμπο, στον δίσκο Γιάννης Σπάρτακος: 50 χρόνια τραγούδι (με ερμηνεύτριες/ές τις/τους Μαρινέλλα, Τάνια Τσανακλίδου, Μπέσυ Αργυράκη, Κώστα Χατζή και Δάκη) καθώς και στον δίσκο Αναμνήσεις της Αλέκας Κανελλίδου.

Σημαντικότατη ήταν η συμβολή του Κώστα Κλάββα και στον τομέα της μουσικής εκπαίδευσης. Το 1967 ίδρυσε μαζί με τους Χρήστο Αλεξόπουλο και Βασίλη Παπαδημητριου τη "Σύγχρονη Σχολή Μουσικής" που μετεξελίχθηκε στο Κεντρικό Ωδείο. Επίσης, τη διετία 1994-1996, δίδαξε ως ειδικός επιστήμοντας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών (στο οποίο, και συγκεκριμένα στη Φιλοσοφική Σχολή του, είχε φοιτήσει κι ο ίδιος από το 1952 ως το 1956). Παράλληλα με όλες αυτές τις δραστηριότητές του, εξακολουθούσε να συνθέτει (μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του '90) έργα λόγιας μουσικής: κομμάτια για πιάνο, βιολί, πνευστά, για συμφωνική ορχήστρα αλλά και για μικρά σύνολα. Έγραψε επίσης χορωδιακά τραγούδια, τροπάρια και ψαλμούς (ήταν άλλωστε εγγονός του καθηγητή της Βυζαντινής μουσικής Κωνσταντίνου Κυρ. Κλάββα). Διηύθυνε επίσης την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών σε έργα Στραβίνσκυ, Μαρτινού και Μπετόβεν.

Και κλείνω με λίγα δείγματα της συνθετικής δουλειάς του Κώστα Κλάββα: από ηχογράφηση του αρχείου του παλιού ΕΙΡ ακούγεται η Νινή Ζαχά στο τραγούδι "Αν ξαναρθείς":

Ο Κώστας Κλάββας στο παλιό ελληνικό σινεμά: δυο τραγούδια από το Μικροί και μεγάλοι εν δράσει του Ορ. Λάσκου. Η Ελένη Ανουσάκη στο "Πέταξε ένα πουλί":


Και ο Γιάννης Βογιατζής στο "Σου το 'πα μια και δυο και τρεις":

Και (για να είμαστε συνεπείς και με τα ενδιαφέροντα του blog) ο Κώστας Κλάββας στην ελληνική επιθεώρηση--ίσως ερήμην του. Το 1973 ανεβαίνει η επιθεώρηση Το παιδί μίλησε των Πάνου Παπαδούκα-Κώστα Καραγιάννη-Νίκου Καμπάνη. Εκεί η Άννα Καλουτά τραγουδά το τραγούδι "Ο τραγουδιστής σας" του Κώστα Κλάββα που πρωτοτραγούδησε ο Γιάννης Βογιατζής με ελαφρώς παραλλαγμένους στίχους και με τον τίτλο "Ο πρωταγωνιστής σας". Από εκείνη την επιθεώρηση υπάρχει ένα ντοκουμέντο στο αρχείο της ΕΡΤ: ο Χρήστος Νέγκας παρουσιάζει τα θεριά της παλιάς επιθεώρησης Αλέκο Λειβαδίτη, Ρένα Ντορ (σύντομα ο Rena Fan θα παρουσιάσει ένα αφιέρωμα στη μεγάλη αυτή μορφή του μουσικού θεάτρου) και βέβαια την Άννα Καλουτά που τραγουδά αυτό το κομμάτι (στο 05:25). Η αξέχαστη πρωταγωνίστρια ερμήνευε συχνά το τραγούδι αυτό τα τελευταία χρόνια της ζωής της σε τηλεοπτικές της εμφανίσεις. Νομίζω ότι αξίζει να δείτε και μια από αυτές τις εμφανίσεις της, το 2001 στην εκπομπή Συν και Πλην της ΝΕΤ. Στο πιάνο τη συνοδεύει ο Αντώνης Τσίχλας.

Πηγές: τα διαδικτυακά αφιερώματα στον Κώστα Κλάββα που παρουσίασαν το Δισκορυχείον και το www.ogdoo.gr, το σχετικό λήμμα στο Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής του Τάκη Καλογερόπουλου (εκδ. Γιαλελής, 2001) και το αφιέρωμα της εκπομπής του Δεύτερου Προγράμματος της ΕΡΑ Πάμε σαν άλλοτε που μεταδόθηκε στις 21/7/2012 (παραγωγή: Σιδερής Πρίντεζης).