Η ιστορία δυο τραγουδιών...

Εδώ και δέκα εβδομάδες το Βήμα προσφέρει στους αναγνώστες και τις αναγνώστριές του μια σειρά CD με τίτλο Πενήντα χρόνια ελαφρό τραγούδι. Η προσφορά που θα αποτελείται συνολικά από 14 κασετίνες των πέντε CD, δηλαδή 70 συνολικά CD, φέρνει στα σπίτια μας ορισμένα από τα πιο όμορφα ελληνικά τραγούδια που γράφτηκαν ποτέ, τραγούδια που δυστυχώς για πολλούς λόγους τα τελευταία χρόνια είναι καταδικασμένα στη λήθη. Το ελαφρό τραγούδι είναι παρεξηγημένο στις μέρες μας, μια παρεξήγηση που ξεκίνησε πριν από σαράντα περίπου χρόνια, όταν τα έργα του Μάνου Χατζιδάκι και του Μίκη Θεοδωράκη άλλαζαν το τοπίο του ελληνικού τραγουδιού ενώ το λαϊκό και το ρεμπέτικο τραγούδι κέρδιζαν όλο και περισσότερο έδαφος, «εκμεταλλευόμενα» την παρακμή η οποία είχε αρχίσει να χαρακτηρίζει το ελαφρό στα τέλη της δεκαετίας του ’50.

Σε κάθε περίπτωση, το Βήμα μας θυμίζει πολλές από τις καλύτερες στιγμές του ελαφρού και ανάμεσα στα 500 τραγούδια που έχουν ήδη κυκλοφορήσει (σήμερα δόθηκε το 50ό CD της σειράς) μπορούμε να ακούσουμε αληθινά διαμάντια, όλων σχεδόν των συνθετών, στιχουργών και ερμηνευτών/τριών του είδους: μερικά από αυτά είναι εξαιρετικά σπάνια, όπως το «Τρεχαντήρι» του Αττίκ με τη Δανάη. Από τις πρώτες μέρες της κυκλοφορίας της συλλογής, γεννήθηκαν προσδοκίες και για κάποιες σπάνιες ηχογραφήσεις της Ρένας Βλαχοπούλου, καθώς η φωτογραφία της βρίσκεται σε κάθε κασετίνα της συλλογής (μαζί με τις φωτογραφίες των Σοφίας Βέμπο, Σώτου Παναγόπουλου, Μάγιας Μελάγια, Φώτη Πολυμέρη, Νίκου Γούναρη και του Τρίο Κιτάρα).

Τελικά έπρεπε να φτάσουμε στη δέκατη εβδομάδα για να ακούσουμε και δύο τραγούδια με τη Ρένα, τα οποία υπάρχουν στα CD που δόθηκαν προχτές, Πέμπτη, και χτες, Παρασκευή. Αν και δεν είναι τα σπάνια τραγούδια που εγώ έλπιζα να ακούσω (δηλαδή ηχογραφήσεις της από τη δεκαετία του ’40 ή τα πρώτα χρόνια του ‘50), είναι δυο κομμάτια από δίσκο 78 στροφών του 1954, που έχουν επανεκδοθεί μόνο μια φορά σε βινύλιο (και αργότερα σε CD) σε μια συλλογή με τίτλο Ας ξαναγύριζαν τα χρόνια τα παλιά και δεν υπάρχουν σε καμιά από τις προσωπικές συλλογές της Ρένας που κυκλοφορούν στο εμπόριο. Οι υπεύθυνοι αυτής της έκδοσης έχουν επεξεργαστεί εκ νέου τις ηχογραφήσεις και έτσι ο ήχος είναι πολύ καλύτερος από ό,τι στην προηγούμενη επανέκδοσή τους.

Θα ήθελα να σταθώ λίγο σ’ αυτά τα δυο τραγούδια γιατί θεωρώ ότι αδικήθηκαν στο ένθετο με τις χρήσιμες πληροφορίες που δίνεται από το Βήμα κάθε Σάββατο για κάθε κασετίνα που κυκλοφορεί. Ο επιμελητής (ή η επιμελήτρια) της συλλογής αυτής (όνομα δυστυχώς δεν έχω δει σε καμιά κασετίνα μέχρι σήμερα) γράφει πάντα κάποια σχόλια για τα περισσότερα τραγούδια, ωστόσο για αυτά τα δύο τραγούδια της Ρένας δίνονται μόνο τα ονόματα των δημιουργών τους και η χρονιά της ηχογράφησης.

Τα τραγούδια αυτά λοιπόν είναι το «Σατράπη μου» και το «Κάνε μου τέτοια»: η μουσική τους ανήκει στον Μενέλαο Θεοφανίδη και οι στίχοι στον Μίμη Τραϊφόρο και τον Γιώργο Γιαννακόπουλο. Και τα δύο ακούστηκαν στην επιθεώρηση Σουσουράδα που ανέβηκε στο θέατρο «Βέμπο» το καλοκαίρι του 1954 με έναν μεγάλο θίασο: Σοφία Βέμπο, Νίκος Σταυρίδης, Ρένα Βλαχοπούλου, Αλίκη Βέμπο, Σοφία Βερώνη, Κώστας Δούκας, Μπέτυ Μοσχονά, Φίτσα Ντάβου, το χορευτικό ζευγάρι Γιάννης Φλερύ-Λίντα Άλμα και άλλοι πολλοί. Όπως είναι πλέον γνωστό, στην επιθεώρηση αυτή η Ρένα εμφανιζόταν ως τραγουδίστρια (και ερμήνευε το «Σατράπη μου»—δεν ήταν εύκολη υπόθεση να είσαι τραγουδίστρια σε έναν θίασο στον οποίο πρώτο όνομα ήταν η Σοφία Βέμπο: αυτό λέει πολλά για την τραγουδιστική αξία της Ρένας, ότι δηλαδή μπορούσε να σταθεί στον ίδιο θίασο με την υπ' αριθμόν ένα τραγουδίστρια του θεάτρου) αλλά ταυτόχρονα πραγματοποιούσε και την πρώτη της επίσημη εμφάνιση ως ηθοποιός, στο νούμερο «Άλα πασά μου» ή «Κάνε μου τέτοια», μαζί με τον Νίκο Σταυρίδη. Σ’ αυτό το σκετσονούμερο λοιπόν υποδυόταν μια κοπελίτσα που της κάνει κόρτε ο Σταυρίδης και στο τέλος τραγουδούσαν μαζί το ομότιτλο αρχοντορεμπέτικο τραγούδι (παρατηρήστε ότι στην παρτιτούρα του τραγουδιού υπάρχει μια φωτογραφία με τον Σταυρίδη μόνο του και μια φωτογραφία και με τους δυο!). Στον δίσκο όμως μαζί με τη Ρένα Βλαχοπούλου ακούγεται ο Πάνος Σάμης.

Το νούμερο αυτό (και συνεπώς και το τραγούδι του) ήταν το διαβατήριο της Ρένας Βλαχοπούλου για τον χώρο της υποκριτικής. Όπως θα πούμε σε κάποια άλλη ανάρτηση στο μέλλον, η Ρένα είχε κάνει «περάσματα» ως ηθοποιός και σε άλλα επιθεωρησιακά νούμερα στο παρελθόν, αλλά αυτή καταγράφεται ως η πρώτη της επίσημη εμφάνιση ως νουμερίστας, για την οποία μάλιστα απέσπασε και πολύ κολακευτικές κριτικές. Ας δούμε τι έγραψε ο Μάριος Πλωρίτης στην Ελευθερία στις 16 Ιουνίου 1954:

Από τ’ άλλα νούμερα ξεχωρίζει το «Κάνε μου τέτοια» που δίνει την ευκαιρία στη Ρένα Βλαχοπούλου να δείξει, πλάι στη γνωστή τραγουδιστική αξία της, και σημαντικά χαρίσματα νουμερίστας: υποκριτική μιμική, μπρίο, που θα το ζήλευαν και «βετεράνες» του είδους. Τη συντροφεύει ο Νίκος Σταυρίδης με το αιώνιο κέφι του και την αστραπιαία επικοινωνία του με το κοινό.

Δυο ελαφρώς διαφορετικές εκδοχές για το παρασκήνιο που προηγήθηκε πριν από την πρεμιέρα παρουσιάζονται από τον Μίμη Τραϊφόρο στο βιβλίο του Βέμπο-Τραϊφόρος, μια ζωή (εκδ. Σμυρνιωτάκης, 1988) και τον Μάκη Δελαπόρτα στο βιβλίο του Βίβα Ρένα (εκδ. Άγκυρα, 2004). Ο Δελαπόρτας αναφέρει, πιθανότατα στηριζόμενος στις αναμνήσεις της Φίτσας Ντάβου, στενής φίλης της Ρένας, ότι το νούμερο αυτό είχε γραφτεί αρχικά για τη Νανά Γκάτση και τον Σταυρίδη, αλλά η Γκάτση πίστευε ότι δεν της πήγαινε και τότε ο Σταυρίδης πρότεινε στον Τραϊφόρο να το δώσουν στη Ρένα. Ο Τραϊφόρος γράφει ότι το τραγούδι είχε ήδη δοθεί στη Ρένα και όταν είδε τον κωμικό τρόπο με τον οποίο το ερμήνευε στις πρόβες, σκέφτηκε να το «νουμεροποιήσει», να προσθέσει δηλαδή μια πρόζα και να δώσει τον αντρικό ρόλο στον Σταυρίδη.

Η Ρένα Βλαχοπούλου και ο Νίκος Σταυρίδης
στο "Κάνε μου τέτοια" (φωτογραφία από
το βιβλίο Βίβα Ρένα του Μ. Δελαπόρτα,
εκδ. "Άγκυρα")

Όποια πηγή και αν είναι πιο κοντά στην αλήθεια, πρέπει να πούμε ότι αυτή η απόφαση φαίνεται ότι είχε παρθεί αρκετά νωρίς (και όχι την τελευταία στιγμή, όπως φαίνεται ότι συνέβη σύμφωνα με το βιβλίο του Δελαπόρτα) γιατί η είδηση ότι η Ρένα Βλαχοπούλου δεν θα τραγουδάει απλώς στην επιθεώρηση του «Βέμπο», αλλά θα εμφανίζεται και σε σκετς είχε δημοσιευτεί στα Νέα στις 9 Απριλίου 1954 ενώ η πρεμιέρα του έργου δόθηκε στις 9 Ιουνίου. Και οι δυο πηγές όμως (καθώς και οι προφορικές αφηγήσεις της Ρένας σε διάφορες συνεντεύξεις της) συγκλίνουν στο ότι η Ρένα δεν ήθελε να παίξει στο νούμερο. Ο Τραϊφόρος επέμενε πολύ για να την πείσει να μην περιορίζεται στο τραγούδι: «Αυτό το σκουίλο που έχεις θα σε εγκαταλείψει μια μέρα». Και εκείνη του απαντούσε: «Και τι είναι, ωρέ, αγαπητικός για να με εγκαταλείψει;» Τελικά, λέει ο Τραϊφόρος, την ανάγκασε με… χριστοπαναγίες να προβάρει το νούμερο! Και στην πρεμιέρα έκλαιγε, φοβόταν ότι θα γίνει ρεζίλι και δεν ήθελε να βγει από το καμαρίνι της! Τελικά βγήκε, αγχωμένη, το κοινό χειροκρότησε, εκείνη σάστισε και έτσι, φυσικά, κέρδισε τον κόσμο… Σε τέτοιο βαθμό που μετά τα απανωτά μπιζ που έκαναν, ο Νίκος Σταυρίδης είπε στον Τραϊφόρο: «Με διέλυσε η κωλο-Κερκυραία!».

Ο δίσκος με αυτά τα δυο τραγούδια κυκλοφόρησε από την Odeon το καλοκαίρι του 1954. Η Ρένα βρίσκεται σε πλήρη τραγουδιστική ακμή και η φωνή της είναι γεμάτη παλμό και εκφραστικότητα. Η ενορχήστρωση και η διεύθυνση της ορχήστρας ήταν του Ζακ Ιακωβίδη. Παράλληλα με τη Ρένα, το τραγούδι ηχογράφησαν εκείνη την εποχή άλλες δυο δημοφιλείς τραγουδίστριες (και φίλες της), η Μάγια Μελάγια και η Καίτη Μπελίντα. Ο «Σατράπης» όμως παρέμεινε μια αποκλειστικότητα της Ρένας (η μόνη τραγουδίστρια που φαίνεται να το έχει ηχογραφήσει είναι η Ντόρις Σπίνουλα, στον δίσκο της Ομόνοια Πλας που περιέχει αποκλειστικά τραγούδια του Μενέλαου Θεοφανίδη). Και τα δυο τραγούδια όμως τα ηχογράφησε ξανά η Ρένα Βλαχοπούλου για τον πρώτο προσωπικό της δίσκο 33 στροφών που κυκλοφόρησε το 1985 με δυο(!) τίτλους, Θα σε πάρω να φύγουμε και Η αρτίστα (σε CD υπάρχει σήμερα μόνο ως Θα σε πάρω να φύγουμε) σε παραγωγή Γιώργου Κατσαρού.

Ο υπέροχος αυτός δίσκος περιέχει στην πρώτη του πλευρά έξι παλιές επιτυχίες της Ρένας σε καινούριες ηχογραφήσεις, με εξαιρετικές «σημερινές» ενορχηστρώσεις του Γιώργου Κατσαρού (το μπουζούκι πλέον ακούγεται απενοχοποιημένο στο «Κάνε μου τέτοια»—στην πρώτη εκτέλεση του τραγουδιού δεν υπάρχει μπουζούκι, καθώς τα ελαφρά τραγούδια δεν επιτρεπόταν να χρησιμοποιούν αυτό το όργανο τότε—ενώ ο «Σατράπης» κρύβει καλά την ηλικία του με μια σημερινή, μοντέρνα εκδοχή). Ακούγοντας τα δυο αυτά τραγούδια ερμηνευμένα από την πρώτη τους διδάξασα 31 χρόνια μετά από την πρώτη τους εκτέλεση, αναλογιζόμαστε τα λόγια του Μίμη Τραϊφόρου: το σκουίλο σίγουρα δεν είναι τόσο εντυπωσιακό όσο το 1954, αλλά το μπρίο, η υποκριτική ικανότητα, η εκφραστικότητα, η χάρη της θεατρίνας είναι εκεί και φανερώνουν όχι τα χρόνια που πέρασαν, αλλά τις πολύτιμες θεατρικές εμπειρίες που κερδήθηκαν μέσα σ’ αυτά τα χρόνια…

Αυτή είναι λοιπόν η ιστορία των δυο τραγουδιών της Ρένας που μας πρόσφερε το Βήμα αυτή την εβδομάδα. Ίσως φλυάρησα λιγάκι και είπα περισσότερα από όσα χρειαζόταν (ενώ θα ‘πρεπε απλώς να πω λίγα περισσότερα από αυτά που λέγονται στο ένθετο της συλλογής του Βήματος). Ελπίζω στις υπόλοιπες 4 κασετίνες που θα προσφερθούν από την εφημερίδα να υπάρχουν και άλλα τραγούδια της Ρένας, γιατί θα πρέπει να δικαιολογηθεί και η παρουσία της φωτογραφίας της! Και οφείλω να ομολογήσω ότι, όσο και αν με χαροποίησε η φωτογραφία αυτή, θα ήταν σωστότερο να υπάρχει μια φωτογραφία της Δανάης Στρατηγοπούλου (άλλη μεγάλη μου αδυναμία), καθώς υπάρχουν πολλές περισσότερες ηχογραφήσεις της στη συλλογή αυτή και τουλάχιστον μια φωτογραφία τη δικαιούνταν. Ίσως η φωτογραφία της Ρένας να εξυπηρετεί περισσότερο διαφημιστικούς σκοπούς (και σαφώς μας… κολακεύει σ’ αυτό το μπλογκ η ιδέα ότι η Ρένα μπορεί να προσελκύει αγοραστές!) αλλά η αλήθεια πρέπει να λέγεται!