Χ Σκηνής: Αυτά που κάψαν το σανίδι...

Θέλησα να περάσουν λίγες μέρες από τις δυο βραδιές που έζησα στο Ηρώδειο με το Χ-Σκηνής: Αυτά που κάψαν το σανίδι για να είμαι λίγο πιο αντικειμενικός και ψύχραιμος στην περιγραφή μου! Ανήκω σε εκείνους που λάτρεψαν αυτό το θέαμα (πώς αλλιώς;…) και ήξερα εξαρχής ότι θα το λατρέψω, για αυτό και είχα προμηθευτεί έγκαιρα εισιτήριο και για τις δυο βραδιές. Ήδη γράφτηκαν πολλά (ξεχωρίζω τα κείμενα του Γ. Σαρηγιάννη στα Νέα, του Β. Αγγελικόπουλου στην Καθημερινή, της Ν. Χατζηιωάννου στην Ελευθεροτυπία αλλά και του blogger Θράσος), εκφράστηκαν ενθουσιασμοί και επιφυλάξεις, καταθέτω και εγώ τις δικές μου σκέψεις για την παράσταση αυτή που είχε θέμα της τα θεατρικά τραγούδια του 20ού αιώνα τα οποία ξεκίνησαν από το σανίδι αλλά στη συνέχεια αυτονομήθηκαν και αγαπήθηκαν από όλον τον κόσμο, που πολλές φορές αγνοεί τη θεατρική τους προέλευση.

Η παράσταση κράτησε τρεισήμισι ώρες περίπου και, ειλικρινά, πέρασαν σαν νεράκι. Ο Σταμάτης Κραουνάκης κατάφερε με μαεστρία να χωρέσουν τα πάντα σε αυτήν: τραγούδια και μουσικές, συνθέτες και στιχουργοί και συγγραφείς από διαφορετικά μουσικά και θεατρικά είδη. Ηθοποιοί και τραγουδιστές/τριες διαφορετικών ηλικιών, καταβολών και εμπειριών. Όλα, όλες και όλοι έξοχα ενορχηστρωμένα και στημένα από έναν μεγάλο σύγχρονο μάστορα του μουσικοθεατρικού χώρου που είχε βεβαίως και τη συνδρομή εξαιρετικών συνεργατών: Λίνα Νικολακοπούλου και Γιώργος Παπαστεφάνου στο σχεδιασμό του προγράμματος, Γιώργος Στιβανάκης στην κίνηση, Γιάννης Μετζικώφ στα σκηνικά και κυρίως στα κοστούμια (υπέροχες οι τουαλέτες όλων των πρωταγωνιστριών, ταιριαστές στο ύφος τους, στο είδος που εκπροσωπούσαν, στα τραγούδια που ερμήνευσαν), Ελευθερία Ντεκώ στους φωτισμούς, Κώστας Αυγέρης στα βίντεο (που διακριτικά θύμιζαν όσους/όσες έχουν φύγει αλλά επέστρεψαν για δύο βράδια στο Ηρώδειο…) και Γιώργος Ζαχαρίου στη μουσική διεύθυνση και στις ενορχηστρώσεις που σεβάστηκαν την εποχή κάθε τραγουδιού αλλά ταυτόχρονα το έφεραν και στο σήμερα: δεν θα πω «εκσυγχρόνισαν», αλλά κατάφεραν να κάνουν τις μουσικές του χτες να συνδιαλλαγούν επί ίσοις όροις με τη σημερινή (μουσική) πραγματικότητα. Μεγάλη υπόθεση…

Η Σπείρα Σπείρα στην έναρξη της παράστασης

Και βέβαια η παρουσία επί σκηνής τόσων ταλαντούχων ανθρώπων. Θα ξεκινήσω, όπως όλοι, από τη Σπείρα-Σπείρα, αυτό το υπέροχο σύνολο που εδώ και μια δεκαετία έχει ομορφύνει τον μουσικοθεατρικό χάρτη της Αθήνας (και σπανιότερα, φευ, της υπόλοιπης Ελλάδας): τα εννέα σταθερά μέλη της Σπείρας (Αργυρώ Καπαρού, Ελεάννα Καραντινού, Στέλιος Καρπαθάκης, Δάφνη Λέμπερου, Βασίλης Μοσχονάς, Χρήστος Μουστάκας, Γιώργος Νανούρης, Γιώργος Στιβανάκης, Παρθένα Χοροζίδου) και οι 3 συνεργάτες της (Χρήστος Γεροντίδης, Κώστας Μπουγιώτης, Ελέανα Παπαχρήστου) ήταν διαρκώς επάνω στη σκηνή, σχολίαζαν τα τραγούδια και τις μουσικές σαν μια… φωνητική ορχήστρα και όχι απλώς χορωδία (εξαιρετικό το στήσιμό τους στην αριστερή πλευρά της σκηνής με τα αναλόγια και τις καρέκλες) και στήριζαν (και κυριολεκτικά και μεταφορικά) τους σολίστες (θα ήθελα απλώς σε κάποια τραγούδια να ακούγονται λίγο περισσότερο οι φωνές της Σπείρας και να μην τους καλύπτει η ορχήστρα). Στη δεξιά πλευρά της σκηνής ο κομπέρ Σταμάτης Κραουνάκης στο πιάνο και η κομμέρ Ελένη Ουζουνίδου στις παρλάτες έδεναν τα τραγούδια και τις εποχές.

12 από τα 49 τραγούδια της βραδιάς ήταν του Μάνου Χατζιδάκι. Δεν ήταν τυχαίο αυτό. Θα μπορούσαν να ακουστούν και άλλα τραγούδια του, έχει γράψει τόσο πολλά ωραία κομμάτια για το θέατρο. Αλλά σαφώς έπρεπε να ακουστούν και άλλοι συνθέτες: Θεοδωράκης, Ξαρχάκος, Μουζάκης, Σουγιούλ, Μωράκης Σαββόπουλος, Λεοντής, Σακελλαρίδης και άλλοι και φυσικά και Κραουνάκης! Και βέβαια δεν ακούστηκαν όλοι (ο blogger Θράσος επεσήμανε την απουσία του Γιάννη Σπανού, εγώ θα μπορούσα να επισημάνω κάποιους ακόμα συνθέτες και τραγούδια του «ελαφρού» που πρωτοείπε η Ρένα Βλαχοπούλου), αλλά πώς να χωρέσουν όλα; Η δομή του προγράμματος ήταν σοφά σχεδιασμένη: καμιά παρουσία δεν επισκίασε κάποια άλλη. Η διαδοχή των τραγουδιών ήταν αρμονική και η θέση κάθε τραγουδιού λειτουργική.

Η Σπεράντζα Βρανά (κάτω δεξιά) τραγουδά καθισμένη
στον θώκο, ενώ το κοινό τη βλέπει στον τοίχο
του Ηρωδείου από ταυτόχρονη λήψη κάμερας.

Ας περάσω στους σολίστες και στις ερμηνείες τους, με τη σειρά που εμφανίστηκαν. Ο Kaluta Ngole Γεράσιμος αιφνιδιαστικά κεφάτος στην Πάροδο από τους "Όρνιθες" (με τη συνδρομή της Σπείρας βεβαίως)! Ο Χρήστος Στέργιογλου άψογος και απολαυστικός στις προπολεμικές επιτυχίες του ελαφρού μουσικού θεάτρου. Η Κατιάνα Μπαλανίκα δυναμική στη «Νέα γυναίκα», πονεμένη στο «Χαστούκι» και άφταστη στην «Κρουαζιέρα του διαδρόμου», δικιά της δημιουργία που δεν νομίζω να πει ποτέ κανείς ή καμιά όπως τη λέει η ίδια. Η Ζωζώ Σαπουντζάκη ορμητικός χείμαρρος. Η Μάρω Κοντού γοητευτική και ελαφρώς αυτοσαρκαστική στη «Μαύρη Φορντ». Ο Γιώργος Μαρίνος ευαίσθητος και τρυφερός στις χατζιδακικές του ερμηνείες και στα «Παιδικά Παιχνίδια» του Κραουνάκη (το «Όνειρο παιδιών της γειτονιάς» που περίμενα πως θα ακουστεί στο φινάλε ακούστηκε μόνο ως μουσικό σχόλιο από τη Σπείρα). Η Ζωή Φυτούση μαγευτική σε αποσπάσματα του Απόψε Αυτοσχεδιάζουμε. Η Σόνια Θεοδωρίδου συγκλονιστική στο «Νανούρισμα» του Ματωμένου Γάμου. Ξεσηκωτικοί ο Γρηγόρης Βαλτινός στα τραγούδια από τη Γειτονιά των Αγγέλων των Μίκη Θεοδωράκη-Ιάκωβου Καμπανέλλη και ο Δημήτρης Μπάσης στο «Φίλοι κι αδέλφια» από Το μεγάλο μας τσίρκο των Σταύρου Ξαρχάκου-Ιάκωβου Καμπανέλλη. Η Δάφνη Λέμπερου δωρική στο «Ξενιτεμένο μου πουλί». Η Μάρθα Βούρτση δυναμική και επιβλητική στο «Γελαστό παιδί».

Η Μάρθα Φριντζήλα ιδανική μπρεχτική ερμηνεύτρια. Ο Γιάννης Χαρούλης ιδανικός για τον Καπετάν Μιχάλη. Η Μελίνα Τανάγρη εξαιρετική στην παράβαση από τους Αχαρνής. Η Άννα Παναγιωτοπούλου και ο Λάκης Λαζόπουλος απολαυστικοί κορυφαίοι εκπρόσωποι του «Ελεύθερου Θεάτρου» και του «Θεσσαλικού Θεάτρου» αντίστοιχα. Και το μεγάλο φινάλε με δύο σπουδαίες κυρίες που μας έκαναν την τιμή να εμφανιστούν στο Ηρώδειο μπροστά μας. Η Σπεράντζα Βρανά, αψήφησε τα προβλήματα με τα πόδια της και ερμήνευσε από τον θώκο το «Τραμ το τελευταίο» και το «Μονοπάτι». Και η Κυρία Άννα Καλουτά, η κορυφαία εκπρόσωπος του μουσικού θεάτρου στην Ελλάδα, μας συγκίνησε όλους και όλες με τη λαμπερή παρουσία της, το αγέραστο μπρίο της και το «μήνυμά» της: «Είμαι ακόμα ζωντανή, στη σκηνή…». Το φινάλε αποθεωτικό, με όλον τον θίασο επί σκηνής και την Άννα Καλουτά καθισμένη στη μέση, στον θρόνο της, να τραγουδούν το «Σήκω, χόρεψε συρτάκι», τρυφερή αναφορά στην Αλίκη Βουγιουκλάκη, και να μας αποχαιρετούν με Νίκο Χατζηαποστόλου και «Η πρώτη αγάπη δεν λησμονιέται»…

Δεν ήταν μόνο η Αλίκη παρούσα μέσα από τα βίντεο του Κώστα Αυγέρη. Ήταν εκεί και η Μελίνα Μερκούρη, ο Δημήτρης Χορν, η Κατίνα Παξινού, η Μαρίκα Κοτοπούλη, η Κυβέλη, η Τζένη Καρέζη, η Σοφία Βέμπο, ο Μάνος Χατζιδάκις… Και βέβαια ήταν εκεί και όλοι οι εκπρόσωποι της κωμωδίας και της επιθεώρησης, άρα και η Ρένα Βλαχοπούλου.

Ο Λάκης Λαζόπουλος τραγουδά για τους θεατρίνους και τις θεατρίνες της παλιάς
επιθεώρησης ενώ πίσω του, στον τοίχο του Ηρωδείου, προβάλλονται οι μορφές τους.

Ένιωθα πως η Ρένα Βλαχοπούλου ήταν παρούσα και μέσα από τις φίλες της και για πολλά χρόνια συνεργάτιδές της: την Άννα Καλουτά, τη Σπεράντζα Βρανά, τη Ζωζώ Σαπουντζάκη και τη Μάρω Κοντού (η οποία άλλωστε μας θύμισε και την Οδό Ονείρων—και συγχωρήστε μου την επιμονή—έως και εμμονή—να λέω ξανά και ξανά πόσο σημαντική ήταν η παρουσία της Ρένας Βλαχοπούλου για αυτή την παράσταση του Χατζιδάκι, δείτε τις σχετικές αναρτήσεις του Ιουνίου και του Απριλίου). Αλλά η Ρένα ήταν παρούσα και μέσα από τα λόγια της Λίνας Νικολακοπούλου: το τραγούδι της «Επιθεώρηση» που είχε γράψει μαζί με τον Διονύση Τσακνή για την επιθεώρηση του Θεσσαλικού Θεάτρου Μας πήρε το ποτάμι (παρουσιάστηκε τον χειμώνα του 1990-91) και πρωτοτραγούδησε ο Κώστας Τσιάνος ενώ στο Ηρώδειο μας το θύμισε σαν παρλάτα ο Λάκης Λαζόπουλος, εμβόλιμα στο τραγούδι «Όλα γι’ αυτή την πόλη» από τη Λυσιστράτη:

Επιθεώ- θεώ- θεώ, Θεό δεν έχει η αθεό-
επι θεώ κι επί λαώ επιθεώρηση.
Που ανεβάζει επί σκηνής, τους οδοιπόρους κι ασθενείς
που της φωνάζουν της ζωής: αναθεώρηση!

Σανίδι το σανίδι, πενήντα χρόνια ήδη
και σήμερα απ’ τη Λάρισα για χάρη σου σοφάρισα
στο χρόνο μέσα ολόκληρο ταξίδι.
Μάζεψα χρόνο κι υλικό, σ’ άλλη διάσταση
Πάρε φωτιά Θεσσαλικό, κάνε παράσταση.

Επιθεώ- θεώ- θεώ, Θεό δεν έχει η αθεό-
επι θεώ κι επί λαώ Επιθεώρηση.
Που μια ζωή μας συγκινείς μ αυτούς τους πρώτους ευγενείς
που μες τα χέρια σου γεμίσαν αναγνώριση.

Φωτόπουλος ο Μίμης κληρονομιά μας άφησε
εκείνο το 'θα κάααθεσαι' στο πρόχειρο της μνήμης.
Κι ο Αυλωνίτης ο Βασίλης στο στοιχείο του
σ αυτό το ρόλο του γλεντζέ του αστοιχείωτου.

Επιθεώ- θεώ- θεώ, Θεό δεν έχει η αθεό-
επιθεώ κι επί λαώ Επιθεώρηση.
Μ αυτά τα φίνα θηλυκά που ‘μείναν πλέον θρυλικά
κι από τα γέλια τους παθαίναμε συμφόρηση.

Η Ρένα μας η Ντορ για τσαχπινιά δική της
στα νούμερα που έκανε τον κόσμο πια τον ξέκανε
τραβώντας όλο νάζι το βρακί της.
Κι η Βλαχοπούλου η γυναίκα η τεράστια
με το τραγούδι της ξυπνούσε τα προάστια.

Σταυρίδης Καλουτά,
μα και Λογοθετίδης
Χειροκροτείστε δυνατά
γιατί από τότε και μετά
στο τώρα καταλήγεις.

Και όσο έλεγε τούτα τα λόγια ο Λαζόπουλος, πίσω στους τοίχους του Ηρωδείου προβαλλόταν μια φωτογραφική σύνθεση του Ντίνου Πετράτου με τους πρωταγωνιστές και τις πρωταγωνίστριες του μουσικού θεάτρου που, με εξαίρεση τις τέσσερις κυρίες που εμφανίστηκαν στην παράσταση του Ηρωδείου (Καλουτά, Βρανά, Σαπουντζάκη, Κοντού) και την υπέροχη Μάγια Μελάγια που παρακολούθησε την παράσταση του Σαββάτου (και είμαι σίγουρος ότι της έγινε πρόταση να εμφανιστεί αλλά θα αρνήθηκε για τους δικούς της λόγους), έχουν πια πεθάνει. Ανάμεσά τους η Ρένα Βλαχοπούλου, σε ένα στιγμιότυπο με τη Ζωζώ Σαπουντζάκη από την επιθεώρηση Κάθε καρυδιάς καρύδι που ανέβηκε το καλοκαίρι του ’60 στο θέατρο «Μετροπόλιταν».

Ο Κραουνάκης και οι συνεργάτες του παρέδωσαν, όπως έγραψε ο ίδιος, τον 20^ο αιώνα στον 21^ο και, γράφω εγώ, το έκαναν με τον καλύτερο τρόπο. Η παράσταση είχε συγκίνηση αλλά είχε και μέτρο. Είχε πολλές αναμνήσεις αλλά δεν είχε ρετρό διάθεση. Είχε αναφορές σε «απουσίες» και στο «χθες» αλλά είχε και άφθονο «σήμερα», ζωντανές και δυναμικές παρουσίες. Πάντρεψε ιδανικά ανθρώπους μεγάλης ηλικίας με νέα παιδιά που τώρα ξεκινούν και έχουν τα προσόντα για ένα υπέρλαμπρο μέλλον. Αρκεί να τους σταθούν σπουδαίοι συνθέτες και στιχουργοί, να τους γράψουν τραγούδια σαν κι αυτά, να τους δώσουν ευκαιρίες σαν αυτήν την παράσταση. Για την οποία θέλω να πω πολλά ευχαριστώ: πρώτα από όλα στον Γιώργο Λούκο, τον πρόεδρο του Φεστιβάλ Αθηνών, που είχε αυτή την ιδέα και βέβαια στον Σταμάτη Κραουνάκη που εμπνεύστηκε, οργάνωσε και απογείωσε αυτό το υπέροχο θέαμα. Και τέλος σε όλους τους συντελεστές, τους πρωταγωνιστές και κυρίως τις πρωταγωνίστριες που απέδειξαν την κλάση τους και ορισμένες ξεπέρασαν σημαντικά εμπόδια και... είπαν "ναι"!

Το απόγευμα του Σαββάτου, λίγο πριν τη δεύτερη παράσταση, ο Σιδερής Πρίντεζης είπε στην εκπομπή του Πάμε σαν άλλοτε στο «Δεύτερο» ότι αν ζούσε η Ρένα Βλαχοπούλου, όσο χρονών και αν ήταν, θα ήταν παρούσα στην παράσταση αυτή τραγουδώντας «Έχω απόψε ένα κέφι τρελό». Με κάποιον τρόπο η Ρένα ήταν εκεί… Και όλοι/ες εμείς που ήμασταν επίσης εκεί είχαμε όντως ένα κέφι τρελό!

Ο Σταμάτης Κραουνάκης αποχαιρετά το κοινό του Ηρωδείου
παίζοντας στη λατέρνα το "Αυτή η νύχτα μένει".
Αυτές οι δυο νύχτες θα μείνουν!