Σαν σήμερα το 1942: Τουρνέ στην κατοχική Πάτρα

Στις 30 Απριλίου 1942 διαβάζουμε στη θεατρική στήλη της εφημερίδας Αθηναϊκά Νέα:

Απόψε επιστρέφει εκ Πατρών, όπου απετέλεσε το κύριον στοιχείον επιτυχίας του εκεί μεταβάντος μουσικού συγκροτήματος, η γνωστή καλλιτέχνις του χορού Μπέλλα Σμάρω.

Ο θίασος με την Ρένα Ντορ, την Σοφία Βερώνη. την Ρένα Βλαχοπούλου, τον [Κώστα] Δούκα, τον [Γιώργο] Γαβριηλίδη κ.ά. θα μείνη ακόμη μίαν εβδομάδα εις Πάτρας και κατόπιν ενδεχομένως θα δώση λίγας παραστάσεις εις Αμαλιάδα και άλλας πόλεις της Πελοποννήσου. 

Ο συγγραφεύς κ. Δ. Γιαννουκάκης, που είχε συνοδεύση τον θίασον εις Πάτρας και έγραψε εκεί και μίαν επιθεώρησιν με πατρινόν χρώμα, επέστρεψε από προχθές εις Αθήνας. Ήδη ο θίασος παίζει με εξαιρετικές εισπράξεις την γνωστήν αθηναϊκήν επιτυχίαν του κ. Αχ. Μαμάκη "Φλόγα".

Αθηναϊκά Νέα, 30-4-1942

Η είδηση για τη συγκρότηση αυτού του "άρτιου" μουσικού θιάσου δημοσιεύτηκε στον αθηναϊκό Τύπο στα μέσα Μαρτίου του 1942. Είχε προηγηθεί ο φριχτός πρώτος κατοχικός χειμώνας στον οποίο το σχεδόν πολικό ψύχος και ο λιμός είχαν πλήξει τα περισσότερα αθηναϊκά θέατρα. Ήταν φυσικό λοιπόν μετά από αυτές τις συνθήκες να δεχτούν κάποιες/-οι ηθοποιοί να μεταβούν στην επαρχία, όπου από άποψη σίτισης τουλάχιστον, τα πράγματα ήταν κάπως καλύτερα από την Αθήνα. Στον θίασο, εκτός από τα ονόματα που αναφέρει το ρεπορτάζ των Αθηναϊκών Νέων, ανήκαν ακόμα η Χριστίνα Κατακάλου, ο Γιάννης Ιωαννίδης, ο Απόλλωνας Γαβριηλίδης, ο Ι. Δούκας και ο χορευτής-χορογράφος Γιάννης Φλερύ (ο οποίος, μάλιστα, θα έδινε μαζί με την Μπέλλα Σμάρω και ένα ρεσιτάλ χορού). Διευθυντής ορχήστρας του θιάσου ήταν ο σπουδαίος Μενέλαος Θεοφανίδης, σύζυγος της Σοφίας Βερώνη. 

Η Ρένα Βλαχοπούλου και ο Μενέλαος Θεοφανίδης
σε μεταγενέστερη συνεργασία τους στα χρόνια του '50.
Φωτογραφία από το βιβλίο του Μάκη Δελαπόρτα
Βίβα Ρένα (εκδ. Άγκυρα, 2002)

Ο θίασος αναχώρησε για την Πάτρα τη Μεγάλη Παρασκευή (3 Απριλίου) και ξεκίνησε τις παραστάσεις του στο θέατρο Απόλλων την Κυριακή του Πάσχα (5 Απριλίου). Εναρκτήριο έργο του η  επιθεώρηση του Δημήτρη Γιαννουκάκη Ζουρνάλ που είχε ήδη παρουσιαστεί για δυόμισι μήνες στην Αθήνα από τον θίασο Κώστα Μουσούρη με τη συνεργασία των Κυριάκου Μαυρέα και Μάνου Φιλιππίδη (αν και κάποια εφημερίδα γράφει ότι το πρώτο έργο θα είχε τον τίτλο Νέα από την Αθήνα).. 

Ο συγγραφέας Δημήτρης Γιαννουκάκης
Φωτογραφία από το blog Το θέατρο

Στο αρχείο του Δημήτρη Γιαννουκάκη, που βρίσκεται ψηφιοποιημένο στον Τομέα Θεατρολογίας και Μουσικολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, διασώζονται κάποια από τα νούμερα που έγραψε για τις ανάγκες του θιάσου ο συγγραφέας στην Πάτρα και που προφανώς παίχτηκαν μαζί με νούμερα αθηναϊκών επιθεωρήσεων. Στον χειρόγραφο πρόλογο του Ζουρνάλ ο κομπέρ Γιώργος Γαβριηλίδης είναι ξεκάθαρος για τα... κίνητρα του θιάσου:

Καλησπερίζω το κοινόν της πόλεως των Πατρών
μου φαίνεται οι κάτοικοι εδώ πως καλοτρών,
γιατί τους βλέπω ευτραφείς και αρκετά γεμάτους.
Λουκούλλειο φαντάζομαι το κάθε πρόγευμά τους.

Ο κομπέρ λέει πως το να ζεις στην Αθήνα είναι πια ατυχία, και πως τώρα τους Αθηναίους τους εκδικείται η επαρχία "που έχει απ' όλα και του πουλιού το γάλα" και γι' αυτό ο θίασος στην Πάτρα "ήρθε τρεχάλα". Προτείνει μάλιστα την εξής ανταλλαγή:

Έτσι λοιπόν σας δίνουμε το θέαμα που με λύπη νομίζουμε σας λείπει
κι η σχέσις μας η φιλική δεν θα διαρραγεί αν κάνουμε ανταλλαγή:
και θα 'τανε μου φαίνεται πραγματικά σωτήριον
αντί τιμής να βάζαμε σε είδος το εισιτήριον.
Θα ήτανε πραγματικά πρωτότυπη η τιμή:
θέλετε εισιτήριο; Μισή οκά ψωμί.

Ο Γιώργος Γαβριηλίδης και η Ρένα Βλαχοπούλου
28 χρόνια μετά τη συνεργασία τους.
στο θέατρο Απόλλων της Πάτρας.
Σκέφτομαι, πού να το φανταζόταν τότε, στα νιάτα της,
η νεαρή ντιζέζ ότι με αυτούς τους ανθρώπους
(Γαβριηλίδης, Ντορ, Δούκας) θα συνεργαζόταν
αργότερα ως ηθοποιός πλέον;
Φωτογραφία από την ταινία της Φίνος Φιλμ
Μια τρελή τρελή σαραντάρα

Μια από τις επιθεωρήσεις που παρουσίασε ο θίασος είχε τον τίτλο Τα νέα της Πάτρας και μια άλλη λεγόταν Τεντούρα (το τοπικό ποτό της Πάτρας): στην άκρως αυτοαναφορική έναρξη οι ηθοποιοί αναρωτιούνται τι είναι αυτή η τεντούρα που δεν την έχουν δοκιμάσει γιατί λόγω του πολέμου υπάρχει έλλειψη. Στα νούμερα που γράφτηκαν για το κοινό της Πάτρας υπάρχουν αναφορές σε συνοικίες της πόλης όπως το Μαρκάτο και τα Ψηλά Αλώνια, σε πατρινές εφημερίδες όπως ο Νεολόγος Πατρών αλλά και σε πατρινές φιγούρες όπως ο Γιάννης που νόμιζε πως είναι ο Θεός. Θέματα που κυριαρχούν στα νούμερα είναι η έλλειψη τροφίμων και η μαύρη αγορά που προφανώς απασχολούσαν και τους κατοίκους της Πάτρας--αλλά γίνονται συγκρίσεις με την Αθήνα, όπου τα πράγματα είναι χειρότερα. Πάντως είναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω στίχοι:

Στην Πάτρα πια οι έμποροι πολύ το παρακάνανε
και με αυξήσεις διαρκείς τον κόσμο τον ξεκάνανε.
Τόσο σου λένε φερ' ειπείν η μία πήχη τώρα
κι ύστερα το διπλάσιο σου λένε σε μιαν ώρα.

Αναφέρεται μάλιστα σε ένα νούμερο ότι στην Πάτρα έγιναν τελευταία πολλοί γάμοι:

Όλοι πια ζευγαρώνουνε στην Πάτρα άρον-άρον
κι έτσι υπάρχει βέβαια και έλλειψις κουμπάρων.
Ο γάμος έχει βέβαια πολύ μεγάλη χάρη
μα τώρα είναι δύσκολα της κουμπαριάς τα βάρη.
Και οι κουμπάροι σίγουρα, το λέμε σοβαρά,
μόνο κρυφά θα βρίσκονται στη μαύρη αγορά.

Και βέβαια υπάρχει και ένα νούμερο για τις γυναίκες της Πάτρας, άκρως κολακευτικό:

Έχουν τόσες χάρες και καπρίτσια
απ' την ομορφιά του Παναχαϊκού
και οι παντρεμένες ως και τα κορίτσια
πήραν τη δροσιά του Κορινθιακού.
Σε φτωχά σπιτάκια ως και στα σαλόνια
πάντα συναντάς υπάρξεις θελκτικές.
Απ' την παραλία στα Ψηλά Αλώνια
είναι και θρεμμένες προπολεμικές...

Ο θίασος φαίνεται πως είχε επιτυχία, αφού έμεινε τελικά στην Πάτρα μέχρι τα μέσα Μαΐου--στην Αθήνα επέστρεψε στις 15 Μαΐου, αφού έδωσε και κάποιες παραστάσεις στην Αμαλιάδα. Μέχρι να καταφέρω να αποκτήσω πρόσβαση στον πατρινό Τύπο της Κατοχής και να ανακαλύψω πόσα ακριβώς και ποια έργα ανέβασε, περιορίζομαι στην πληροφορία ότι ο θίασος παρουσίασε τουλάχιστον τέσσερα έργα με την παρουσία του Γιαννουκάκη πριν εκείνος επιστρέψει στην Αθήνα και ο θίασος ανεβάσει τη Φλόγα του Μαμάκη (η οποία είχε παρουσιαστεί επίσης στην Αθήνα από δύο θιάσους πριν και μετά τα Χριστούγεννα εκείνης της σεζόν). Στην έναρξη του τέταρτου έργου που μάλλον είχε τον τίτλο Επικαιρότητες ο κομπέρ Γαβριηλίδης υποτίθεται πως διαβάζει ένα γράμμα θεατή που του έδωσε μια ταξιθέτρια:

Ο θίασός σας, κύριοι, μας άρεσε πολύ
και στων Πατρών την τρομερή γνωστή μονοτονία
μας έχει κάνει τη ζωή σαν κάπως πιο καλή,
λίγη ευθυμία σκόρπισε και έδιωξε την ανία...

Η Ρένα Βλαχοπούλου και το Τρίο Μουτσάτσος
(Φώτης Πολυμέρης, Γιώργος και Χαράλαμπος Μαλλίδης)
στη Ναύπακτο το καλοκαίρι του 1942.
Φωτογραφία από το βιβλίο του Φώτη Πολυμέρη Των αναμνήσεων η λιτανεία
(εκδ. Άγκυρα, 2003)

Δυστυχώς τα χειρόγραφα του Γιαννουκάκη δεν μας αποκαλύπτουν ποια τραγούδια ερμήνευε η νεαρή ντιζέζ του θιάσου Ρένα Βλαχοπούλου. Η Ρένα επέστρεψε με τον θίασο στην Αθήνα τον Μάιο. Εργάστηκε σποραδικά σε κάποια μουσικά πρωινά και σε ραδιοφωνικές εκπομπές, αλλά φαίνεται πως η επιτυχία που γνώρισε στην Πάτρα (και βέβαια τα τρόφιμα που ήταν περισσότερα από ό,τι στην Αθήνα) την έκανε να επιστρέψει εκεί μαζί με το Τρίο Μουτσάτσος και πραγματοποίησε εμφανίσεις άλλοτε μόνη της και άλλοτε με τους τρεις συνεργάτες της σε διάφορες πόλεις της δυτικής Ελλάδας--και κάπου εκεί πρέπει να γνώρισε τα ιταλικά τζαζ τραγούδια με τα οποία συνεπήρε το αθηναϊκό κοινό την επόμενη χειμερινή σεζόν...

Η παρούσα ανάρτηση, όπως και όλα τα κείμενα που δημοσιεύονται στο ιστολόγιο αυτό, είναι αποτέλεσμα προσωπικής έρευνας. Είναι υποχρεωτική η ρητή αναφορά στο ιστολόγιο, όταν χρησιμοποιείται υλικό από τις αναρτήσεις του.