Σαν σήμερα το 1984: Η συναυλία του Γιάννη Σπάρτακου στον Λυκαβηττό

Στις 13 Σεπτεμβρίου 1984 δόθηκε η δεύτερη από τις δύο συναυλίες με τις οποίες ο Γιάννης Σπάρτακος γιόρτασε στο θέατρο του Λυκαβηττού τα πενήντα χρόνια της καριέρας του. Επέλεξα να σταθώ στη δεύτερη συναυλία, επειδή αυτή μαγνητοσκοπήθηκε και προβλήθηκε αργότερα από την ΕΡΤ και κάποια αποσπάσματά της έχουμε σήμερα κυρίως από μεταγενέστερες προβολές τους σε τηλεοπτικά αφιερώματα στον Σπάρτακο στην ΕΡΤ και στον Seven-X (ένα από τα αφιερώματα του Seven-X προβάλλεται συχνά από το κανάλι της Βουλής πλέον). Γνωρίζουμε ότι η ΕΡΤ μαγνητοσκόπησε τη δεύτερη συναυλία, γιατί σε αυτήν τραγουδάει η Κλειώ Δενάρδου: όπως είχε ανακοινωθεί, η Δενάρδου τραγούδησε τη δεύτερη βραδιά τα τραγούδια που ερμήνευσε η Αλέκα Κανελλίδου την πρώτη βραδιά, στις 12 Σεπτεμβρίου. Η ΕΡΤ πρόβαλε τη συναυλία τον Οκτώβριο του 1984--όχι όμως ολόκληρη. Από τα συνολικά 32 τραγούδια που είχε ανακοινωθεί ότι θα περιλαμβάνει το πρόγραμμα της βραδιάς, η ΕΡΤ πρόβαλε τα 18. Φαίνεται όμως πως το πλήρες μαγνητοσκοπημένο υλικό υπήρχε στο αρχείο του Γιάννη Σπάρτακου, καθώς σε μετέπειτα εκπομπές προβλήθηκαν στιγμιότυπα, όπως το encore στο ντουέτο Ρένας Βλαχοπούλου-Γιάννη Σπάρτακου "Το φιλί που χτες μου έδωσες στο στόμα", που δεν μετέδωσε η ΕΡΤ.

Οι δυο συναυλίες του Γιάννη Σπάρτακου δεν είχαν σαφώς την αίγλη που είχαν η επανεμφάνιση της Νάνας Μούσχουρη στο Ηρώδειο τον Ιούλιο εκείνης της χρονιάς και η εμφάνιση της Αγνής Μπάλτσα και του Χοσέ Καρρέρας στην Κάρμεν στο Ηρώδειο επίσης στις 12 Σεπτεμβρίου, δηλαδή τη βραδιά της πρώτης συναυλίας--τα εκτενή ρεπορτάζ για την Κάρμεν "στρίμωξαν" στις περισσότερες εφημερίδες τα ρεπορτάζ για τις βραδιές του Σπάρτακου. Ωστόσο αξίζει να δούμε τι έγραψε ο Τύπος για τις συναυλίες του Λυκαβηττού--οι περισσότερες εφημερίδες έγραψαν για την πρώτη βραδιά, που δεν μαγνητοσκοπήθηκε, οπότε μπορούμε να πάρουμε μια ιδέα και από εκείνη.

Ρένα Βλαχοπούλου-Γιάννης Σπάρτακος
στις 13 Σεπτεμβρίου 1984 στον Λυκαβηττό

Και οι δυο συναυλίες ήταν sold-out, οπότε τις παρακολούθησαν συνολικά δώδεκα χιλιάδες θεατές. Η πρώτη βραδιά μάλιστα, όπως έγραψε το Έθνος (13-9-1984), ξεκίνησε "επεισοδιακά (καυγάδες, ξύλο και μια σύλληψη στην αρχή, όλα για τις θέσεις)". Συνεχίστηκε όμως πανέμορφα. Ο Αντώνης Κυριαζάνος έγραψε στα Νέα (14-9-1984): "Μόνο σαμπάνιες δεν ανοίχτηκαν προχτές το βράδυ στο Λυκαβηττό. (...) Η 16μελής ορχήστρα τζαζ, οι προσεκτικά ντυμένοι ερμηνευτές (πόσα χρόνια είχαμε να δούμε τραγουδιστές ντυμένους έτσι;), οι μελωδίες και τα τραγούδια του Σπάρτακου, δημιούργησαν τη νοσταλγική ατμόσφαιρα κοσμικού κέντρου περασμένων δεκαετιών που μόνο στον κινηματογράφο βλέπουμε πια". Λίγο πιο... προσγειωμένος ο Φ(ώτης) Α(πέργης) στην Ελευθεροτυπία (14-9-1984) σημείωσε πως αν και ο Γιάννης Σπάρτακος αναπόλησε, όπως ήταν αναμενόμενο, την παλιά καλοσυνάτη ατμόσφαιρα των κοσμικών κέντρων, "η ατμόσφαιρα που τελικά υπήρξε στο καλοκαρινό θέατρο, δεν ήταν δυνατό να είναι εκείνη, η παρελθούσα. Όχι μόνο γιατί τα χρόνια πέρασαν και πολλά άλλαξαν, μα και για λόγους πρακτικούς. Τα άβολα, παραταγμένα καθίσματα του Λυκαβηττού δεν θα μπορούσαν ν' αντικαταστήσουν εκείνα μπροστά σ' ένα τραπέζι με κεριά, ούτε η ασύνδετη, ασυντόνιστη ορχήστρα τις παλιές, ούτε οι καινούριες φωνές αυτές του παρελθόντος. Η παλιά ατόμσφαιρα είναι βέβαια οριστικά χαμένη. Υπήρξαν όμως πολλά που θα'θελαν και μπόρεσαν να τη θυμίσουν. Ήταν οι αρχοντικές κινήσεις του μαέστρου, οι αναφορές στα τραγούδια της εποχής και οι μικρές ιστορίες που αναπολήθηκαν, όλες αυτές οι λεπτομέρειες και οι κινήσεις αβροφροσύνης, ακόμη και κάποιες στιγμές απλοϊκές για τα μάτια τουλάχιστον των νεωτέρων."

Γιάννης Σπάρτακος-Ρένα Βλαχοπούλου
στο φινάλε της δεύτερης συναυλίας που δόθηκε
στις 13 Σεπτεμβρίου 1984

Γιατί υπήρξαν και οι δυο κατηγορίες θεατών στις συναυλίες. Όπως έγραψε ο Α. Κυριαζάνος στα Νέα "άνθρωποι που η πρώτη νιότη τους σημαδεύτηκε με τα τραγούδια αυτά. Ηλικιωμένα 'καθώς πρέπει' ζευγάρια--εκείνη με ψηλά τακούνια (παρά την ανηφόρα) και κλασικό μεταξωτό φορεματάκι, εκείνος με λευκό κοστούμι και μαντιλάκι--μπερδεύτηκαν αναπάντεχα με πολλούς νέους (ομοιόμορφα ντυμένοι και αυτοί)". Σε 4.000 υπολόγιζε τους νέους κάθε βραδιάς ο Αλέκος Σακελλάριος (Ελεύθερος Τύπος, 15-9-1984), αλλά αυτό ήταν μάλλον μια από τις γνωστές, αγαπημένες υπερβολές του. Ο ίδιος αποδείχτηκε ιδανικός παρουσιαστής και τις δυο βραδιές. Έγραψε η Σίσσυ Καπλάνη στη Μεσημβρινή (14-9-1984): "πάντα ετοιμόλογος, ακόμη και στις στιγμές που τον προκαλούσε το κοινό, με το κέφι που τον διακρίνει και την ευφυία να καλύπτει πολύ χαριτωμένα ακόμη και τα λάθη του στην παρουσίαση του προγράμματος". Ο Χρήστος Σιάφκος στο Έθνος (13-9-1984) έδωσε παραδείγματα και του χιούμορ του Σακελλάριου και της πρόκλησης του κοινού: "'Η Αθήνα γιορτάζει τα 150 χρόνια της. Ο Σπάρτακος τα 50 του. Θέλει άλλα 100 για να γίνουν συνομήλικοι. Ο Σπάρτακος, ο Λιδωρίκης (ήταν κι αυτός παρών) κι εγώ ξεπερνάμε σε χρόνια την Αθήνα.' (...) Ήρθε η στιγμή που ο Σακελλάριος είπε 'Μια φορά στον πόλεμο...' και από τις κερκίδες του φώναξαν 'Σε ποιον πόλεμο;' 'Του ΄40' απάντησε, 'Εγώ πήγα, εσύ;'."

Γιάννης Σπάρτακος-Άντζελα Ζήλεια
Φωτογραφία από το βιβλίο 
Γιάννης Σπάρτακος-Χρυσές Μουσικές Σελίδες
(εκδ. Αφουξενίδης)

Η συναυλία άνοιξε με μια ορχηστρική εκτέλεση του "Θα σε πάρω να φύγουμε". Την πρώτη βραδιά εμφανίστηκαν κατά σειρά η Μπέσσυ Αργυράκη (που θύμισε το ξεχασμένο ταγκό του Σπάρτακου "Τι κι αν κλαις κι αν πονάς" που είχε τραγούδησει στον Μεσοπόλεμο περίφημα η Δανάη Στρατηγοπούλου με τον Γ. Τζουανάκο στη δεύτερη φωνή), η νέα ανακάλυψη του Σπάρτακου Γιώργος Σωτηρόπουλος, η Άντζελα Ζήλεια (τραγούδησε μεταξύ άλλων "Είσαι ο κλέφτης της καρδιάς μου" και "Αν είχατε τα μάτια τα δικά μου"), ο Δάκης ("Πιτσιρίκα"), ο Γιάννης Βογιατζής ("Εσένα", "Μου είπες κι άλλο ψέμα"), η Αλέκα Κανελλίδου ("Αγάπη μου, πού να'σαι", "Ο μικρός βασιλιάς") και η Ρένα Βλαχοπούλου. 

Γιάννης Σπάρτακος-Κλειώ Δενάρδου στη συναυλία
της 13ης Σεπτεμβρίου 1984
Φωτογραφία από το βιβλίο 
Γιάννης Σπάρτακος-Χρυσές Μουσικές Σελίδες
(εκδ. Αφουξενίδης)

Η Κλειώ Δενάρδου δίπλα στη σκηνή παρακολουθούσε την πορεία της συναυλίας για να είναι έτοιμη για τη δική της εμφάνιση τη δεύτερη βραδιά. Σε κάθε τραγουδίστρια προσφερόταν μια ανθοδέσμη λίγο πριν ανέβει στη σκηνή, ενώ ο Σακελλάριος και ο Σπάρτακος είχαν πάντα κολακευτικά λόγια να πουν για όλες/-ους τις/τους ερμηνεύτριες/-τές. 

Γιάννης Σπάρτακος-Δάκης
Φωτογραφία από το βιβλίο
Γιάννης Σπάρτακος-Χρυσές Μουσικές Σελίδες
(εκδ. Αφουξενίδης)

Η Ρένα Βλαχοπούλου τραγούδησε στην πρώτη της εμφάνιση τα τραγούδια "Τι κρίμα, αγάπη μου", "Όταν σκοτεινιάζει", "Το φιλί που χτες μου έδωσες στο στόμα" (ντουέτο με τον Γιάννη Σπάρτακο) και "Τα μάτια σου τα γαλανά". Στη δεύτερη εμφάνισή της, με άλλη τουαλέτα, τραγούδησε το "Νάνι-νάνι" μαζί με το "Μπουμπούκι" (οι παλιές ιταλικές επιτυχίες που ενορχήστρωσε ο Σπάρτακος στην Κατοχή και ξεκίνησαν τη μόδα της τζαζ...), το "Σ' ένα ουίσκι" και (πάλι ντουέτο με τον Γιάννη Σπάρτακο) το "Θα σε πάρω να φύγουμε" με το οποίο έκλεισαν και οι δύο συναυλίες. Την πρώτη βραδιά, όπως έγραψε ο Χ. Σιάφκος στο Έθνος, είπε στο κοινό "Παιδιά, νιώθω σαν να είμαι στα ταλέντα. Πολύ συγκινητική βραδιά. Κοιτάξτε φουστάνι, σκίζω". Τη δεύτερη βραδιά είπε αυτά: 

Αξίζει τον κόπο να δούμε τι γράφτηκε για την παρουσία της Ρένας Βλαχοπούλου στην πρώτη συναυλία:

Ο Αλέκος Σακελλάριος "τόλμησε" να παρουσιάσει και τη Ρένα Βλαχοπούλου, μα εδώ τα πράγματα ήταν αλλιώτικα. Η κυρία του μουσικού θεάτρου και της επιθεώρησης ξέρει μόνη της να κάνει κέφι, ξέρει να κερδίζει τον κόσμο. Απέπεμψε λοιπόν κάθε άλλον απ' το χώρο της, τη σκηνή, και τα'βγαλε πέρα τόσο καλά--όπως πάντα--μόνη της. Εν μέσω πρόζας και τραγουδιών συμπλήρωσε και κορύφωσε το κέφι της βραδιάς, με τη δική της άνεση και το δικό της ταπεραμέντο. Φυσικά καταχειροκροτήθηκε και με τη δική της παρουσία τελείωσε η βραδιά. 

Σ. Καπλάνη, Μεσημβρινή, 14-9-1984

Αυτή [η] μπριόζα γυναίκα, που μπορούσε να κάνει το θέατρο ό,τι ήθελε. Να το κινεί και να το συγκινεί, χωρίς καμμιά προσπάθεια και επιτήδευση, τόσο με τα λόγια της όσο και με τα παιγνίδια της φωνής της, τα ντουέτα της με τον συνθέτη που κάθονταν στο πιάνο".

Φ(ώτης) Α(πέργης), Ελευθεροτυπία, 14-9-1984 

Ιδιαίτερα λαμπρή υπήρξε η παρουσία της Ρένας Βλαχοπούλου στην προχτεσινή συναυλία. Με κέφι και μπρίο, με άνεση και τον αέρα μεγάλης τραγουδίστριας, ερμήνευσε μερικά από τα πιο γνωστά τραγούδια του Σπάρτακου κερδίζοντας το κοινό που στο τέλος δεν την άφηνε να φύγει.

Αντ. Κυραζάνος, Τα Νέα, 14-9-1984 

Ο Πέτρος Κωλέτης συνοδεύει τη Ρένα Βλαχοπούλου
από τα καμαρίνια στη σκηνή του θεάτρου του Λυκαβηττού.
Ο Κωλέτης ήταν στενός φίλος της Ρένας και του Αλέκου Σακελλάριου
Φωτογραφία από το αρχείο του Π. Κωλέτη 

Ανάμεσα στο κοινό της πρώτης βραδιάς, εκτός από τον Αλέκο Λιδωρίκη και τη γυναίκα του, βρίσκονταν ακόμα ο Δημήτρης Μυράτ και η Βούλα Ζουμπουλάκη, και ο υπουργός Δικαιοσύνης Γεώργιος-Αλέξανδρος Μαγκάκης. Η γυναίκα του Γιάννη Σπάρτακου, Ντόρα, από την τρίτη σειρά των καθισμάτων, δεν έκρυβε το καμάρι, τον ενθουσιασμό και τη συγκίνησή της, ειδικά όταν ο Σπάρτακος τής τραγούδησε το κομμάτι "Θεοδώρα" που έγραψε για εκείνην. Όπως προέβλεψε η Σ. Καπλάνη στη Μεσημβρινή, ο ίδιος ο συνθέτης θυμόταν ώς το τέλος της ζωής του με τις καλύτερες αναμνήσεις τις δυο αυτές συναυλίες, όλες και όλους όσες/-οι τον τίμησαν με την παρουσία τους και ειδικά τη "μοναδική ερμηνεύτρια των τραγουδιών μου", όπως συνήθιζε να αποκαλεί τη Ρένα Βλαχοπούλου. 

Και για το τέλος ο λόγος και πάλι στον Φ(ώτη) Α(πέργη):

Έτσι, που το παρατεταμένο χειροκρότημα μετά την εμφάνιση της Ρένας Βλαχοπούλου και αυτό του τέλους της συναυλίας, εκ μέρους ενός κοινού που πολυπληθέστερο δεν είδε φέτος ο Λυκαβηττός. το χειροκρότημα αυτού του μεγάλου στην ηλικία κοινού--που καθόλου δεν του έλειπαν και οι νέοι--έδινε την εντύπωση πως δεν αφορούσε τόσο τις ερμηνείες των τραγουδιών ή την ίδια τη συναυλία. Αλλ' αυτούς τους ανθρώπους που του κράτησαν καλή παρέα όλ' αυτά τα χρόνια.

Μπορεί κάλλιστα να ήταν για όλα τα παραπάνω...

Η Νινή Ζαχά, η Ρένα Βλαχοπούλου και ο Πέτρος Κωλέτης
μετά το τέλος της συναυλίας
Φωτογραφία από το αρχείο του Πέτρου Κωλέτη