"Βίος και πολιτεία μιας γηραιάς κυρίας στην επταετία" στο Δεύτερο Πρόγραμμα

Αύριο το απόγευμα, από τις 6 ως τις 8, στο Δεύτερο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, η εκπομπή του Σιδερή Πρίντεζη Τα τραγούδια της παρέας θα ασχοληθεί με το επιθεωρησιακό θέατρο της επταετίας. Καλεσμένη της εκπομπής θα είναι η Κωνστάντζα Γεωργακάκη, αναπληρώτρια καθηγήτρια θεατρολογίας στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ και συγγραφέας του βιβλίου Βίος και πολιτεία μιας γηραιάς κυρίας στην επταετία: Επιθεώρηση και δικτατορία, 1967-1974.

Το βιβλίο που κυκλοφόρησε πριν από μερικές εβδομάδες από της εκδόσεις Ζήτη και παρουσιάστηκε επίσημα προχτές το βράδυ στην αίθουσα εκδηλώσεων Όστρια, παρουσιάζει μια απολαυστική διαδρομή στις επιθεωρησιακές σκηνές της Αθήνας (και ως ένα βαθμό της Θεσσαλονίκης και της υπόλοιπης Ελλάδας). Δύο πράγματα γίνονται φανερά από το πρώτο κιόλας ξεφύλλισμα του βιβλίου: η ενδελεχής έρευνα που διεξήγαγε η συγγραφέας αλλά και η αγάπη της για το επιθεωρησιακό είδος. Άλλωστε ήταν από τους πρώτους, αν όχι η πρώτη, που δίδαξε μάθημα σχετικό με την ιστορία της επιθεώρησης σε πανεπιστημιακό τμήμα θεατρικών σπουδών, ενώ πολύ πρόσφατα δημοσίευσε το πολύ χρήσιμο βιβλίο 1894-2014: Η εφήμερη γοητεία της επιθεώρησης που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Polaris και διανθίζεται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό με εύστοχο σχολιασμό του Γιώργη Χατζηδάκη.

Ο Ρένα Φαν έχει αρκετούς λόγους για να είναι ενθουσιασμένος με το καινούριο βιβλίο της Κωνστάντζας Γεωργακάκη. Πέρα από το γεγονός ότι η συγγραφέας διευκολύνει πολύ όσους/ες θέλουν να μελετήσουν ακόμα περισσότερο το θέατρο της περιόδου παραθέτοντας σημαντικές πηγές (διάσπαρτες μέσα στο πρώτο μέρος του βιβλίου αλλά και πολύτιμη κριτικογραφία για κάθε έργο στην παραστασιογραφία του δεύτερου παραρτήματος), το βιβλίο παρουσιάζει για πρώτη φορά αρκετά επιθεωρησιακά κείμενα της εποχής. Τα νούμερα που είχαν ήδη παρουσιαστεί από την εκπομπή Βραδιά Επιθεώρησης της ΕΤ1 είναι λίγο-πολύ γνωστά στους/στις μελετητές/τήτριες του είδους. Ωστόσο, η Γεωργακάκη φέρνει για πρώτη φορά στο φως ολόκληρα νούμερα που εντόπισε στο αρχείο της Γενικής Γραμματείας Τύπου, όπου οι θεατρικοί επιχειρηματίες κατέθεταν δακτυλόγραφα τα κείμενα για να ελεγχθούν από τη λογοκρισία. Στα δακτυλόγραφα αυτά υπάρχουν οι διαγραφές που ζήτησε η επιτροπή λογοκρισίας καθώς και υπηρεσιακά σημειώματα στα οποία οι υπεύθυνοι ανέφεραν αν τηρούνταν οι αρχικές διαγραφές και σημείωναν τις προσθήκες που έκαναν οι ηθοποιοί επί σκηνής. Στα κείμενα που αναδημοσιεύονται στο βιβλίο η Γεωργακάκη επισημαίνει τα σημεία που είχαν διαγραφεί, και έτσι η ανάγνωσή τους γίνεται ακόμα πιο ενδιαφέρουσα...

Η Ρένα Βλαχοπούλου στο νούμερο "Η Πυθία τα λέει όλα" από την επιθεώρηση Έρχονται δεν έρχονται που ανέβηκε στο θέατρο Εθνικού Κήπου το 1970.
Φωτογραφία από το βιβλίο Βίος και πολιτεία μιας γηραιάς κυρίας στην επιθεώρηση, εκδ. Ζήτη

Ένα λοιπόν από τα κείμενα που ανακάλυψε η συγγραφέας είναι το "Η Πυθία τα λέει όλα", το βασικό νούμερο της Ρένας Βλαχοπούλου στην επιθεώρηση Έρχονται... δεν έρχονται... Κώστα Νικολαΐδη και Ηλία Λυμπερόπουλου που ανέβηκε στο Θέατρο Εθνικού Κήπου το καλοκαίρι του 1970. Είναι μάλλον η πρώτη φορά που ένα νούμερο της Ρένας Βλαχοπούλου δημοσιεύεται ολόκληρο σε βιβλίο για την επιθεώρηση (και λέω "μάλλον" γιατί υπάρχει ένα ακόμα νούμερο που δημοσιεύει ο Λάκης Μιχαηλίδης στο βιβλίο του Έτσι γράφεται η επιθεώρηση αλλά δεν έχω διασταυρώσει τα στοιχεία που δίνει ο συγγραφέας του). Γνώριζα την εισαγωγή του νούμερου από μια παλιά ραδιοφωνική εκπομπή αλλά επιτέλους μου δόθηκε η δυνατότητα να διαβάσω ολόκληρο το κείμενο! Το Έρχονται... δεν έρχονται... ήταν μια από τις επιθεωρήσεις που φαίνεται πως ενόχλησαν τους συνταγματάρχες και παρόλο που δεν διέκοψαν τις παραστάσεις στο κηποθέατρο, δημιούργησαν στη συνέχεια προβλήματα στον θίασο και στον επιχειρηματία Βασίλη Μπουρνέλλη όταν το έργο μεταφέρθηκε στο χειμερινό θέατρο Ακροπόλ απαγορεύοντας τις παραστάσεις του αλλά και τις παραστάσεις του επόμενου έργου με τίτλο Λέγονται... δεν λέγονται... (η Γεωργακάκη παρουσιάζει τα σχετικά γεγονότα στις σελίδες 41-45--κάποια στιγμή θα επανέλθω με περισσότερες λεπτομέρειες).

Γελoιογραφία του Κώστα Μητρόπουλου για την απαγόρευση της επιθεώρησης Έρχονται δεν έρχονται.

Από το βιβλίο Βίος και πολιτεία μιας γηραιάς κυρίας στην επιθεώρηση, εκδ. Ζήτη

Στο παράρτημα των επιθεωρησιακών κειμένων υπάρχουν δυο ακόμα κείμενα που εντόπισε η συγγραφέας και αφορούν την παρουσία της Ρένας Βλαχοπούλου στην επιθεώρηση των Ασημακόπουλου-Σπυρόπουλου-Παπαδούκα Άλλος για κούρεμα που ανέβηκε και πάλι στο Θέατρο Εθνικού Κήπου το καλοκαίρι του 1968): ένα απόσπασμα από το φινάλε με τίτλο "Η δίκη του Περικλέους" (παρατίθεται το τραγούδι που τραγουδούσαν η Ρένα Βλαχοπούλου, ο Γιώργος Κωνσταντίνου κι άλλοι ηθοποιοί του θιάσου) καθώς και οι στίχοι του τραγουδιού "Η Κυριακή στη γειτονιά" που ερμήνευε η Ρένα σε μουσική του Λυκούργου Μαρκέα.

Η αποθέωση της επιθεώρησης Όλοι θα ζήσουμε-Εφτά χρόνια φαγούρα που ανέβηκε στο Ρεξ τη σεζόν 1973-74. Διακρίνονται Μαρία Ιωαννίδου, Σταύρος Παράβας, Γιώργος Πάντζας, Ρένα Βλαχοπούλου, Βαγγέλης Σειληνός.
Από το βιβλίο Βίος και πολιτεία μιας γηραιάς κυρίας στην επιθεώρηση, εκδ. Ζήτη

Πέρα από τα κείμενα, στο πρώτο μέρος του βιβλίου Βίος και πολιτεία μιας γηραιάς κυρίας στην επταετία η συγγραφέας παρουσιάζει το ιστορικό πλαίσιο της επταετίας στο οποίο κινήθηκε η επιθεώρηση και εξετάζει την πορεία των επιθεωρησιακών παραστάσεων σε σχέση με το υπόλοιπο θέατρο--κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά στη σχέση επιθεώρησης και μιούζικαλ. Στη συνέχεια η Γεωργακάκη παρουσιάζει όλες τις παραμέτρους του επιθεωρησιακού θεάτρου, από τους χώρους στους οποίους άνθισε και τα προγράμματα των θεάτρων μέχρι τους τίτλους των έργων και τη θεματολογία των κειμένων. Φυσικά στέκεται στο έργο όλων των συντελεστών των παραστάσεων (συγγραφείς, χορογράφοι, συνθέτες, σκηνογράφοι) αλλά δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην παρουσία των ηθοποιών: σταχυολογώντας τις κριτικές της περιόδου, η συγγραφέας σκιαγραφεί την εικόνα, τους υποκριτικούς κώδικες και τς επιλογές τόσο των καθιερωμένων "μεγάλων" ονομάτων (Καλουτά, Βλαχοπούλου, Ντορ, Σταυρίδης, Βρανά, Μοσχονά...), των νεότερων πρωταγωνιστών/τριών (Κωνσταντίνου, Μουστάκας, Παράβας, Βογιατζής, Χρονοπούλου, Καραγιάννη...) αλλά και των "νέων αφίξεων" (Παπαζήσης, Στασινοπούλου, Ψάλτης...). Ξεχωριστή αναφορά γίνεται στις επιθεωρήσεις των συνοικιακών θεάτρων (ένα εν πολλοίς άγνωστο τοπίο με τη δική του ξεχωριστή αλλά και αμφιλεγόμενη γοητεία) και φυσικά στη δυναμική είσοδο του Ελεύθερου Θεάτρου στο επιθεωρησιακό προσκήνιο--η σπουδαιότερη από τις διάφορες ανανεωτικές προτάσεις για το είδος που παρουσιάζονται επίσης στο βιβλίο.

Σταύρος Παράβας, Ρένα Βλαχοπούλου, Αρτέμης Μάτσας στην επιθεώρηση  Έρχονται... δεν έρχονται...
Φωτογραφία από το βιβλίο Βίος και πολιτεία μιας γηραιάς κυρίας στην επταετία, εκδ. Ζήτη

Η Κωνστάντζα Γεωργακάκη τονίζει την αμφισβήτηση που δέχτηκε το είδος αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση (τόσο για την παρουσία του στη διάρκεια της δικτατορίας αλλά και στα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια) και επισημαίνει ότι μέχρι και σήμερα η επιθεώρηση δέχεται πυρά για μια φιλοκαθεστωτική διάθεση που προφανώς επέδειξε τον πρώτο καιρό. Σε αυτό έχει ίσως συμβάλει, όπως εύστοχα επισημαίνει η συγγραφέας, και η παρουσίαση από την εκπομπή Ριμέικ της Ρένας Θεολογίδου (η εκπομπή είναι εύκολα προσβάσιμη στο διαδίκτυο) κάποιων αποσπασμάτων μιας από τις πρώτες επιθεωρήσεις που ανέβηκαν μετά την 21η Απριλίου του 1967, το Κοντά στα ξημερώματα: κάποιοι από τους στίχους της έναρξης που ακούγονται από την Άννα Μαντζουράνη φαίνεται ότι ενοχοποιούν περισσότερο από όσο πρέπει το επιθεωρησιακό είδος, αφού, όπως συμπεραίνει η Γεωργακάκη στον επίλογο του βιβλίου, η επιθεώρηση μετά την αρχική της αμηχανία κινήθηκε επιθετικά και επινόησε τρόπους για να να θίξει την εξουσία σε μια εποχή που δεν ήταν καθόλου εύκολο να φωνάξει κάποιος ότι "ο βασιλιάς είναι γυμνός". Παρά λοιπόν τις συχνές επιθέσεις που γίνονται στο παραδοσιακό ελαφρό μουσικό θέατρο για τη μικροαστική συντηρητική του διάθεση και την απουσία ουσιαστικής σάτιρας στα χρόνια της δικτατορίας, η Κωνστάντζα Γεωργακάκη προτείνει την επανεξέταση της παρουσίας του είδους εφόσον "τα στοιχεία αποκαλύπτουν μαι συνεχή προσπάθεια αναζήτησης ευανάγνωστων τρόπων για το πλασάρισμα αντικαθεστωτικών μηνυμάτων μετά το 1970" (σ. 182). Η συγγραφέας είναι προσεκτική: δεν έχει καμία διάθεση εξιδανίκευσης, αλλά τονίζει ότι "σε μια περίοδο αντιστασιακού πληθωρισμού, παραδόξως, ο ρόλος της γηραιάς κυρίας διαστρεβλώθηκε ή αποσιωπήθηκε". Και για αυτόν τον λόγο προτείνει την αποφυγή της άκριτης δαιμονοποίησης της επιθεώρησης που θα επιτρέψει την ακριβέστερη καταγραφή του θεατρικού τοπίου της επταετίας.

Συντονιστείτε λοιπόν αύριο στις 6μμ στο Δεύτερο Πρόγραμμα γιατί η συζήτηση του Σιδερή Πρίντεζη με την Κωστάντζα Γεωργακάκη προμηνύεται πολύ ενδιαφέρουσα. Πιστεύω ότι ο Σιδερής Πρίντεζης θα αξιοποιήσει ντοκουμέντα από το ανεξάντλητο αρχείο της Ελληνικής Ραδιοφωνίας και έτσι η εκπομπή θα φωτίσει ακόμα πιο αποτελεσματικά το τοπίο της περιόδου. Σας υπενθυμίζω ότι μετά τη μετάδοσή της η εκπομπή θα είναι διαθέσιμη για 24 ώρες από την ιστοσελίδα του Δεύτερου Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας.