Επτά χρόνια χωρίς τη Δανάη Στρατηγοπούλου

Σήμερα συμπληρώνονται επτά χρόνια από τον θάνατο της Δανάης Στρατηγοπούλου. Στις 18 Ιανουαρίου του 2009, την ημέρα του Αγίου Αθανασίου, της έμελλε να κερδίσει τυπικά την αθανασία--γιατί ουσιαστικά την είχε ήδη κερδίσει μέσα από το πολύπλευρο έργο της: την τραγουδιστική της παρουσία που διήρκεσε σχεδόν μισόν αιώνα, από το 1934 μέχρι το 1981, την παρουσία της στα γράμματα (ποίηση, πεζός λόγος, δημοσιογραφία, κριτικές και κυρίως μεταφράσεις--ξεκίνησε να δημοσιεύει κείμενά της επίσης γύρω στο 1934 και συνέχισε μέχρι λίγους μήνες πριν τον θάνατό της) και βέβαια την ανάμνηση της φυσικής της παρουσίας, της σοφίας της, της κριτικής ματιάς της, των διηγήσεών της για όσους/ες είχαμε την τύχη να απολαμβάνουμε τη συντροφιά της.

Η κληρονομιά της Δανάης στον ελληνικό πολιτισμό είναι οι ηχογραφήσεις της και τα κείμενά της: και από τα δύο αναδύεται επιβλητικό το σκεπτόμενο αίσθημά της (φράση που ανήκει στην κόρη της Λήδα Χαλκιαδάκη): ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο ερμήνευε τόσο τον λόγο μεγάλων δημιουργών, τραγουδώντας τον ή μεταφράζοντάς τον, όσο και την πραγματικότητα της Ελλάδας (αλλά και της Γαλλίας και της Χιλής), γράφοντας κι η ίδια ποίηση, πεζά και τραγούδια--και ευτυχώς για μας έζησε σχεδόν έναν αιώνα και είχε μέχρι το τέλος να πει και να ερμηνεύσει πολλά.

Η Δανάη με τον Πάβλο Νερούδα και τη σύζυγό του Ματίλντα στη Χιλή.
Η Δανάη μετέφρασε το μεγαλύτερο μέρος του ποιητικού έργου του Νερούδα στα ελληνικά.
Φωτογραφία από το αρχείο της Λήδας Χαλκιαδάκη.

Το blog αυτό τιμά πάντα τη μνήμη της Δανάης αυτή τη μέρα. Όχι επειδή συνεργάστηκε με τη Ρένα Βλαχοπούλου, αλλά επειδή ο Ρένα Φαν είχε την τιμή να "ζήσει" από κοντά τη Δανάη τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής της. Βέβαια τις δυο καλλιτέχνιδες τις συνέδεε μια αμοιβαία εκτίμηση για τα ταλέντα τους--εκτίμηση που εκδηλώθηκε συγκινητικά από τη Δανάη στο κατευόδιο της Ρένας--αλλά και η εποχή και ο χώρος στον οποίο μεσουράνησαν. Έδρασαν καλλιτεχνικά και οι δύο στον χώρο του ελαφρού τραγουδιού για αρκετές δεκαετίες και μάλιστα κάποιες φορές εμφανίστηκαν στις ίδιες παραστάσεις. Αυτό συνέβη κυρίως στα χρόνια της Κατοχής, όταν ήταν της μόδας οι κυριακάτικες πρωινές "συναυλίες τραγουδιών", μουσικές παραστάσεις δηλαδή που οργάνωναν κυρίως γνωστοί στιχουργοί--πιο συχνά ο Κώστας Κοφινιώτης--και στις οποίες εμφανίζονταν αστέρια του ελαφρού τραγουδιού που ερμήνευαν κυρίως τραγούδια του διοργανωτή αλλά και πρωταγωνίστριες/στές του ελαφρού μουσικού θεάτρου που έπαιζαν επιθεωρησιακά σόλο τους, παλιά και νέα, δίνοντας στο πολυπληθές κοινό ευκαιρίες για φυγή από τη ζοφερή πραγματικότητα. Μια από αυτές τις συναυλίες προαναγγέλλει η παρακάτω διαφημιστική καταχώριση στην οποία φιγουράρουν δίπλα-δίπλα, με αλφαβητική σειρά, τα ονόματα της Δανάης και της Ρένας. Διοργανώθηκε τα Θεοφάνεια του 1942, στην πιο δύσκολη περίοδο της Κατοχής, και κρίνοντας από τα ονόματα, η αίθουσα του Ρεξ αποτελούσε μια μικρή όαση μέσα στη φρίκη της Αθήνας.

Διαφορετικές ωστόσο ήταν οι πορείες των δυο τραγουδιστριών εκείνα τα χρόνια. Αν και εμφανίστηκαν κάποιες φορές στους ίδιους χώρους σε διαφορετικές χρονικές στιγμές (πχ. στο κέντρο Chez Nous ή ακόμα και σε κέντρο του Αγρινίου), οι μουσικές επιλογές τους διέφεραν. Η Ρένα Βλαχοπούλου ήταν η μοντέρνα τραγουδίστρια της Αθήνας που λάνσαρε τζαζ κομμάτια: πολλά από αυτά είχαν ιταλική προέλευση και συνεπώς οι εμφανίσεις της ήταν πόλος έλξης τόσο για Έλληνες/ίδες όσο και για Ιταλούς. Η Δανάη, αντίθετα, θεωρούσε καθήκον της να μην τραγουδά ιταλικά τραγούδια, αλλά να δώσει έμφαση στο ελληνικό δημοτικό τραγούδι: με αυτό έκλεινε πάντα τις εμφανίσεις της, σε κέντρα, βαριετέ και συναυλίες, αφού τραγούδαγε τις μεγάλες επιτυχίες του μεσοπολέμου που την καθιέρωσαν.

Το δημοτικό τραγούδι ήταν άλλωστε η αφορμή να συλληφθεί από τις αρχές Κατοχής το καλοκαίρι του '43. Ένα βράδυ του Σεπτέμβρη, στο Άλσος, τραγούδησε τη "Σαμιώτισσα" επειδή το προηγούμενο βράδυ είχε ακουστεί από τον ραδιοφωνικό σταθμό του Λονδίνου η είδηση για την απόβαση των Άγγλων στη Σάμο. Το κοινό την επευφημούσε για δέκα λεπτά και οι "καλοί πατριώτες" φρόντισαν να μιλήσουν για εκείνη στις αρχές που τη συνέλαβαν και την οδήγησαν στο Εμπειρίκειο. 

Μεσολάβησαν διάφοροι παράγοντες και την απελευθέρωσαν τελικά αλλά, παρά τις καλοπροαίρετες συμβουλές φίλων και γνωστών, "δεν κάθησε στα αβγά της", συνέχισε την αντιστασιακή της δράση μέσα από το ΕΑΜ και όταν ο κλοιός γύρω της άρχισε να σφίγγει επικίνδυνα, αναγκάστηκε να κρυφτεί, να αλλάξει όνομα και να ζήσει στην Καλλιθέα και τη Νέα Σμύρνη. Πριν εξαφανιστεί όμως από το κέντρο της Αθήνας και την καλλιτεχνική ζωή, πρόλαβε να τιμήσει τον δάσκαλό της, τον Αττίκ, στην περίφημη συναυλία-διάλεξή του "Ιστορίες τραγουδιών", στις 23 Ιανουαρίου 1944. Ήταν μάλλον η τελευταία φορά που έβλεπε αυτόν τον υπέροχο καλλιτέχνη.

Αμέσως μετά η Δανάη βγήκε "στην παρανομία". Εκεί έμαθε για τον θάνατό του τον Αύγουστο του 1944. Αντίβαρο στον μεγάλο της πόνο η γνωριμία της με τον Γιώργο Χαλκιαδάκη, τον οποίο παντρεύτηκε λίγο μετά την Απελευθέρωση. Τον κράτησε στη ζωή δέκα χρόνια--υπέφερε από την καρδιά του και οι γιατροί του έδιναν μόνο δύο χρόνια ζωής...--, φρόντισαν ο ένας το έργο του άλλου και απέκτησαν τη Λήδα Χαλκιαδάκη που κληρονόμησε τα ταλέντα και την ευαισθησία και των δύο...

Η Δανάη Στρατηγοπούλου, ο Γιώργος Χαλκιαδάκης και η κόρη τους Λήδα.
Φωτογραφία από το αρχείο της Λήδας Χαλκιαδάκη.
Την ευχαριστώ για την παραχώρηση.

Τη Δανάη Στρατηγοπούλου, τη μεγάλη Δανάη του ελαφρού τραγουδιού, τη "γιαγιά" Δανάη της Ραφήνας θυμάμαι και σήμερα μέσα από το "Τελευταίο μου ποίημα", ένα από τα τελευταία της ποιήματα, όπως το απήγγειλε η ίδια υπό το φως της αυγουστιάτικης πανσελήνου του 2000, σε μια μουσική-ποιητική βραδιά που διοργάνωσε η Λήδα στον Άη-Νικόλα της Ραφήνας. Οι στίχοι του αγκαλιάζουν όλους τους δικούς της ανθρώπους, τη Λήδα, τα εγγόνια της Γιώργο, Ευδοκία και Κώστα, την αδελφή της Μίρκα Στρατηγοπούλου (σπουδαία μουσικό και εθνομουσικολόγο) και βέβαια τον Γιώργο της...

Τη θυμάμαι πάντα μέσα από το "Θα ξανάρθεις", έτσι όπως το ερμήνευσε με τη συνοδεία του Μίμη Πλέσσα στο πιάνο, λίγο πριν αποσυρθεί από το τραγούδι, στον ωραιότερό της δίσκο, όπως πίστευε η ίδια.

Και τη θυμάμαι και πάντα μέσα από το "Τρεχαντήρι" του Αττίκ, έτσι όπως το τραγούδησε στο τέλος της δεκαετίας του '40, αλλά και έτσι όπως το έπαιξε στο πιάνο, συνοδεύοντας τη Λήδα στην εκπομπή του Φρέντυ Γερμανού Το πορτρέτο της Πέμπτης. 

Γιαγιά Δανάη, μας λείπετε!...

Φωτογραφία της Δανάης στο σπίτι της στη Ραφήνα. Σπάνια επέτρεπε να τη φωτογραφίσουν χωρίς γυαλιά. Ευτυχώς ο δημοσιογράφος και φίλος της Άρης Βασιλειάδης επέμεινε...
Από το περιοδικό Ταχυδρόμος (2002)

Εκτενές αφιέρωμα του Ρένα Φαν στη ζωή και στο έργο της Δανάης Στρατηγοπούλου θα βρείτε εδώ.