Μια συνέντευξη του Νίκου Σταυρίδη στον Σωτήρη Κακίση

«Εμείς τα ζούσαμε τα έργα που παίζαμε!»

ΣΩΤΗΡΗΣ ΚΑΚΙΣΗΣ: Κύριε, Σταυρίδη, έχουμε εδώ μια επιστροφή: ξαναγυρνάτε στο θέατρο, στην επιθεώρηση:

ΝΙΚΟΣ ΣΤΑΥΡΙΔΗΣ: Ήθελα να ησυχάσω πια. Να ξεκουραστώ. Αρνιόμουνα τους δημοσιογράφους. Ήθελα να ξεκουραστώ. Αλλά αρχίσανε οι τιμητικές εκδηλώσεις. Και πήγα. Στον Πειραιά. Πολύς κόσμος. Πάρα πολύς κόσμος. Αρχίσανε τώρα «Γιατί σε χάσαμε; Να βγείτε στο θέατρο, να βγείτε!», φώναζαν από κάτω ο κόσμος. Το ’να, τ’ άλλο. Ξέρω ‘γω, δίσταζα. «Να σε ξαναδούμε. Να μη σε βλέπουμε μόνο απ’ το καφεκούτι.» Καφεκούτι εννοούσαν την τηλεόραση. Η αγάπη του κόσμου. Κάθε τόσο είχα και μία συγκίνηση. Να βγαίνω έξω, να ‘ρχεται εδώ το ταξί. «Θα λέτε τ’ όνομά σας στην πιάτσα, κύριε Σταυρίδη», μου είπε ο πρόεδρος των ταξί της Κηφισιάς, «και θα ‘ρχεται αμέσως το ταξί». Γιατί εδώ δύσκολα έρχονται. Μια συμπάθεια, μια αγάπη.

Στο λεωφορείο έκανα να ρίξω το εικοσάρι και μου ‘πιανε το χέρι ο σοφέρ και μου ‘λεγε: «Όχι εσύ. Εσύ δεν κάνει». Συγκίνηση μεγάλη. Και τα ταξί δεν θέλανε λεφτά. Πήγαινα να βγάλω λεφτά, «Τι κάνεις;», μου ‘λεγε. «Ξύνεσαι;» «Όχι, αγόρι μου, να βγάλω λεφτά να σε πληρώσω.» «Όχι. Άμα σου πάρω λεφτά και το πω στα παιδιά και στη γυναίκα μου, θα θυμώσουν. Μια φωτογραφία σου θα μου δώσεις». Συγκινήσεις μεγάλες, μεγάλες συγκινήσεις.

Νίκος Σταυρίδης-Άννα Καλουτά
Πηγή φωτογραφίας: Μ. Δελαπόρτας, Άννα Καλουτά: "Η Κυρία Επιθεώρηση", εκδόσεις Ορφέας, 2009

Σ.Κ.: Δεν είναι εύκολο να ζήσετε μακριά από εκείνους που σας αγαπάνε.

Ν.Σ.: Έτσι είναι. Και τέλος πάντων, βρέθηκε ο Νίκος ο Αθερινός και μ’ έπεισε. Με πήρε μ’ ένα αμάξι και με πήγε στο θέατρο. Μου άρεσε το θέατρο. Είναι δροσερό, όμορφο. Μεγάλο θέατρο. Τα καμαρίνια άνετα. Κάθε μέρα στέλνουνε αυτοκίνητο και με πάει και με φέρνει. Όλοι οι φίλοι μου. Το σκέφτηκα, το ξανασκέφτηκα. Έρχεται και μου κολλάει και η Άννα η Καλουτά. Άντε, Νίκο, πάμε, πάμε.

Σ.Κ.: Ε, έχει κάνει κι εκείνη δυο-τρεις επιστροφές στο θέατρο.

Ν.Σ.: Ναι, ναι, σωστά. Είπα «Κομμάτια να γίνει! Να ξεμουδιάσουμε και λιγάκι». Μου φαινόταν ότι κάτι είχα αφήσει στη μέση. Ας πάω λέω, να το τελειώσω. Και το πήρα απόφαση. Και να ‘μαστε.

Ο Νίκος Σταυρίδης ως χούλιγκαν στην επιθεώρηση Το Μινόρε της Αλλαγής, στο θέατρο Μινώα το καλοκαίρι του 1983.
Πηγή φωτογραφίας: Σ. Κακίσης, Οι απέναντι, Εκδ. Κίνητρο, 2005

Σ.Κ.: Τι κάνετε στη σκηνή τώρα, τι παίζετε, κύριε Σταυρίδη;

Ν.Σ.: Κάνω έναν χούλιγκαν. Ξέρετε τι είναι αυτοί οι χούλιγκαν; Αυτοί που πάνε στα γήπεδα, αυτοί που έχουνε αναρχία, βέβαια, και θεό τους έχουνε την μπάλα. Βαστάνε μια αλυσίδα και φωνάζουνε «χα, χα, χα» και ΓΚΡΑΠ! Την αμολάνε την αλυσίδα, και όποιον πάρει ο Χάρος. Έναν τέτοιον κάνω. Ξεκινάω πρώτα σαν σκέτος Σταυρίδης, φτωχός, κι έρχεται και με ξελογιάζει ο κομπέρ. 

Και μου λέει θα σου δώσω τριάντα χιλιάδες. Διότι ήτανε …ιμπρεσάριος των χούλιγκαν, και περίμεναν τον αρχηγό των χούλιγκαν απ’ την Αγγλία και δεν ήρθε. Και μου λέει, «Πρέπει να τον κάνεις εσύ». Τέλος πάντων, με καταφέρνει, με ντύνει, και με πληρώνει κι από πάνω. Έχει πολύ γέλιο. Να μην το πούμε κι όλο. Λίγα σκετς έχω παίξει στη ζωή μου με τόσο γέλιο και με τόσο ωραία υπόθεση. Όλη αυτή η επιθεώρηση είναι πολύ ωραία. Τουαλέτες, μπαλέτα, πάρα πολύ ωραία.

Δ. Παπαγιαννόπουλος, Ν. Σταυρίδης, Μ. Κοντού, Δ. Σκούρα
σε ανάγνωση έργου στο θέατρο Σαμαρτζή.
Πηγή φωτογραφίας: Αρχείο Κ. Μεγαλοκονόμου, Βασικά Θεατής. Ελληνικό Θέατρο 1950-1960, εκδ. Τόπος, 2008

Σ.Κ.: Κύριε Σταυρίδη, τώρα που οι παλιοί αποσύρθηκαν ή δεν υπάρχουν πια, δεν νομίζετε ότι θα ‘χουμε προβλήματα με το «εθνικό μας είδος», την επιθεώρηση;

Ν.Σ.: Ναι, η αλήθεια είναι ότι θα ‘χουμε προβλήματα. Γιατί, ξέρετε, να σας πω ένα πράγμα: οι παλιοί ηθοποιοί όταν πιάνανε ένα ρόλο στα χέρια, δεν τον παπαγαλίζανε, να πούνε τα λόγια και να φύγουν. Καθόντουσαν να τον συζητήσουν, να βγάλουν και προπαντός τα δικά τους. Ένα πράγμα που συνήθιζα εγώ.

Ο Νίκος Σταυρίδης, η Καίτη Ντιριντάουα και μια ομάδα τσιγγάνων στην επιθεώρηση
Γαρύφαλλο στο αφτί, στο θέατρο Περοκέ το καλοκαίρι του 1956.
Πηγή φωτογραφίας: Αρχείο Κ. Μεγαλοκονόμου, Βασικά θεατής. Ελληνικό Θέατρο 1950-1960,  Εκδ. Τόπος, 2008

Σ.Κ.: Η πεμπτουσία της επιθεώρησης.

Ν.Σ.: Δεν είναι μόνο ν’ αποστηθίζεις. Ύστερα, σήμερα, σ’ όσες επιθεωρήσεις πήγα, είδα ότι δεν τραγουδάνε. Η επιθεώρηση συνδυάζει χορό, τραγούδι και λόγια. Τα περισσότερα νέα παιδιά δεν τραγουδάνε. Οι παλιοί ήταν σχεδόν όλοι τενοράρε. Ο Μακρής. Ο Μαυρέας. Ο Αυλωνίτης. Ο Κυριακός. Εγώ βγήκα σχεδόν τενόρος στο θέατρο. Τα τραγουδάγαμε τα νούμερα. Συμβαδίζαμε με την ορχήστρα, με την αρμονία.

Δεν είναι εύκολο το μουσικό θέατρο. Μετά, όταν παίζεις, το ρεφραίν, πρέπει να το χορέψεις. Τώρα εδώ, η Άννα Καλουτά: τι τσάμικα χορεύει, χαλάει ο κόσμος. Ε, βέβαια. Μπορεί να είναι καλοί ηθοποιοί οι νέοι, αλλά εγώ δοκιμάζω τη φωνή μου καμιά φορά, κι είναι ακόμα καμπάνα.

Σ.Κ.: Εσείς, κύριε Σταυρίδη, είσαστε άλλη πάστα. Εσείς, ο Αυλωνίτης, ο Μακρής.

Ν.Σ.: Εμάς το ταλέντο μας πλημμύριζε. Εγώ πριν βγω στην επιθεώρηση, έπαιζα οπερέτες. Έπαιξα πολλές οπερέτες. Και μετά είδα ότι είχα μια φλέβα κωμική μέσα μου. Κι άρχισα να πιάνω τα νούμερα. ΤΑ χόρευα τα νούμερα. Χόρευα μάγκικα, και τι δε χόρευα! Αμέσως πήρε δρόμο η μικρή μου καριέρα απ’ τις τουρνέ. Και πήγα στο «Θέατρο του Λαού». Κι έκανα ένα νούμερο με τον συγχωρεμένο τον Αυλωνίτη. Πρίμο, σεκόντο. Χάλαγε ο κόσμος.

Ο Νίκος Σταυρίδης, ο Μίμης Φωτόπουλος και η Γεωργία Βασιλειάδου στην ταινία Η ωραία των Αθηνών.
Πηγή φωτογραφίας: www.finosfilms.gr

Σ.Κ.: Οι νέοι καταλάβανε πια, κύριε Σταυρίδη. Και τις ταινίες σας όπου παίζονται τις κυνηγάνε.

Ν.Σ.: Ξέρετε ένα πράγμα; Το τι αισθάνομαι όταν βλέπω ταινίες μου; Τις βλέπω όλες τις ταινίες μου. Και παρατηρώ το παίξιμό μου. Την κίνηση των χεριών μου. Πώς συνταυτίζεται η ψυχή μου, το κεφάλι μου, με την κίνηση των χεριών μου. Ελεύθερα, να περπατάω, να μιλάω, να, να, να… Φυσικότατα! Και το προσέχω. Μετράω τον εαυτό μου και το βλέπω αυτό το πράμα, σ’ όλες τις ταινίες. Στα «Κίτρινα Γάντια», στο «Γαμπρό μου το Δικηγόρο», στο «Έλα στον θείο», στο «Ευτυχώς τρελάθηκα».

Πηγή φωτογραφιών: Σ. Κακίσης, Οι απέναντι, εκδ. Κίνητρο, 2002

Σ.Κ.: Προχτές η τηλεόραση είχε τους «Δοσατζήδες».

Ν.Σ. Η τηλεόραση! Και τα δύο κανάλια με τιμάνε. Μου βάζουν κάθε βδομάδα ταινίες. Αλλά δεν παίρνουμε τίποτα. Έξω οι ηθοποιοί με μία λέξη στην τηλεόραση, ξέρετε πόσα πληρώνονται; Δεν μπορείτε να φανταστείτε! Πρέπει να κάνουμε μία κίνηση να μας πληρώνουνε. Όπως έκανε κάποτε ο Αλέκος ο Αλεξανδράκης. Αλλά κι αυτός δεν κατάφερε τίποτα. Τα λεφτά τα παίρνουν οι παραγωγοί. Τότε υπογράφαμε τον βαρύ όρο, πίσω: «Και ουδεμίαν άλλην απαίτησιν έχω». Αυτά βγάζει η τηλεόραση μπροστά και δεν παίρνουμε πεντάρα. Να το παράπονό μου.

Και το άλλο: ύστερα από 44 χρόνια, στη σκηνή, βγήκα στη σύνταξη με 17 χιλιάδες…, ούτε εφ’ άπαξ ούτε τίποτα. Εδώ ο εφημεριδοπώλης και παίρνει 30-35 χιλιάδες. Εγώ με 1800 ένσημα και 44 χρόνια, παίρνω 28 χιλιάδες τώρα. Πρέπει η Πολιτεία να κάνει κάτι. Να γίνει ένας νόμος για τους παλιούς ηθοποιούς, δεν είμαστε και πολλοί. Να μας περάσουν σε μίαν άλλη κλίμακα συντάξεων. Με 1800 ένσημα! Που ήθελα 1100 κι εγώ είχα κολλήσει 1800!

Σ.Κ.: Ελπίζω να διαβάσει αυτά κάποιος αρμόδιος. Ας πούμε όμως κάτι πιο εύθυμα πράγματα: τον Ολυμπιακό τον παρακολουθείτε ακόμα;

Ν.Σ.: Τον Ολυμπιακό! Δόξα τω Θεώ, τον παρακολουθώ. Έρχονται από εδώ και με παίρνουνε και πάω κάτω. Με δουλεύουν κιόλα εκεί μέσα. «Κουρέλα» με φωνάζουνε. Οι αντίθετοι, να πούμε. Τώρα, όμως, φέτος, απεδείχθη η ομάδα γερή. Πάρα πολύ γερή. Έληξε το πρωτάθλημα δυο αγωνιστικές πριν το τέλος. Είδα στην τηλεόραση τη «φιέστα». Έδειξε και τον Αναστόπουλο. Αυτός με το τρακ που είχε για να πάρει το παπούτσι, τα ‘ριξε όλα έξω. Το πήρε όμως τελικά. Με το τρίτο πέναλτι. Όλα τα παιδιά τα λατρεύω. Τον Μητρόπουλο, τον Σαργκάνη. Αυτόν τον έφερε ο Γκόρσκι. Θα φύγει ο Γκόρσκι; Έκανε κι αυτός επιστροφή σαν και μένα. Έρχεται, φεύγει. Είχε πάρει και τη σύνταξή του στην Πολωνία.

Σ.Κ.: Κάθε δουλειά θέλει μαστόρους. Οι καλοί δεν αντικαθίστανται εύκολα.

Ν.Σ.: Έτσι είναι. Η φυσικότητα που λέγαμε που χρειάζεται στη δική μας δουλειά, ήτανε μια αβάντα που είχα εγώ. Εκεί ήμουνα εγώ καλός. Όπως είμαι στο δρόμο, είμαι και στη σκηνή. Εκεί στήριξα την επιτυχία μου επί τόσα χρόνια. Και στην ετοιμολογία μου. Μου μιλάγανε από κάτω και τους απαντούσα αμέσως.

Ο Νίκος Σταυρίδης στην πρόζα: Όταν Γυρίζουν τα Χελιδόνια του Μ. Τραϊφόρου.
Από αριστερά: Μπ. Ασημακοπούλου, Α. Μπάρκουλης, Σ. Βέμπο, Ν. Σταυρίδης, Ά. Φόνσου
Πηγή: Μ. Τραϊφόρος, Βέμπο-Τραϊφόρος, Μια Ζωή, εκδ. Σμυρνιωτάκης, 1988

Εμείς είχαμε αντίκρισμα ζωής. Περάσαμε πολλά, πολέμους. Σήμερα είναι εύκολα τα πράγματα. Εμείς παλέψαμε σκληρά. Και κωμικοί δεν υπάρχουν πια. Έχουν αδυναμίες οι νέοι. Ίσως, σιγά σιγά, με το χρόνο, ν’ αποκτήσουνε πείρα.  Εμείς τα ζούσαμε τα έργα που παίζαμε. Πλημμύριζε το καβουράκι, μέσα μου: Το ταλέντο. Εγώ έχω παίξει και πρόζα: «Ο Δολοφόνος τα ’κανε θάλασσα», «Όταν Γυρίζουν τα Χελιδόνια». Το «Απ’ τον Ουρανό στη Γη». Γερά έργα. Που μίλαγα με το Θεό. Το «Εδήλωσα Τρελός». Να είμαι στη σκηνή δύο ώρες. Αυτό είναι. Και να είσαι ο ίδιος. Να μην είσαι άλλος στην πρώτη κι άλλος στη δεύτερη πράξη. Αυτό είναι το δύσκολο.

Αλλά το διασκεδάζαμε κιόλα. Ξέρετε ότι όταν ο επιχειρηματίας επρόκειτο να πάρει Αυλωνίτη και Σταυρίδη μαζί, το σκεφτότανε. Γιατί δεν μπορούσε να βλέπει ο ένας τον άλλο στη σκηνή: γελάγαμε. Δεν μπορούσαμε να τελειώσουμε το νούμερο. Γελάγαμε!

Ελεύθερη Γνώμη, 3-7-1983 

(Σωτήρης Κακίσης, «Οι Απέναντι», εκδόσεις Αδάμ, επανέκδοση Κίνητρο)

* * * * * * * * * * *

Σαν σήμερα, 12 Δεκεμβρίου του 1987, πέθανε ο Νίκος Σταυρίδης, και με αυτή την αφορμή αποφάσισα να αναρτήσω μια από τις τελευταίες συνεντεύξεις που έδωσε. Ευχαριστώ πολύ τον Σωτήρη Κακίση, που, όπως και στο παρελθόν (διαβάστε εδώ, εδώ, εδώ και εδώ), έδωσε την άδειά του να αναδημοσιευτεί η συνέντευξη στο μπλογκ.

Η Ρένα Βλαχοπούλου και ο Νίκος Σταυρίδης στην επιθεώρηση
Άλλος για το φεγγάρι, στο θέατρο Διάνα (σεζόν 1957-58).
Πηγή φωτογραφίας: Μ. Δελαπόρτας, Βίβα Ρένα, εκδ. Άγκυρα, 2002

Ο Νίκος Σταυρίδης συνεργάστηκε αρκετές φορές με τη Ρένα Βλαχοπούλου σε κομβικές στιγμές της καριέρας της. Συναντήθηκαν για πρώτη φορά τον Αύγουστο του 1951, στο θέατρο Σαμαρτζή, στην επιθεώρηση Φεστιβάλ στην Αθήνα: η Ρένα είχε μόλις επιστρέψει από την Αμερική και επανεμφανιζόταν στο ελληνικό μουσικό θέατρο, έπειτα από απουσία έξι ετών. Άρχιζε, όπως λένε οι πηγές, σιγά-σιγά να ξαναχτίζει τη σχέση της με το κοινό, ωστόσο με τη βοήθεια του Νίκου Σταυρίδη, 3 χρόνια μετά, έδωσε μια νέα διάσταση σε αυτή τη σχέση: με τον μεγάλο κωμικό στο πλάι της, και υπό τη σκέπη της Σοφίας Βέμπο, γίνεται κωμική ηθοποιός και αποκτά το διαβατήριο για την αθανασία.

Το θέατρο Βέμπο το καλοκαίρι του 1954
Πηγή φωτογραφίας: Σελίδα Μουσικό Θέατρο (Facebook) του Γιάννη Χριστόπουλου

Ήταν το καλοκαίρι του 1954, στην επιθεώρηση Σουσουράδα των Γιώργου Γιαννακόπουλου-Μίμη Τραϊφόρου, με μουσική του Μενέλαου Θεοφανίδη. Αν και η Ρένα προσλήφθηκε αρχικά ως τραγουδίστρια στον θίασο, με την επιμονή του Τραϊφόρου και του Σταυρίδη δέχεται να παίξει στο σκετσονούμερο «Κάνε μου τέτοια»: ο Σταυρίδης της κάνει κόρτε επί σκηνής, εκείνη είναι αρχικά δειλή και άβγαλτη και τελικά υποκύπτει και οι δυο τους τραγουδούν το κλασικό «Άλα, πασά μου, κάνε μου τέτοια!» Το αποτέλεσμα στην πρεμιέρα είναι τρία μπιζ και η ομολογία του Νίκου Σταυρίδη στα παρασκήνια: «Τραϊφόρε… Με διέλυσε η κωλοκερκυραία!»

Καλώς ή κακώς το τραγούδι κυκλοφόρησε σε δίσκους με τη Ρένα και τον Πάνο Σάμη, αλλά έχει διασωθεί η παρτιτούρα στην οποία φαίνεται η εξέχουσα θέση και του Σταυρίδη στην επιτυχία του ντουέτου!

Ν. Σταυρίδης, Ρ. Βλαχοπούλου, Αλ. Λειβαδίτης και Μ. Θεοφανίδης
σε πρόβα στο θέατρο Διάνα, τη σεζόν 1957-58.
Πηγή φωτογραφίας: Αρχείο Κ. Μεγαλοκονόμου, Βασικά Θεατής. Ελληνικό Θέατρο 1950-1960, εκδ. Τόπος, 2008 

Μετά το θέατρο Βέμπο, Σταυρίδης και Βλαχοπούλου συναντήθηκαν στο θέατρο Διάνα τη σεζόν 1957-58 (σε μια φιλότιμη προσπάθεια του Σταυρίδη και του συμπατριώτη του και φίλου του από τη Σάμο Μενέλαου Θεοφανίδη να αναστηθεί η μουσική κωμωδία—θα αναφερθούμε κάποια άλλη φορά σε αυτήν), στο Ριάλτο το καλοκαίρι του 1958 (στη μεγάλη επιτυχία Γρανίτα και χωνάκι στην οποία η Ρένα συνέπραξε εκτάκτως για έναν μήνα), στο Ακροπόλ τη σεζόν 1967-68 και στο Κοτοπούλη-Ρεξ τη σεζόν 1972-73.

Ν. Σταυρίδης-Ρ. Βλαχοπούλου σε πρώιμο γύρισμα της Ζηλιάρας.
Πηγή φωτογραφίας: Μ. Δελαπόρτας, Βίβα Ρένα, εκδ. Άγκυρα, 2002

Η επιτυχημένη συνεργασία τους παρά λίγο να αποτυπωθεί και στον κινηματογράφο, τη σεζόν 1968-69, στην ταινία του Κώστα Καραγιάννη Η ζηλιάρα. Όπως αποκαλύπτει μια φωτογραφία που δημοσίευσε ο Μ. Δελαπόρτας στο βιβλίο του Βίβα Ρένα, τα γυρίσματα της ταινίας ξεκίνησαν με τον Νίκο Σταυρίδη στο πλευρό της Ρένας. Για κάποιον λόγο όμως τελικά ο Σταυρίδης αντικαταστάθηκε από τον Γιώργο Κωνσταντίνου.

Σε κάθε περίπτωση όμως ο Νίκος Σταυρίδης θα παραμείνει στην ιστορία ως ο πρώτος θεατρικός παρτενέρ της Ρένας Βλαχοπούλου και φυσικά ως ένας τεράστιος κωμικός στην επιθεώρηση, την πρόζα και την κινηματογραφική κωμωδία…

Δεκαπέντε χρόνια χωρίς τη Ρένα Βλαχοπούλου

Φεύγουν τα χρόνια, φεύγουν γρήγορα... Έφτασε η δέκατη πέμπτη επέτειος του θανάτου της Ρένας Βλαχοπούλου. Δεκαπέντε χρόνια από το ζεστό απόγευμα της 29ης Ιουλίου 2004 όταν, στις επτά και δέκα, έγινε γνωστό από τηλεοράσεις και ραδιόφωνα ότι η δυνατή καρδιά της μεγάλης τραγουδίστριας και πρωταγωνίστριας είχε μόλις πάψει να χτυπά. 

Για τη φετινή επέτειο αποφάσισα να σταθώ αποκλειστικά στην τραγουδίστρια Ρένα Βλαχοπούλου και να ασχοληθώ με μια περίοδο της καριέρας της κατά την οποία κανείς/καμιά (και φυσικά ούτε η ίδια) μπορούσε να φανταστεί ότι μια μέρα θα θεωρούνταν μια από τις μεγαλύτερες κωμικές ηθοποιούς του θεάτρου και του κινηματογράφου. Στη δεκαετία του '40 η Ρένα Βλαχοπούλου ήταν απλώς(?) μια δημοφιλέστατη "μοντέρνα" τραγουδίστρια που δραστηριοποιούνταν κυρίως στις σκηνές των ελαφρών μουσικών θεάτρων, αλλά και των βαριετέ και, πιο σπάνια, στην πίστα των κοσμικών κέντρων της Αθήνας. Θα σας παρουσιάσω λοιπόν 15 ντοκουμέντα από την τραγουδιστική της πορεία εκείνης της περιόδου: κυρίως εξώφυλλα παρτιτούρων αλλά και άλλα έντυπα που μας σκιαγραφούν μια εικόνα του ρεπερτορίου της την περίοδο εκείνη.

Έχουμε ασχοληθεί και στο παρελθόν με το ντεμπούτο της Ρένας στην Αθήνα: στις 18 Ιουλίου του 1940 ξεκίνησε να τραγουδά στο κοσμικό κέντρο Αρτζεντίνα στο Καλαμάκι. Αν και συνήθως γράφεται και λέγεται (το'λεγε κι η ίδια) ότι η Ρένα Βλαχοπούλου ντεμπουτάρισε στην Όαση, οι εμφανίσεις της στο βαριετέ του Ζαππείου ξεκίνησαν στις 10 Αυγούστου του 1940. Συνεπώς, τον Ιούλιο του 1940 η Ρένα είναι ακόμα το αστέρι της Αρτζεντίνας. Αυτό αναφέρει άλλωστε και η λεζάντα μιας από τις πρώτες δημοσιευμένες (ενδεχομένως και της πρώτης) φωτογραφίες της στον αθηναϊκό τύπο και συγκεκριμένα στην εφημερίδα Βραδυνή, την 1η Αυγούστου του 1940. 

Τον Αύγουστο, παράλληλα με την Όαση, η Ρένα πραγματοποίησε εμφανίσεις και στον κινηματογράφο Αθηνά της οδού Πατησίων ενώ στα μέσα Οκτωβρίου εμφανίστηκε και σε ένα πρόχειρο βαριετέ που στήθηκε στη σκηνή του θεάτρου Μακέδου. Σε επιθεώρηση δεν μπορούσε ακόμα να τραγουδήσει γιατί δεν είχε δώσει ακόμα τις εξετάσεις για την απόκτηση της "άδειας εξασκήσεως θεατρικού επαγγέλματος". Οι εξετάσεις ορίστηκαν για τις 17 Οκτωβρίου και η άδεια της χορηγήθηκε στις 21 Οκτωβρίου. Τέσσερις μέρες μετά η Ρένα Βλαχοπούλου ντεμπουτάρισε σε επιθεώρηση του θιάσου των αδελφών Καλουτά στο θέατρο Παλλάς της Θεσσαλονίκης. Η δεύτερη στάση του σημερινού μας αφιερώματος είναι η σχετική διαφήμιση από την εφημερίδα Απογευματινή της Θεσσαλονίκης της 25ης Οκτωβρίου του 1940, όπου αναγράφεται τελευταίο, πριν το όνομα του μαέστρου, το "νέο αστέρι-ντιζέζ Βλαχοπούλου".

Ο μεγάλος αθηναϊκός θίασος ανηφόρισε στη συμπρωτεύουσα με τη φιλοδοξία να δώσει παραστάσεις για τρεις εβδομάδες. Δυστυχώς η κήρυξη του πολέμου ανάγκασε την πρώτη αυτή επιχειρηματική δραστηριότητα των αδελφών Καλουτά να τελειώσει άδοξα και περιπετειακά (η Άννα Καλουτά διηγούνταν συχνά τις προσπάθειες των ηθοποιών να βρουν τρένο για να επιστρέψουν στην Αθήνα). Στην Αθήνα πάντως οι δυο πρωταγωνίστριες συναντιούνται ξανά με τη Ρένα και τον Τραϊφόρο (και άλλα μεγάλα ονόματα με προεξάρχουσα τη Σοφία Βέμπο) στο θέατρο Μοντιάλ, όπου από την 1η Νοεμβρίου παίζονται για λίγες μέρες οι Βραδινές τρέλες, ακολουθεί η Πολεμική Επιθεώρηση (στην οποία η Ρένα Βλαχοπούλου, σύμφωνα με τις διηγήσεις του Μίμη Τραϊφόρου, τραγουδούσε το "Πατρίδα, πατρίδα, Ελλάδα δοξασμένη") και στις 16 Ιανουαρίου 1941 ο θίασος ανεβάζει την Μπέλα Γκρέτσια, πολεμική επιθεώρηση των Λαουτάρη-Χαρίτου-Συνοδινού. Εκεί η νεαρή ντιζέζ Ρένα Βλαχοπούλου τραγουδά σε μουσική Θόδωρου Παπαδόπουλου "Γλυκά μου μάτια, για σας παλάτια, θα χτίσω μαγικά..." Το εξώφυλλο της παρτιτούρας του τραγουδιού (πιθανότατα της πρώτης παρτιτούρας στην οποία αναγράφεται το όνομά της), από το αρχείο του πολυτιμότατου Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ) είναι η τρίτη στάση του σημερινού αφιερώματός μου.

Δυστυχώς λίγους μήνες μετά οι επιτυχίες του ελληνικού στρατού τερματίζονται από την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα. Οι πολεμικές επιθεωρήσεις αποτελούν πια παρελθόν. Τα θέατρα όμως συνεχίζουν να παίζουν, οπερέτες στην αρχή, επιθεωρήσεις στη συνέχεια. Τα βαριετέ δίνουν επίσης παραστάσεις. Το καλοκαίρι του 1941 η Ρένα Βλαχοπούλου εμφανίζεται στο βαριετέ Πεύκα και εκεί τραγουδάει έναν... πολεμικό απόηχο, το ταγκό "Θα 'ρθεις ξανά;" ("Το τραγούδι της ειρήνης") των Θάνου Ρεμούνδου και Κώστα Κοφινιώτη: "Θα 'ρθεις ξανά, ειρήνη, πες μου πότε; Να'ν' η ζωή χαρούμενη σαν τότε; Με δίχως μίση να ξανανθίσει πάλι η αγάπη σ' όλη τη γη;" Το εξώφυλλο αυτής της παρτιτούρας, από το αρχείο του Νεκτάριου Αντωνιάδη, είναι ο τέταρτος σταθμός του αφιερώματός μου.

Πέμπτος σταθμός ένα τραγούδι και πάλι από τα "Πεύκα" και το καλοκαίρι του 1941. Valse hesitation αυτή τη φορά, με μουσική του Θέμη Μόρου και στίχους του Γιώργου Οικονομίδη: "Πρώτα την καρδιά σου αν θέλεις ρώτα". Και πάλι από το αρχείο του ΕΛΙΑ.

Ο χειμώνας του 1941-42 που ακολουθεί είναι φριχτός για όλους τους κατοίκους της πρωτεύουσας και φυσικά και για τη Ρένα. Στην αρχή της σεζόν βρίσκεται στον θίασο του Παρασκευά Οικονόμου που προσπαθεί παρά την πείνα, το ψύχος, τις διακοπές ρεύματος να παρουσιάσει οπερέτες. Οι αντίξοες συνθήκες νικούν τον θίασο και η Ρένα Βλαχοπούλου περιοδεύει στη συνέχεια στην Πάτρα, την Αμαλιάδα, το Αγρίνιο... Κάπου εκεί μάλλον αρχίζει να εμπλουτίζει το ρεπερτόριό της με ιταλικά τραγούδια με τα οποία θα γνωρίσει μεγάλη επιτυχία τον επόμενο χειμώνα, μαζί με τον Γιάννη Σπάρτακο. Πριν ξεκινήσει όμως αυτή η θριαμβευτική περίοδος της καριέρας της, κάνει μια στάση, στο τέλος του καλοκαιριού του 1942, στο βαριετέ Αλκαζάρ, μαζί με το Τρίο Μουτσάτσος. Από τις εμφανίσεις της εκεί προέρχεται το επόμενο εξώφυλλο παρτιτούρας (έκτη στάση του φετινού μου αφιερώματος): "Φτωχή μου αγάπη", ένα valse hesitation του Γιώργου Μαλλίδη σε στίχους του Κώστα Κοφινιώτη.

Παρτιτούρα από το αρχείο της Μουσικής Βιβλιοθήκης Λίλιαν Βουδούρη

Η συνεργασία Σπάρτακου-Βλαχοπούλου ξεκίνησε στο θέατρο Πάνθεον της οδού Πανεπιστημίου τον Νοέμβριο του 1942. Αρχικά ο θίασος Μάνου Φιλιππίδη-Μαρίκας Κρεβατά-Κώστα Δούκα-Ιωάννη Στυλιανόπουλου και Μαρίκας Νέζερ παρουσίασε ένα ποικίλο πρόγραμμα που είχε τον τίτλο Ρεβύ Βαριετέ (αρχικά ήταν μια προσωρινή λύση, αφού οι πρωταγωνιστές/τριες επρόκειτο να συμμετάσχουν σε οπερέτες του Θεάτρου Αθηνών του Κωστή Μπαστιά, αλλά δυστυχώς το εγχείρημα ναυάγησε...). Στο πρόγραμμα αυτό η Ρένα Βλαχοπούλου τραγουδά τα δυο πρώτα μεγάλα σουξέ της περιόδου της "Βασίλισσας της Τζαζ". Δυο ιταλικά τραγούδια που μεταφράζουν στα ελληνικά ο Αλέκος Σακελλάριος και ο Χρήστος Γιαννακόπουλος και διασκευάζει ο Σπάρτακος. Πρώτα ο περίφημος ύμνος στη... βροχή, το "Piove", έβδομη στάση του φετινού αφιερώματος.

Και όγδοη στάση το γλυκύτατο νανούρισμα "Dormi Bambina" που ως "Νάνι νάνι" μαγεύει τις Αθηναίες και τους Αθηναίους. Το τραγούδι έχει "περάσει" στην ιταλική του εκδοχή και μέσα από τις σελίδες του μυθιστορήματος Το τρίτο στεφάνι του Κώστα Ταχτσή--και έτσι δόθηκε η ευκαιρία στη Ρένα Βλαχοπούλου να τραγουδήσει ακαπέλα το ρεφρέν στη ραδιοφωνική προσαρμογή του μυθιστορήματος στο ιστορικό Τρίτο Πρόγραμμα (διασκευή του Γιώργου Παυριανού). Διασώζεται επίσης, και πάλι χάρη στην ΕΡΤ, μια σύντομη εκτέλεσή του (ένα κουπλέ και ρεφρέν) από τη Ρένα στα ελληνικά στη συναυλία "Πενήντα χρόνια Γιάννης Σπάρτακος" (Σεπτέμβριος 1984).

Στην ίδια συναυλία, μαζί με το "Νάνι Νάνι" η Ρένα τραγούδησε το ρεφρέν που συμπληρώνει την... τριλογία των ελληνοϊταλικών σουξέ εκείνης της περιόδου. Η αυτοαναφορική επιτυχία του ιταλού τραγουδιστή Αλμπέρτο Ραμπαλιάτι "Quando Canta Rabagliati" έγινε στα ελληνικά "Το μπουμπούκι που'χεις βάλει στα μαλλιά". Μεγάλη επιτυχία της Ρένας που είχε φαίνεται έναν μοναδικό τρόπο να ξεσηκώνει το κοινό επαναλαμβάνοντας τη συλλαβή "μπου" (γι' αυτό και τα περιοδικά της εποχής το αναφέρουν ως "Το μπουμπού-μπουμπούκι". Αν και δεν ηχογραφήθηκε για τη δισκογραφία, το τραγούδι έμεινε στη μνήμη της νεολαίας της εποχής που το ανακαλούσε δεκάδες χρόνια αργότερα... Το εξώφυλλο της παρτιτούρας είναι η ένατη στάση της σημερινής μας διαδρομής.

Ο Γιάννης Σπάρτακος φυσικά δεν περιορίστηκε στη διασκευή ιταλικών σουξέ, αλλά παρουσίασε μέσα στην Κατοχή και τις δικές του συνθέσεις που κινούνταν μέσα στις αρμονίες και τους ρυθμούς της τζαζ. Μια από τις πιο χαρακτηριστικές επιτυχίες του αυτής της περιόδου ήταν το "Όταν σκοτεινιάζει" που ευτυχώς υπάρχει ηχογραφημένο με τη φωνή της Ρένας Βλαχοπούλου, τόσο στη συναυλία του 1984 όσο και στον τελευταίο της δίσκο Η Ρένα τραγουδάει τζαζ (FM Records, 1997). Μπορούμε να βάλουμε τη φαντασία μας να δουλέψει για να υποθέσουμε πόσο υπέροχα το τραγουδούσε στα χρόνια της Κατοχής. Το εξώφυλλο της παρτιτούρας του τραγουδιού είναι ο δέκατος σταθμός του φετινού αφιερώματος.

H Ρένα Βλαχοπούλου συνέχισε να λανσάρει διασκευές ιταλικών τραγουδιών μέχρι και το καλοκαίρι του 1943 (η συνθηκολόγηση των Ιταλών τον Σεπτέμβριο του 1943 δεν άφηνε περιθώρια για νέες διασκευές). Μια από αυτές ήταν και το "Γυρίζω τα βράδια" (πρωτότυπος τίτλος: "Birimbo Birambo"). To εξώφυλλο της παρτιτούρας είναι ο ενδέκατος σταθμός του σημερινού αφιερώματος.

Πηγή της φωτογραφίας: η συλλογή του Πάνου Μαυραγάνη στον ιστότοπο https://palia.kithara.gr/ss.php?id=MTcxOTQxNTUz

Στα μέσα της χειμερινής σεζόν 1943-44 η Ρένα ανακοίνωσε ότι θα αραιώσει τις εμφανίσεις της λόγω του γάμου της με τον τραπεζίτη Γιάννη Κωστόπουλο. Είναι ζήτημα αν κατάφερε να μείνει δυο μήνες μακριά από τη σκηνή. Την άνοιξη του 1944 άρχισε και πάλι να τραγουδά σε βαριετέ και θέατρα. Το καλοκαίρι του 1944 ήταν η βασική τραγουδίστρια του θεάτρου Ερμής το οποίο παρουσίασε τέσσερις επιθεωρήσεις και μια μουσική ηθογραφία. Το πρώτο έργο της σεζόν ήταν τα Ελληνικά τοπία του Δημήτρη Γιαννουκάκη με μουσική του Γιώργουυ Μυρογιάννη: εκεί η Ρένα τραγουδούσε τα "Μάτια κανακάρικα". Είναι το μόνο τραγούδι της κατοχικής της περιόδου που ηχογράφησε η Ρένα--και μάλιστα αφού επέστρεψε από την Αμερική, το 1951. Έτσι είναι το πιο... κοντινό ντοκουμέντο που έχουμε για την περίόδο της "Βασίλισσας της Τζαζ". Το εξώφυλλο της παρτιρούρας του 1944 (γιατί υπάρχει και μια ακόμα που κυκλοφόρησε μαζί με τον δίσκο το 1951) είναι ο δωδέκατος σταθμός της σημερινής μας περιπλάνησης.

Βέβαια το... κομβικό τραγούδι της πρώτης περιόδου της καριέρας της Ρένας Βλαχοπούλου είναι το "Θα σε πάρω να φύγουμε" που έγραψε ο Γιάννης Σπάρτακος πάνω σε στίχους του Αλέκου Σακελλάριου και του Δημήτρη Ευαγγελίδη. Γνωρίζουμε πως η πρώτη έκδοση της παρτιτούρας του τραγουδιού αυτού κυκλοφόρησε το 1944 (συνολικά πραγματοποίησε τουλάχιστον έξι εκδόσεις, μεγάλος αριθμός για την εποχή εκείνη), αλλά δεν είναι βέβαιο αν αυτό συνέβη πριν ή μετά την Απελευθέρωση: ο Χρήστος Χαιρόπουλος θυμόταν ότι η Ρένα τραγουδούσε αυτό το τραγούδι στο Σινέ Νιους την άνοιξη του 1944--ωστόσο, ο Τύπος της εποχής μιλά για πρωτοφανή επιτυχία αυτού του τραγουδιού στο Σινέ Νιους το 1945. Στην Απελευθέρωση πάντως, τον Οκτώβριο του 1944, η Ρένα το τραγουδούσε στην επιθεώρηση Welcome στο θέατρο Κυβέλης. Η έρευνα για τη γέννηση του τραγουδιού σαφώς συνεχίζεται...Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης της παρτιτούρας είναι η δέκατη τρίτη στάση μας.

Μετά τον πόλεμο η Ρένα Βλαχοπούλου τραγουδά πια αγγλικά, αμερικανικά ακόμα και ρωσικά τραγούδια χωρίς να υπάρχει πλέον περιορισμός της λογοκρισίας. Τραγουδά επίσης λατινοαμερικανικά τραγούδια--αρχίζει σιγά σιγά η μόδα των τραγουδιών που μιλούν για μέρη εξωτερικά, για μαγικά νησιά, και αποτυπώνουν την ανάγκη του κόσμου να ξεφύγει από τη δυστυχία του πολέμου. Ένα τέτοιο τραγούδι ερμηνεύει η Ρένα το καλοκαίρι του 1945 στο θέατρο Ακροπόλ--το οποίο εγκαινιάστηκε την προηγούμενη χρονιά από τον θίασο Αρώνη-Χορν αλλά τώρα περνά στα χέρια της  "Μουσικής Εταιρίας Μαυρέα Αυλωνίτη". Η πρώτη επιθεώρηση που ανέβηκε στο ιστορικό θέατρο της οδού Ιπποκράτους είναι το Μπλε και άσπρο της τριάδας Ασημακόπουλος-Σπυρόπουλος-Παπαδούκας, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για τους ελληνικούς στίχους του σλόου (και όχι swing όπως λαναθασμένα αναγράφεται στο εξώφυλλο της παρτιτούρας) "Σ' ένα νησί χαμένο". Την αγγλική βερσιόν ("In One Exotic Island") υπογράφει ο εκδότης Μ. Χαρικιόπουλος (ίσως χρήσιμη για τους Άγγλους στρατιώτες που βρίσκονται στην Αθήνα;...). Η παρτιτούρα βρίσκεται στο αρχείο του ΕΛΙΑ.

Έχουν διασωθεί αρκετές παρτιτούρες από τη δραστηριότητα της Ρένας κατά τον ενάμιση χρόνο που μεσολάβησε ανάμεσα στην Απελευθέρωση και την αναχώρησή της για το εξωτερικό την άνοιξη του 1946, και δεν ξέρω ποια να διαλέξω για την τελευταία στάση του αφιερώματός μου. Τελικά επιλέγω το "Βρήκα μιαν άλλη" για να έχουμε μια ποικιλία από φωτογραφίες της: το συνέθεσε ο Ιωσήφ Ριτσιάρδης σε στίχους της τριάδας και πάλι για το Μπλε και άσπρο του 1945. Είναι ένα από τα δεκάδες τραγούδια που γνώρισαν επιτυχία με τη φωνή της Ρένας αλλά δεν ηχογραφήθηκαν ποτέ από εκείνη (τα περισσότερα δεν ηχογραφήθηκαν ποτέ). Το συγκεκριμένο ηχογραφήθηκε πάντως αρκετά χρόνια αργότερα στους ραδιοθαλάμους της Ελληνικής Ραδιοφωνίας από τη Ζωή Μάγγου (το εξώφυλλο από το αρχείο του ΕΛΙΑ και πάλι). 

Δεκαπέντε στάσεις λοιπόν στην τραγουδιστική καριέρα της Ρένας Βλαχοπούλου στη δεκαετία του 1940, πριν αναχωρήσει για την πεντάχρονη τουρνέ της στα εξωτερικό, για να τιμήσουμε τα δεκαπέντε χρόνια από την οριστική της αναχώρηση... Κυρία Ρένα Βλαχοπούλου, σας ευχαριστώ για άλλη μια φορά για τα δώρα της τέχνης σας αλλά και για τα κίνητρα που μου προσφέρετε για να βουτάω μέσα στη θάλασσα που λέγεται ελαφρό μουσικό θέατρο και να ανακαλύπτω διαρκώς θησαυρούς--και μαζί με αυτούς να ξανα-ανακαλύπτω και εσάς...

ΥΓ. Σας υπενθυμίζω το σημερινό αφιέρωμα του Σιδερή Πρίντεζη, στο Δεύτερο Πρόγραμμα, στις έξι το απόγευμα, όπου θα ακούσουμε τη Ρένα Βλαχοπούλου και τη Γεωργία Βασιιλειάδου στο δοκιμαστικό τους για τη ραδιοφωνική διασκευή του μυθιστορήματος Το τρίτο στεφάνι του Κώστα Ταχτσή.

Ραδιοφωνικό αφιέρωμα στη Ρένα Βλαχοπούλου με μια μεγάλη έκπληξη...

Πριν από λίγα λεπτά ο ραδιοφωνικός παραγωγός του Δεύτερου Προγράμματος της ΕΡΑ Σιδερής Πρίντεζης ανακοίνωσε πως την ερχόμενη Δευτέρα, τη μέρα που συμπληρώνονται 15 χρόνια από τον θάνατο της Ρένας Βλαχοπούλου, θα παρουσιάσει στην εκπομπή του "Θίασος Ποικιλιών" ένα αφιέρωμα στη μεγάλη πρωταγωνίστρια του ελληνικού μουσικού θεάτρου. Το αφιέρωμα θα περιέχει μια μεγάλη έκπληξη: στιγμιότυπα από τη δοκιμαστική ηχογράφηση που έγινε για το ραδιοφωνικό Τρίτο Στεφάνι, στην οποία συμμετείχαν η Ρένα Βλαχοπούλου και η Γεωργία Βασιλειάδου!

Η Γεωργία Βασιλειάδου και η Ρένα Βλαχοπούλου μαζί με τον Κώστα Ταχτσή και την ανηψιά του. Φωτογραφία από την έκδοση Συγγνώμην, εσείς δεν είσθε ο Κύριος Ταχτσής; των εκδόσεων Πατάκη (1994)

Όπως έχουμε γράψει αρκετές φορές στο παρελθόν, η ραδιοφωνική διασκευή του μυθιστορήματος του Κώστα Ταχτσή ήταν μια ιδέα του Γιώργου Παυριανού, ο οποίος αρχικά σκέφτηκε να παρουσιάσει το Τρίτο στεφάνι στο ραδιόφωνο με τη Μελίνα Μερκούρη στον ρόλο της Νίνας και τη Δέσπω Διαμαντίδου στον ρόλο της Εκάβης. Η Μελίνα αρνήθηκε, για πολιτικούς λόγους, και κατά συνέπεια αρνήθηκε και η καλή της φίλη Δέσπω. Απελπισμένος ο Γιώργος Παυριανός κατηφόριζε στην οδό Πανεπιστημίου και είδε το όνομα της Ρένας Βλαχοπούλου στη μαρκίζα του Ρεξ (θριάμβευε τότε στην επιθεώρηση Τα παιδιά του σωλήνα). Αμέσως αποφάσισε να δώσει τον ρόλο της Νίνας στη Ρένα και για τον ρόλο της Εκάβης σκέφτηκε μια άλλη σπουδαία ηθοποιό, τη Γεωργία Βασιλειάδου.

Ο Δημήτρης Λέκκας (υπεύθυνος για τη μουσική επιμέλεια), η Γεωργία Βασιλειάδου, η ανιψιά του Κ. Ταχτσή, ο Κώστας Ταχτσής, η Ρένα Βλαχοπούλου και ο Γιώργος Παυριανός την ημέρα του δοκιμαστικού (φωτογραφία από το αρχείο της Ελληνικής Ραδιοφωνίας)

Ο Γιώργος Παυριανός διηγείται πως ο Κώστας Ταχτσής είχε αντιρρήσεις: θεωρούσε υπερβολή το να παίξουν τους ρόλους αυτούς δυο λαϊκές κωμικές ηθοποιοί, δέχτηκε ωστόσο να γίνει ένα δοκιμαστικό. Η αφήγηση του Ταχτσή για την ατμόσφαιρα εκείνου του δοκιμαστικού αλλά και των επόμενων ηχογραφήσεων είναι απολαυστική και σας προτείνω να την (ξανα)διαβάσετε εδώ. Η Γεωργία Βασιλειάδου ήταν τότε 81 ετών: είχε ήδη διαβάσει το βιβλίο και είχε αμφιβολίες για το αν θα μπορέσει να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του ρόλου (δεν ήξερε αν θα μπορέσει να πει τα "προστυχόλογα" που υπήρχαν σε κάποιες σελίδες του). Το δοκιμαστικό έδειξε ότι μάλλον δεν θα τα κατάφερνε με ένα τόσο πυκνό κείμενο (ασφαλώς τα πράγματα θα ήταν εντελώς διαφορετικά αν όλο αυτό συνέβαινε είκοσι χρονια νωρίτερα, την εποχή της μεγάλης της ακμής) και προς ανακούφιση τόσο του Ταχτσή όσο και του ίδιου του Παυριανού, δήλωσε την επόμενη μέρα ότι δεν θα αναλάβει τον ρόλο (ο Ταχτσής, βέβαια, παραήταν αυστηρός στην κριτική του για την απόδοσή της, όπως ήταν πιστεύω και για την απόδοση της Βλαχοπούλου--η κριτική του αυτή αποτυπώθηκε, εκτός από την αφήγηση του Παυριανού, και σε ένα ιδιόχειρο σχόλιό του που βρίσκεται στο πίσω μέρος της φωτογραφίας από το δοκιμαστικό και έχει δημοσιευτεί στον τόμο Συγγνώμην, εσείς δεν είσθε ο κύριος Ταχτσής; που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη το 1994...).

Η Εκάβη τελικά ερμηνεύτηκε συγκλονιστικά από τη Σμάρω Στεφανίδου (και παρά τις αντιρρήσεις του Ταχτσή θερώ ότι και η Ρένα Βλαχοπούλου ήταν στα περισσότερα επεισόδια εξαιρετική). Δεν έχει διασωθεί καμιά φωτογραφία από τη συνύπαρξη Βλαχοπούλου-Στεφανίδου στις ηχογραφήσεις εκείνες. Αντίθετα έχουν διασωθεί τρεις φωτογραφίες από τη μέρα του δοκιμαστικού και στις δυο από αυτές βλέπουμε και τη Γεωργία Βασιλειάδου. Βλαχοπούλου και Βασιλειάδου είχαν βέβαια συνυπάρξει για κάποιες σεζόν στη σκηνή του θεάτρου Ακροπόλ, στα μέσα της δεκαετίας του ΄50 (συναντιούνταν επί σκηνής μόνο στο φινάλε και την αποθέωση βέβαια, αφού η καθεμιά είχε τα δικά της νούμερα) αλλά από εκείνη τη συνύπαρξη δεν υπάρχουν παρά λιγοστές φωτογραφίες. Τώρα χάρη στο αρχείο της Ελληνικής Ραδιοφωνίας θα μπορέσουμε να απολαύσουμε και μια ηχογραφημένη συνύπαρξη των δυο μεγάλων πρωταγωνιστριών, έστω και σε πρόβα.

Συντονιστείτε λοιπόν στο Δεύτερο Πρόγραμμα τη Δευτέρα 29 Ιουλίου, στις 6 το απόγευμα. Διαδικτυακά μπορείτε να ακούσετε το Δεύτερο Πρόγραμμα εδώ.

Δέκα χρόνια χωρίς τη Δανάη Στρατηγοπούλου

Τώρα που σώπασαν οι ανθρώπινες φωνές
κι έχουν στρέψει από δάκρυα τα μάτια
κόρες κι αγόρια βιαστικοί
να μαζευτούμε όλοι εκεί
εκεί που αρχίζουν τα ψηλά τα μονοπάτια.

Κάνε ένα νόημα και στ' άλλα τα παιδιά
να δουν τα χέρια σου να γνέφουν στον αέρα
και με τραγούδια και φιλιά
και πινελιά την πινελιά
να ζωγραφίσουμε την πιο μεγάλη μέρα.

Στη μέση θα 'ναι μια χλωρή ελιά
και στα κλαράκια της χιλιάδες περιστέρια
κάτω να παίζουνε παιδιά
και 'κει στο βάθος μια καρδιά
να τη σηκώνουνε του κόσμου όλα τα χέρια.

Από την ποιητική συλλογή της Δανάης Στρατηγοπούλου Οι λέξεις, εκδόσεις Φύκιρη, 1994.