Το "Τρίτο Στεφάνι" και πάλι στο "Τρίτο Πρόγραμμα" της ΕΡΑ

Έπειτα από τρία χρόνια (και κάτι...) η ραδιοφωνική διασκευή του μυθιστορήματος Το τρίτο στεφάνι του Κώστα Ταχτσή επιστρέφει στη συχνότητα του Τρίτου Προγράμματος της ΕΡΑ. Κάθε απόγευμα στις 5μμ, στο πλαίσιο της εκπομπής Θεατρικές ερμηνείες που επιμελείται η Μάρα Καλούδη μεταδίδεται σε συνέχειες η ιστορική πια ηχογράφηση του μυθιστορήματος που σκηνοθέτησε ο Γιώργος Παυριανός σε μουσική επιμέλεια του Δημήτρη Λέκκα. Στον ρόλο της Νίνας ακούγεται η Ρένα Βλαχοπούλου και στον ρόλο της Εκάβης η Σμάρω Στεφανίδου. 

Κώστας Ταχτσής και Ρένα Βλαχοπούλου

 

Το τρίτο στεφάνι μεταδόθηκε για πρώτη φορά τον Μάρτιο του 1979. Η ηχογράφησή του ξεκίνησε αρκετά επεισοδιακά: αρχικά ο Γιώργος Παυριανός πρότεινε τους δυο ρόλους στη Μελίνα Μερκούρη και τη Δέσπω Διαμαντίδου, οι οποίες αρνήθηκαν, στη συνέχεια σκέφτηκε τη Ρένα Βλαχοπούλου και τη Γεωργία Βασιλειάδου, η Βασιλειάδου όμως δεν τα κατάφερε στα δοκιμαστικά και ο Ταχτσής απέρριψε την πρόταση, και τελικά ο ρόλος δόθηκε στη Σμάρω Στεφανίδου, στις ηχογραφήσεις γίνονταν διάφορα ευτράπελα, πότε λόγω των αστείων που έλεγε η Ρένα, πότε λόγω της ελλιπούς προετοιμασίας της, και τελικά ο Ταχτσής μάλλον δεν έμεινε πολύ ικανοποιημένος από την ερμηνεία της (δείτε εδώ).

Ωστόσο χάρη στην επιμονή του Γιώργου Παυριανού έχουμε σήμερα την ευκαιρία να απολαμβάνουμε τη Ρένα Βλαχοπούλου σε κάτι διαφορετικό. Κάποιες φορές μπορεί να ακούσει κανείς ότι δεν έχει προετοιμαστεί αρκετά για την ηχογράφηση, πολλές φορές όμως είναι πραγματικά υπέροχη (όπως στα επεισόδια που αφηγείται τον θάνατο του Δημήτρη και της Εκάβης). Και βέβαια είναι εξαιρετική η ερμηνεία της Σμάρως Στεφανίδου (και πολύ απολαυστικοί οι διάλογοι των δύο γυναικών).

Η σειρά ήταν "χαμένη" κάπου μέσα στο αρχείο της ΕΡΤ για 30 περίπου χρόνια μέχρι τον Αύγουστο του 2008 που την ανακάλυψε η τότε υπεύθυνη των θεατρικών εκπομπών της ΕΡΑ Αιμιλία Κτενά και επιμελήθηκε την αναμετάδοσή της σε εξήντα συνέχειες.

Η επιστολή που έγραψε ο Κ. Ταχτσής για να δημοσιευτεί τον Τύπο
με αφορμή την έναρξη της μετάδοσης. Από το λεύκωμα 70 χρόνια ΕΡΑ

Σας προτείνω ανεπιφύλακτα να ακούσετε το ραδιοφωνικό Τρίτο στεφάνι, γιατί, όπως σημείωνε ο ίδιος ο Ταχτσής το 1979 στο κείμενο που δημοσιευόταν στον Τύπο με αφορμή την έναρξη της μετάδοσης (έστω και αν τελικά άλλαξε γνώμη), θα ακούσετε το μυθιστόρημα να "μεταμορφ[ώνεται], χάρη σε δυο τόσο χαρακτηριστικές ελληνικές φωνές, σε ζωντανό λόγο, ίσως όχι ακριβώς αλλά περίπου όπως τον άκουγα στο μυαλό μου όταν τον έγραφα".

Γιώργος Παυριανός

Κρίνοντας από όσα έγραψε ο Ταχτσής αργότερα και από όσα διηγείται ο Γιώργος Παυριανός (διαβάστε εδώ ένα απολαυστικό κείμενο με τις αναμνήσεις του από την ηχογράφηση που πρωτοδημοσιεύτηκε στην Athens Voice το 2008), η Νίνα της Ρένας Βλαχοπούλου ίσως να μην ήταν αυτό που τελικά είχε εκείνος στο μυαλό του όταν έγραφε το βιβλίο. Ωστόσο, η Νίνα της Ρένας Βλαχοπούλου είναι εκείνο που εγώ έχω πάντα στο μυαλό μου όταν σκέφτομαι πόσο σημαντικά πράγματα ήταν ικανή να κάνει αλλά για διάφορους λόγους (για κάποιους από τους οποίους ευθυνόταν και η ίδια) δεν έκανε.

Καλή ακρόαση!

Τρία χρόνια χωρίς τη Δανάη Στρατηγοπούλου

Συμπληρώθηκαν σήμερα το πρωί τρία χρόνια από τη μέρα που πέθανε η μεγάλη ερμηνεύτρια, ποιήτρια και μεταφράστρια Δανάη Στρατηγοπούλου. Ήταν η μέρα του Αγίου Αθανασίου, 18 Ιανουαρίου του 2009, που η Δανάη πέρασε στην αθανασία. Η Δανάη σφράγισε το προ- πολεμικό και μεταπολεμι- κό ελαφρό τραγούδι με τις δαντελένιες ερμηνείες της και μας χάρισε (δίδαξε στην ουσία) τις ωραιότερες εκδοχές των τραγουδιών του Αττίκ και του Χαιρόπουλου. Μας γνώρισε το έργο του Πάβλο Νερούδα και άλλων λατινοαμερικανών ποιητών και συγγραφέων. Μας χάρισε τη δική της ποίηση, τα δικά της τραγούδια (άλλοτε μόνο στίχους--"Τι είναι αυτό που το λένε αγάπη", "Αν σ' αρνηθώ αγάπη μου", "Ο τοίχος"--άλλοτε στίχους και μουσική--"Έγραψα τη μοίρα μας καυτό μελάνι", "Ο φίλος", "Φουρτούνα θάλασσα"). Μας γνώρισε μαθήτριες, μαθητές της αλλά και συνεργάτες της (ο τραγουδοποιός Σπήλιος Μεντής ήταν δική της "ανακάλυψη"). Μας έδωσε μέσα από τα γραφτά της, τα λόγια της και τη στάση της μαθήματα και παραδείγματα αγωνιστικότητας, αλληλεγγύης, δυναμισμού και αξιοπρέπειας. Μαζί με τον σύζυγό της, τον δημοσιογράφο Γιώργο Χαλκιαδάκη, μάς χάρισαν την κόρη τους Λήδα Χαλκιαδάκη, που βαδίζοντας στα χνάρια της μητέρας της, ακολουθώντας όμως τους δικούς της δημιουργικούς δρόμους, εξελίχθηκε σε σημαντικότατη ερμηνεύτρια, τραγουδοποιό και ποιήτρια. 

Όταν ρώτησα τη Λήδα Χαλκιαδάκη, στη διάρκεια μιας συνέντευξης που μου παραχώρησε λίγες μέρες μετά τον θάνατο της μητέρας της, αν ξεχωρίζει εκείνη κάτι από το τεράστιο έργο της Δανάης, μού απάντησε: "Η Δανάη ήταν φυσικά ένας άνθρωπος του πνεύματος. Ήταν επίσης μια ολοκληρωμένη γυναίκα στην προσωπική της ζωή, αγάπησε πολύ, έγινε μητέρα και ευτύχησε να χαρεί πολλά χρόνια τα τρία εγγόνια της. Ωστόσο, για μένα, η κορύφωση της Δανάης ως προσωπικότητας είναι το σκεπτόμενο αίσθημά της. Και αυτή είναι η μεγάλη παρακαταθήκη που αφήνει στους Έλληνες, δηλαδή αυτό που εκφράστηκε μέσα από τη φωνή της ως κορυφαίας ερμηνεύτριας του τραγουδιού."

Αυτό το σκεπτόμενο αίσθημα της Δανάης θέλησα να σας μεταφέρω και φέτος, μέσα από τη φωνή της και την πένα της. Θα ξεκινήσω με δυο τραγούδια, ένα πασίγνωστο και ένα λιγότερο γνωστό. Το "Τρεχαντήρι" του Αττίκ, ένα πραγματικό αριστούργημα που εμπνεύστηκε ο Αττίκ στα Κύθηρα το 1923. Η Δανάη το τραγούδησε μοναδικά σε δίσκους 78 στροφών λίγο μετά τον πόλεμο. Αυτή την ηχογράφηση διάλεξα να ακούσουμε και σήμερα. Ο Αττίκ τής έλεγε ότι τρεχαντήρια είναι οι καλλιτέχνες που δεν ξέρουν ποτέ τη μοίρα τους. Σήμερα εδώ, αύριο εκεί. Σκέφτομαι ότι τελικά τρεχαντήρια είμαστε όλοι/ες μας...

Ακούγοντας τη Δανάη να τραγουδάει για τη μοίρα του τρεχαντηριού, έρχεται στο μυαλό μου το λιγότερο γνωστό τραγούδι της "Έγραψα τη μοίρα μας με καυτό μελάνι". Πρόκειται για ένα αδικημένο τραγούδι: ηχογραφήθηκε το 1965 για τον δίσκο Η Δανάη τραγουδάει Δανάη (η πρώτη ολοκληρωμένη δισκογραφική πρόταση Ελληνίδας τραγουδοποιού). Ωστόσο, όταν ο δίσκος αυτός κυκλοφόρησε σε CD πριν δέκα χρόνια (στο πλαίσιο του διπλού CD που περιλαμβάνει τα άπαντα της Δανάης στις 33 και τις 45 στροφές), οι υπεύθυνοι της εταιρίας προτίμησαν να εντάξουν στον ψηφιακό δίσκο αποσπάσματα από τις πρόβες της ηχογράφησης του δίσκου και να αφήσουν εκτός δυο από τα ωραιότερα τραγούδια του: τον "Τοίχο" (μουσική Ανδρέα Οικονόμου, στίχοι Δανάης), με το οποίο η τραγουδίστρια διαγωνίστηκε στο Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης το 1964, και το "Έγραψα τη μοίρα μας", ένα τραγούδι της που η ίδια αγαπούσε πολύ. Ας το ακούσουμε σήμερα, ηχογραφημένο από το παλιό βινύλιο.

Ένα πασίγνωστο τραγούδι που γνώρισε διεθνή επιτυχία ήταν το περίφημο "Τι είναι αυτό που το λένε αγάπη" Τη μουσική του έγραψε ο Τάκης Μωράκης. Τους στίχους έγραψε η Δανάη, αλλά τους παραχώρησε στον δημοσιογράφο Γιάννη Φερμάνογλου (όπως και τους στίχους άλλων τραγουδιών) για να τον ευχαριστήσει που δημοσίευε φωτογραφίες μαθητριών της στα έντυπα στα οποία εκείνος εργαζόταν. Ωστόσο του είχε ζητήσει (μόνο για αυτό το τραγούδι) να της δώσει τα μισά ποσοστά. Ο Φερμάνογλου δεν το έκανε, αλλά χρόνια μετά της έδωσε ένα ιδιόχειρο σημείωμα με το οποίο βεβαίωνε ότι οι στίχοι του τραγουδιού της ανήκουν. Χρόνια μετά τον θάνατό του, μετά από πολύ κόπο, η Δανάη κατάφερε να πείσει τους ιθύνοντες ότι το τραγούδι της ανήκει (αν και στις περισσότερες εκδόσεις του, ακόμα και σήμερα, παρουσιάζεται το όνομα του Φερμάνογλου ως στιχουργού). Σε κάθε περίπτωση, ας ακούσουμε το υπέροχο αυτό τραγούδι από τη μούσα του blog. Πρόκειται για μια ηχογράφηση που πραγματοποίηθηκε στους ραδιοθαλάμους του ΕΙΡ στα μέσα της δεκαετίας του '50, αλλά έχει κυκλοφορήσει επανειλημμένα σε βινύλιο και CD από το 1991 μέχρι σήμερα.

Ας περάσουμε τώρα στην πένα της Δανάης. Μια σπάνια ηχογράφηση από μια υπέροχη βραδιά που ζήσαμε αρκετοί/ές προνομιούχοι/ες τον Αύγουστο του 2000 στον Άη-Νικόλα της Ραφήνας. Επί δέκα χρόνια η Λήδα Χαλκιαδάκη οργάνωνε σε αυτή την υπέροχη γωνιά της Αττικής μουσικοποιητικές βραδιές υπό το φως της Αυγουστιάτικης Πανσελήνου. Τη χρονιά εκείνη η εκδήλωση ήταν αφιερωμένη στον Γιώργο Σεφέρη. Ωστόσο, κάποια στιγμή η Δανάη ζήτησε να διαβάσει ένα δικό της ποίημα. Κανείς φυσικά δεν μπορούσε ποτέ να της αρνηθεί τίποτα. Έτσι η Δανάη ανέβηκε στη σκηνή, μίλησε στο κοινό με πολύ χιούμορ (παρομοίασε τον ευατό της με τη Μέδουσα επειδή ο αέρας ανακάτωνε τα μαλλιά της), διάβασε το ποίημά της και αποθεώθηκε. Ευτυχώς διέσωσα με ερασιτεχνικά μέσα εκείνη την απαγγελία και έτσι μπορώ να τη μοιραστώ για άλλη μια φορά μαζί σας. Η φωνή της Δανάης γεμίζει από συγκίνηση όταν αναφέρεται στα εγγόνια της, Γιώργο-Απόλλωνα, Ευδοκία και Κωνσταντίνο-Θησέα, στην κόρη της και, στο τέλος στον αγαπημένο της σύζυγο, που μέχρι το τέλος της ζωής της θυμόταν και λαχταρούσε να ακούσει τη φωνή του.

ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΜΟΥ ΠΟΙΗΜΑ


Το στερνό ποίημα που θα γράψω
δε θα μοιάζει με τα δικά σας.
Θα έχει τον τρόπο που ετοιμάζομαι
να καθίσω, που ισιώνω τα γυαλιά μου.
Θα έχει δυο δάχτυλα να σφίγγουν
τον κρόταφό μου --όπως η Μίρκα μου--
όταν σκέφτομαι, και το βλέμμα μου

όταν αφαιρένομαι· και τη φωνή μου

την αλλιώτικη κάθε φορά:

βραχνή, γάργαρη, βαρετή, παιδική

μοιραία και τα χίλια ενδιάμεσά της.

Το ποίημά μου θα βουρκώνει με τους πολέμους,

με τις πλημμύρες και τους σεισμούς,

με την πείνα και το άθλιο

εμπόριο της ανθρώπινης σάρκας

στην Ινδοκίνα και το Βέλγιο και παντού.

Θα έχει εφιάλτες, διθύραμβους,

απόγνωση και περισυλλογή

στο μέτρο του Ανήσυχου Ελεύθερου Έλληνα.

(τις νιρβάνες δεν τις κατάλαβα ποτέ).

Το ποίημά μου θα είναι γαλάζιο

σαν το βλέμμα του Γιώργου-Απόλλωνα.

Θα είναι τρυφερό σαν το χαμόγελο

της Ευδοκίας και βεργολυγερό

σαν τον Κωνσταντίνο Θησέα. Θα 'ναι

ζωγραφιστό σαν τον Άη-Νικόλα

της Ραφήνας, λουσμένον στις μελωδίες

της Λήδας.

Το ποίημά μου θα το γράψουν

τα τρία δάχτυλά μου με το στυλό

του αγαπητού μου Αγαπητού, ενώ θα πίνω τον

καφέ του χρυσού μου Χρυσού,

και θα με τρέφει μια λαχτάρα,

μια φλογερή υπομονή*

να χτυπήσει το τηλέφωνο

και να είσαι εσύ...

*Η φλογερή υπομονή είναι του Ρεμπώ, το υιοθέτηκε και ο Νερούδα

Άφησα για το τέλος ένα ποίημα που έχει ιδιαίτερη σημασία για μένα, καθώς συνδέει τη Δανάη με μένα και κάποια ακόμα νεαρά (τότε...) παιδιά που είχαμε την τύχη να βρεθούμε κοντά της, να μας "χρίσει" θετά της εγγόνια και να μας χαρίσει τη συντροφιά της, τη σοφία της, τις αναμνήσεις της αλλά και κάποιους στίχους της, αυτοσχέδια ποιήματα για τον καθένα ξεχωριστά αλλά και ένα ποίημα που συμπεριέλαβε στην τελευταία της ποιητική συλλογή Αλλιώτικα από τ' άλλα (εκδόσεις Ιωλκός, 2002) και αφιέρωσε στη μνήμη του Δαμιανού Στρομπούλη και του Γλαύκου Αλιθέρση και στα εγγονοθετημένα της: Νάσο Παΐδα, Άρη Βασιλειάδη, Γιώργο Σιμήρη, Γιώργο Κακούτα, Απόστολο Πούλιο, Φρέντυ Πυτιλάκη και Μάριο Μύλαρη.

 
ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ

Πόση έγνοια για το τίποτα

Πόση αδιαφορία για το παν

Πόσοι πήραν το φιλί που έστειλα στον κόσμο

Πόσες ανησυχίες περιμένουν να μου γίνουν στίχοι.

Πόσα ναυάγια μου 'γιναν κοράλλια ξεγδαρτικά στα μέσα μου

Πόσα ναυάγια γίναν μέσα μου μαργαριτάρια

Πόσοι -- πόσο πενθούμε μια νεκρή πεταλούδα

Πόσες λέξεις κρύβει το σ' αγαπώ

Πόσο "κόσμος" είμαι εγώ μα δεν το ξέρει ο κόσμος.

Πόσοι ήλιοι για να λιώσει ο πάγος της αμφιβολίας

Πόσες ζωές ακόμα ώς να ξανανταμώσουμε

Πόσα σημάδια αφήνουν οι χαρές.

Πόσα αστέρια συναντιούνται σε μια στάλα βροχής

Πόσο αγαπάω τους υδάτινους αυλούς της βροχής

Πού πήγε η βελούδινη σεμνότητα του μενεξέ;

Πού πήγε η ανοιξιάτικη αττική κοσμοφρόσυνη χάρη;

Πού πήγε το ιώδες και η σκιά των θυμαριών;

Πού είμαι;

Πού θα 'μαι;

Η Δανάη Στρατηγοπούλου είναι πάντα εδώ. Την ευχαριστούμε για όλα.


(Διαβάστε εδώ μια αρκετά εκτενή ανάρτηση του Rena Fan για τη ζωή και το έργο της Δανάης Στρατηγοπούλου)

Σιδηρά Κυρία...

Ξεκίνησε να προβάλλεται σήμερα στους κινημα- τογράφους η ταινία της Φιλίντα Λόιντ The Iron Lady, στα καθ' ημάς Σιδηρά Κυρία, που αναφέρεται στη ζωή της πρώην Βρεταννίδας πρω- θυπουργού Μάργκαρετ Θάτσερ, με πρωταγωνίστρια τη Μέριλ Στριπ. Φυσικά το μυαλό μου πηγαίνει αυτομάτως σε μια ελληνική πρωτοπορία: την ταινία Σιδηρά Κυρία που προβλήθηκε στις αθηναϊκές αίθουσες τον Μάρτιο του 1983 με πρωταγωνίστρια τη Ρένα Βλαχοπούλου...

Αφίσα της ταινίας (από την ιστοσελίδα www.retrodb.gr)

 

Ας το πω εξαρχής, για να μην παρεξηγηθώ: θεωρώ πως η Σιδηρά Κυρία, η προ-τελευταία κινηματογραφική εμφάνιση της Ρένας Βλαχοπούλου, είναι η χειρότερη από τις 25 ελληνικές κινηματογραφικές ταινίες που γύρισε η ηθοποιός--είναι ωστόσο καλύτερη από τις 9 βιντεοταινίες και τις δυο τηλεοπτικές σειρές που γύρισε αργότερα. Η σύμπτωση όμως του τίτλου με την πολύ ενδιαφέρουσα--όπως έκρινα από το τρέιλερ που είδα--ταινία της Λόιντ αλλά και το... ίχνος που έχει αφήσει η ταινία εκείνη στο αθηναϊκό τοπίο σχεδόν τριάντα χρόνια μετά οδήγησαν στην παρούσα ανάρτηση...

Η Σιδηρά Κυρία του 1983 είναι προϊόν της εποχής του Νέου Εμπορικού Κινηματογράφου, όπως την αποκαλούν οι ιστορικοί του ελληνικού σινεμά, δηλαδή της περιόδου που ξεκίνησε στο τέλος της δεκαετίας του '70 και τελείωσε στα μέσα της δεκαετίας του '80. Αν δεχτούμε ότι η παντοδυναμία του Παλιού Εμπορικού Κινηματογράφου τελείωσε στα 1972-73, όταν ηθοποιοί όπως η Αλίκη Βουγιουκλάκη, η Ρένα Βλαχοπούλου, ο Νίκος Κούρκουλος εγκατέλειψαν τα κινηματογραφικά πλατώ, η εποχή του Νέου Εμπορικού Κινηματογράφου αρχίζει μάλλον στα 1979, όταν οι ίδιες/οι ηθοποιοί επιστρέφουν στα πλατώ και το κοινό επιστρέφει στις αίθουσες για να δει τις νέες τους ταινίες. Ειδικά η Ρένα Βλαχοπούλου πραγματοποιεί την επιστροφή της με τις καλύτερες των προθέσεων, καθώς σμίγει και πάλι με τον παλιό της συμπρωταγωνιστή, τον Ντίνο Ηλιόπουλο σε μια ταινία που διαφημίζεται ως υπερπαραγωγή, τις Φανταρίνες του Ντίμη Δαδήρα, σε παραγωγή της εταιρίας του Μιχάλη Λεφάκη Γκρέκα Φιλμ. Το κοινό ανταποκρίνεται (η ταινία κατακτά τη 2η θέση στον πίνακα εισιτηρίων), αλλά οι κριτικοί είναι σαφώς λιγότερο ενθουσιασμένοι (κάποιοι μιλούν για νεκρανάσταση του παλιού σινεμά).

Σε κάθε περίπτωση όμως η αρχή έγινε και η Ρένα Βλαχοπούλου θα προσθέσει έξι συνολικά ταινίες στη φιλμογραφία της. Μετά την Γκρέκα Φιλμ περνάει στους παλιούς της γνώριμους Καραγιάννη-Καρατζόπουλο και γυρίζει με την εταιρία τους τρεις ταινίες, τις πρώτες δυο (Να η ευκαιρία, Της πολιτσμάνας το κάγκελο) με μεγάλη επιτυχία. Η τρίτη, Η μανούλα, το μανούλι και ο παίδαρος προβάλλεται στις αθηναϊκές αίθουσες στην αρχή της σεζόν 1982-83, τον Οκτώβρη. Κι ενώ η Ρένα Βλαχοπούλου απέφευγε να γυρίζει παραπάνω από μία ταινία σε μία σεζόν ακόμα και στις καλές μέρες του Φίνου, αποφασίζει τώρα, στα αμήχανα χρόνια του νέου εμπορικού σινεμά να γυρίσει και δεύτερη ταινία μέσα στην ίδια σεζόν. Έτσι, με σεναριογράφο τον Λάκη Μιχαηλίδη και σκηνοθέτη τον Τάκη Βουγιουκλάκη ξεκινά χειμωνιάτικα το γύρισμα της ταινίας Σιδηρά Κυρία.

Η Ρένα Βλαχοπούλου και ο Τάκης Βουγιουκλάκης στο γύρισμα της Σιδηράς Κυρίας.
Φωτογραφία από το blog του Μιχάλη Λεφάκη, γιου του παραγωγού της ταινίας

Είναι η δεύτερη "σεζόν" της διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, το οποίο έχει σαφώς αρχίσει να δέχεται κριτικές για το κυβερνητικό του έργο. Είναι επίσης η τέταρτη χρονιά της πρωθυπουργίας της Μάργκαρετ Θάτσερ στη Μεγάλη Βρεταννία, της οποίας η συντηρητική φιλελεύθερη πολιτική προφανώς γοητεύει τις δεξιές παρατάξεις πολλών χωρών της Ευρώπης. Δεν γνωρίζω αν η ίδια η Ρένα Βλαχοπούλου ήταν πραγματικά οπαδός της Θάτσερ, μπορώ όμως να το υποθέσω με βάση τις πολιτικές προτιμήσεις της ηθοποιού (υποστήριζε ανοιχτά τη Νέα Δημοκρατία). Έτσι δεν μας εκπλήσσει καθόλου η απονομή του τίτλου της Σιδηράς Κυρίας!

Η Ρένα Ρεμούνδου πλάι στο πόστερ της Μάργκαρετ Θάτσερ που έχει αναρτήσει στην κρεβατοκάμαρά της. Σουρεάλ οι σκηνές της ταινίας στις οποίες η Ρένα λέει στο πόστερ "Goodnight, Margaret" και το πόστερ απαντά "Goodnight, Rena"....

Η υπόθεση της ταινίας: μια... μέση Ελληνίδα νοικοκυρά, η Ρένα Ρεμούνδου είναι μεγάλη θαυμάστρια της Θάτσερ (η ταινία ξεκινά με τη Ρένα να παρακολουθεί τη Θάτσερ στις ειδήσεις και να θαυμάζει την πολιτική της αλλά και τα ρούχα της...) και αγανακτεί με τα κακώς κείμενα της ελληνικής κοινωνίας. Ένα βράδυ που παρακολουθεί τηλεόραση, θυμώνει τόσο πολύ με την ακαταλαβίστικη παρουσίαση μιας ταινίας (σάτιρα της, ιστορικής πια, Κινηματογραφικής Λέσχης και του Γιάννη Μπακογιαννόπουλου) που αποφασίζει να πάει η ίδια στο γραφείο του προέδρου της ΕΡΤ Γιώργου Ρωμαίου (τον υποδύεται ο Δημήτρης Μπάνος) και να διαμαρτυρηθεί για το γεγονός ότι η ελληνική τηλεόραση δεν εκφράζει τον απλό κόσμο. Ο Ρωμαίος τότε τής αναθέτει να ετοιμάσει εκείνη ένα ρεπορτάζ για να αναδείξει τα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας δίνοντας τον λόγο στους απλούς πολίτες. Πραγματικά η Ρένα, μαζί με έναν οπερατέρ, οργώνει την Αθήνα αλλά και την ελληνική ύπαιθρο για να εντοπίσει τις πληγές της σύγχρονης κοινωνίας. Όταν όμως παραδίδει το υλικό στην ΕΡΤ, το κανάλι προβάλλει ένα μικρό μόνο απόσπασμα, μονταρισμένο έτσι ώστε να διαστρεβλώνει εντελώς το ρεπορτάζ της Ρένας και να παρουσιάζει τους πολίτες ευχαριστημένους με τη σύγχρονη πραγματικότητα και την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ.

Όπως σημειώνει ο Δημήτρης Κολιοδήμος στο Λεξικό Ελληνικών Ταινιών, ένα από τα ρεκόρ της ταινίας είναι ο αριθμός των ονομάτων που παρουσιάζονται στους τίτλους της. Διαβάζουμε λοιπόν 63 ονόματα ηθοποιών καθώς και το όνομα του χορευτή Αλέξη Γεωργίου, ενώ σαφώς παραλείπονται τα ονόματα των χορευτριών του 8μελούς (νομίζω) μπαλέτου του και των άπειρων κομπάρσων που συμμετέχουν στα γυρίσματα (σε μια σκηνή διαδήλωσης ενάντια στα νέα τέλη κυκλοφορίας των ΙΧ συμμετέχουν δεκάδες κομπάρσοι και καμιά 30αριά παιδάκια που μάλλον τα... πέτυχαν στο σχόλασμα από το σχολείο τους, καθώς αρκετά από αυτά κουβαλούν τη σάκα τους!). Εκτός από την ομάδα των πρωταγωνιστών/τριών, από την ταινία περνούν ηθοποιοί που είχαν γίνει γνωστοί από σίριαλ της τηλεόρασης ή από τις ταινίες του νέου εμπορικού σινεμά... Μικρότερα ονόματα που αργότερα διέπρεψαν στις βιντεοταινίες, όπως η Στέλλα Κωνσταντινίδου, ο Αλέκος Ζαρταλούδης... Παλαίμαχοι/ες δευτεραγωνιστές/τριες όπως ο Γιάννης Φύριος, η Ζωή Βουδούρη και η Ζαφειρίνη Γκιουζέπε (αδελφή της παλιάς πρωταγωνίστριας του μουσικού θεάτρου Κούλας Γκιουζέπε)... Μετέπειτα μεγάλα ή μεγαλούτσικα ονόματα όπως η Τζέση Παπουτσή. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους εμφανίζονται η Τέτη Σχοινάκη και ο Τάσος Πεζιρκιανίδης (υποδύονται τα ανίψια της Ρένας που αρχικά υποστηρίζουν το ΠΑΣΟΚ, αλλά στη συνέχεια το μετανιώνουν) και ο Κώστας Φλωράτος (υποδύεται τον σύζυγό της). Ως γκεστ σταρ εμφανίζονται ο Δημήτρης Ζακυνθινός και ο Νίκος Τσούκας...

Η ταινία φιλοδοξεί να σατιρίσει τον νόμο περί μοιχείας, τη θέσπιση του πολιτικού γάμου, τις προσπάθειες της κυβέρνησης για την αποκέντρωση και την καταπολέμηση της γραφειοκρατίας, τις επαφές της με πολιτικούς της Μέσης Ανατολής (ευκαιρία για τη Ρένα να τραγουδήσει το "Εμίρη μου, βοήθα μας και σκλάβα σου θα γίνω" και να παραπέμψει στην παλιά της επιτυχία Μια Ελληνίδα στο χαρέμι)... Βέβαια στο μεγαλύτερο μέρος της ταινίας όλα αυτά παραμένουν φιλοδοξίες (αν και υπάρχουν κάποια χαριτωμένα σχόλια για τον τρόπο σκέψης των πολιτών που τάσσονται κατά ενός νόμου όταν βλάπτει τα μικροσυμφέροντά τους--όπως της κυρίας που διαμαρτύρεται για τον πολιτικό γάμο και τελικά αποκαλύπτει πως έχει κατάστημα με είδη γάμου...) και, παρά τους γρήγορους ρυθμούς της σκηνοθεσίας του Βουγιουκλάκη, η ταινία μοιάζει με ξεχειλωμένο επιθεωρησιακό νούμερο (ή, έστω, ξεχειλωμένο δεύτερο μέρος επιθεώρησης). Μέσα σ' αυτό το κλίμα, δυστυχώς δεν απουσιάζουν και κάποια ατυχή σεξουαλικά υπονοούμενα (αν και σε σύγκριση με ταινίες άλλων πρωταγωνιστών της περιόδου εκείνης, παραμένουν απλά πταίσματα...). Πάντως, αν και το σενάριο του Λάκη Μιχαηλίδη στρέφεται κυρίως εναντίον του ΠΑΣΟΚ και του Ανδρέα Παπανδρέου, σε κάποια στιγμή γνήσιας αγανάκτησης, η ηρωίδα κατηγορεί τον διευθυντή του ΟΤΕ πως ξέρει καλά να ξεσκονίζει όλους τους πολιτικούς, ενώ καμία κυβέρνηση δεν είπε ποτέ την αλήθεια στον λαό. "Σωτήρες της Ελλάδος, μας σώσατε, χρόνια, αιώνες τώρα, τον εαυτούλη σας, όλοι τον εαυτούλη σας..."

Η Ρένα Βλαχοπούλου και η Αντιγόνη Κουκούλη: η Ρένα προσπαθεί να μιλήσει 

σε μια δημόσια υπάλληλο που την αγνοεί επειδή μιλάει στο τηλέφωνο.

Τι απομένει λοιπόν; Απομένει η Ρένα Βλαχοπούλου! Κάποτε η Στέλλα Βλαχογιάννη (όταν έγραφε κριτική τηλεόρασης) είχε γράψει με αφορμή μια βιντεοταινία της Ρένας: "Η Ρένα Βλαχοπούλου είναι απολαυστική ακόμα και μέσα στη μεγαλύτερη αθλιότητα". Η Σιδηρά Κυρία δεν ήταν ασφαλώς η μεγαλύτερη αθλιότητα και η Ρένα είναι σε πολλές στιγμές απολαυστική, ειδικά όταν καταλαβαίνουμε ότι μεταφέρει τη γνήσια αγανάκτησή της για διάφορα κακώς κείμενα της χώρας: όταν ταλαιπωρείται μαζί με άλλους πολίτες στο γεμάτο λεωφορείο, όταν απορεί για τη στάση εργασίας των οδηγών που συμπαραστέκονται στο Σαλβαδόρ (θυμάμαι πάντα τα σχετικά της λόγια στη συνέντευξη του Σωτήρη Κακίση, λόγια που ενόχλησαν κάποιους από τους πρασινοφρουρούς που σατίριζε και στην ταινία αυτή) ή αγανακτεί με τις τιμές στα σούπερ μάρκετ, τον λογαριασμό του ΟΤΕ, τη συμπεριφορά ενός ταξιτζή και της αγενούς συνεπιβάτισσάς της και φυσικά το χάλι της γραφειοκρατίας. Υπάρχουν και δυο επιθεωρησιακής υφής τραγούδια του Γιώργου Κατσαρού για να μας θυμίσουν τις μουσικοθεατρικές καταβολές της Ρένας και... αυτό είναι όλο. Α, ναι, μας μένουν ίσως και κάποιες εικόνες της Αθήνας της δεκαετίας του '80...

Η ταινία ξεκίνησε την καριέρα της στις αθηναϊκές αίθουσες στις 4 Μαρτίου 1983. Προβλήθηκε σε 11 κινηματογράφους σε διάφορες γωνιές της πρωτεύουσας--με πιο κεντρική αίθουσα αυτήν του Τιτάνια. Καλώς ή κακώς, το κοινό δεν ανταποκρίθηκε. Η ταινία έκοψε 40.880 εισιτήρια και κατέκτησε την 32η θέση στον πίνακα εισιτηρίων επί... συνόλου 48 ταινιών--για να κάνετε τις συγκρίσεις σας, σας αναφέρω ότι η εμπορικότερη ταινία της σεζόν ήταν το Αλαλούμ του Χάρρυ Κλυν που έκοψε 299.491 εισιτήρια, ενώ η άλλη ταινία της Ρένας, Η μανούλα, το μανούλι και ο παίδαρος ήρθε 9η με 140.010 εισιτήρια (ανάμεσά τους βρίσκονταν οι ταινίες Άγγελος, Βασικά καλησπέρα σας, Πάτερ Γκομένιος, Ρόδα, τσάντα και κοπάνα, Η στροφή, Πέστα βρωμόστομε, Εγώ και το πουλί μου--μ' άλλα λόγια το τοπίο ορίζουν οι προσωπικές επιτυχίες του Στάθη Ψάλτη, του Σωτήρη Μουστάκα αλλά και της νέας γενιάς που προωθεί ο Γιάννης Δαλιανίδης στη δεύτερη καριέρα του). Λαμβάνοντας ίσως το μήνυμα, η Ρένα Βλαχοπούλου απουσίασε τις δυο επόμενες σεζόν από τις κινηματογραφικές αίθουσες. Έκανε μια ύστατη προσπάθεια να θυμίσει τις παλιές εποχές σμίγοντας και πάλι με τον Αλέκο Σακελλάριο τη σεζόν 1985-86. Το Ρένα, τα ρέστα σου δεν ξέφυγε από τη μοίρα του Νέου Εμπορικού Κινηματογράφου που έδυσε σύντομα, άδοξα και... δικαίως. Η Ρένα στράφηκε στο βίντεο: γύρισε εννιά βιντεοταινίες, σε μια από τις οποίες, συναντήθηκε και πάλι με τον Τάκη Βουγιουκλάκη. Τραγική ειρωνεία (ή σημάδι των καιρών;): ο σκηνοθέτης που της έδωσε τη χειρότερη κινηματογραφική της ταινία, τής έδωσε την καλύτερη βιντεοταινία της (Η μεγάλη ρεμούλα, 1989).

Η Σιδηρά Κυρία, πάντως, έκανε μια ικανοποιητική καριέρα στα βίντεο κλαμπ όλης της Ελλάδας, ενώ γνώρισε επιτυχία και στην πρώτη τηλεοπτική της προβολή το 1991 από τον ΑΝΤ1. Βέβαια όσο τα χρόνια περνούν, τόσο πιο ανεπίκαιρη γίνεται η σάτιρα του ΠΑΣΟΚ--ωστόσο, η ταινία προβλήθηκε κάποιες φορές και μετά το 2000, κυρίως από το, τότε νέο κανάλι, ALTER. Η Σιδηρά Κυρία καθώς και η άλλη ταινία της Ρένας στη "Γκρέκα Φιλμ", οι Φανταρίνες, είναι οι μόνες κινηματογραφικές ταινίες της που δεν έχουν κυκλοφορήσει ποτέ σε DVD (παρόλο που άλλες ταινίες της εταιρίας έχουν κυκλοφορήσει από την εταιρία εκμετάλλευσης Παπανδρέου).

Κι όμως, η Σιδηρά Κυρία δίνει ακόμα και σήμερα το "παρούσα" στο αθηναϊκό τοπίο. 29 χρόνια μετά την κυκλοφορία της, μια διαφημιστική ταμπέλα της ταινίας υπάρχει ακόμα στα γραφεία της εταιρίας "Γκρέκα Φιλμ" στη συμβολή των οδών Ακαδημίας και Εμμανουήλ Μπενάκη. Δεν είμαι σίγουρος αν το γραφείο αυτό εξακολουθεί να λειτουργεί (η εταιρία σταμάτησε να παράγει ταινίες το 1985, αλλά ίσως κάποιος/α να διαχειρίζεται από εκεί τα δικαιώματα προβολής των ταινιών της εταιρίας στην τηλεόραση, έχω δει κάποιες φορές το στόρι ανοιχτό...), ομολογώ όμως ότι κάθε φορά που περνώ από το σημείο εκείνο χαίρομαι που βλέπω το όνομα της Ρένας Βλαχοπούλου, έστω και με αφορμή τη χειρότερη κινηματογραφική της εμφάνιση. Αφού η αίθουσα τέχνης "Ρένα Βλαχοπούλου" του Νίκου Ζαχόπουλου έχει κλείσει και το μοναδικό θέατρο που φέρει το όνομα της Ρένας βρίσκεται αρκετά μακριά από το κέντρο, στο Αιγάλεω, η πινακίδα αυτή είναι μια γλυκιά υπενθύμιση της παρουσίας (ή της απουσίας;) της αγαπημένης μου πρωταγωνίστριας. 

Δεν ξέρω πόσο καιρό ακόμα η πινακίδα αυτή θα συνεχίσει να βρίσκεται εκεί πάνω, αλλά ας σημειώσω για την ιστορία πως η ύπαρξή της απαθανατίστηκε το 2004 από τον Νίκο Παναγιωτόπουλο στην ταινία του Delivery. Μπορείτε να τη δείτε σε κάποια στιγμή της ταινίας που ο πρωταγωνιστής Θάνος Σαμαράς διασχίζει την οδό Ακαδημίας με τη μηχανή του... (Χαριτωμένες αναρτήσεις για την πινακίδα αυτή μπορείτε να διαβάσετε στο blog Mattina Mandarinaki Reloaded και στο blog της Δέσποινας Τριβόλη στη Lifo).

Ξέρω πως μπορεί να φανεί σε κάποιους/ες αστείο, αλλά στο δίλημμα Μέριλ Στριπ ή Ρένα Βλαχοπούλου ο Rena Fan θα προτιμήσει τη δεύτερη... Μπορεί το Iron Lady να είναι κλάσεις ανώτερη ταινία από τη Σιδηρά Κυρία, αλλά... Τα ευκόλως εννοούμενα παραλείπονται...

Δείτε το σουρρέαλ (ή ρεαλιστικό;) φινάλε της ταινίας:

Και τέλος, δείτε τη σκηνή με τη σάτιρα της γραφειοκρατίας: γελώ πάντα με τις ατάκες της Ρένας όταν ανεβοκατεβαίνει τις σκάλες: "Σκέψου να ζήταγα δάνειο..."